Për shekuj me radhë, përpjekja për të ndaluar plakjen ishte besimi tek sharlatanët që flisnin për përfitimet e mërkurit, arsenikut, barnave e pilulave, shpeshherë me efekt shkatërrues. Shumë vite pas ‘zbulimeve’ të reja, ideja e ‘eliksirit të jetës’ po jetëzohet. Pas saj është një grup me shkencëtarë ambiciozë, të aftë dhe disa miliarderë. Të gjithë dakordësohen se sjellja dhe ilaçi i duhur mund të na shtojnë vite, ndoshta dekada jetë.
Të jetuarit deri në 100 vite nuk është e padëgjuar, por mbetet e rrallë. Në SHBA dhe Britani, 100-vjeçarët përbëjnë 0.03% të popullsisë. Nëse përpjekjet janë efektive, të jetuarit deri në 100 vite do të jetë normale dhe aspiratat do të prekin 120.
Më entuziaste është pjesa që ato vite do të jenë të shëndetshme. Çfarë përparimi është bërë në zgjerimin e jetëgjatësisë deri më tani ka arritur duke luftuar shkaqet e vdekjeve, veçanërisht sëmundjet infektive. Vetë procesi i plakjes, me sëmundjet e tij shoqëruese si demenca, ende nuk është ngadalësuar. Këtë herë, ky është qëllimi.
Qëllimi është manipulimi i proceseve biologjike që shoqërohen me plakjen, referuar kafshëve në laborator. Disa nga këto nuk janë të panjohura. Si p.sh reduktimi i numrit të kalorive. Të jetosh një jetë kaq të kufizuar me kalori është shumë për t’u kërkuar nga shumica e njerëzve; por barnat që ndikojnë në rrugët përkatëse biologjike duket se sjellin rezultate të ngjashme. Njëra është metformina, e cila është miratuar për përdorim kundër diabetit të tipit 2; një tjetër është rapamicina, një imunosupresant që përdoret në transplantet e organeve.
Një tjetër zgjidhje është zhvillimi i ilaçeve që vrasin qelizat e plakura, që nuk i nevojiten më trupit.
Mjetet natyrore për asgjësimin e këtyre qelizave, si një sërë mekanizmash të tjerë riparues, vetë dobësohen me kalimin e moshës. T’u japësh një dorë ndihmëse nuk është vetëm çështje rregullimi. Qelizat e vjetra shkaktojnë të gjitha llojet e keqfunksionimeve te ‘fqinjët’ e tyre të shëndetshëm. Ilaçet “senolitike” që i synojnë ato paraqesin rreziqe të dukshme: është e vështirë të vrasësh një lloj qelize pa i bezdisur të tjerët. Por premtimi është i qartë.
Për besimtarët e vërtetë ky është vetëm fillimi. Grupe studiuesish akademikë dhe komercialë po studiojnë se si të rinovojnë qelizat dhe indet duke ndryshuar shënuesit “epigjenetikë” në kromozome, të cilët u tregojnë qelizave se cilat gjene duhet të aktivizojnë. Këta shënues grumbullohen me moshën; Hiqini ato dhe mund të prodhoni qelizat e një trupi 20-vjeçar brenda një trupi që në fakt është 65. Imitimi i kufizimit të kalorive dhe pastrimi i qelizave të plakura do të vononte plakjen. Përforcuesit pretendojnë se përtëritja epigjenetike mund ta ndalojë ose ta ndryshojë atë.
Një shkak për shqetësim është truri i njerëzve. Ngadalësimi i plakjes trupore nuk do të ndryshojë faktin që truri ka një kapacitet të kufizuar dhe me sa duket është përshtatur nga seleksionimi natyror me jetëgjatësinë konvencionale. Kjo është krejt e ndarë nga shqetësimet për demencën, e cila shkaktohet nga sëmundje specifike. Kështu, shoqëria do t’i duhet të gjejë mënyra për t’iu përshtatur plakjes normale të trurit: njëqindvjeçarët, për shembull, mund ta gjejnë veten gjithnjë e më të zënë duke i bërë ndihmësve të tyre të AI pyetje për të cilat dikur i dinin përgjigjen.
Një shqetësim edhe më i madh është se asnjë nga këto ide nuk është testuar ende zyrtarisht te njerëzit. Kjo është pjesërisht sepse agjencitë e miratimit të barnave nuk e njohin ende pleqërinë si një gjendje të shërueshme, duke e bërë të vështirë regjistrimin e provave. Nga vetë natyra e tyre, prova të tilla duhet të ndjekin mijëra njerëz për shumë vite, duke shtuar koston dhe kompleksitetin e tyre. Mungesa e testimit është gjithashtu pjesërisht për shkak se shumë nga propozimet fillestare përdorin molekula jashtë patentës që janë me pak interes për kompanitë e barnave. Megjithatë, disa prova janë duke u zhvilluar. Prova e synimit të plakjes me Metformin (e zbutur) do të ndjekë 3000 amerikanë në të 60-at dhe 70-at e tyre për të parë nëse ilaçi në fakt ndihmon mbijetesën në përgjithësi. Studime të tilla domosdoshmërisht do të kërkojnë kohë. Por nevojiten më shumë prej tyre dhe qeveritë duhet të ndihmojnë në realizimin e tyre.
Çdo zhvillim që i bën njerëzit të jetojnë të shëndetshëm për më gjatë dhe të përfitojnë më plotësisht nga ajo që bota ka për të ofruar, është shkak për gëzim. Disa njerëz, duke vëzhguar interesin e miliarderëve për startup-et që promovojnë jetëgjatësinë, shqetësohen se përfitimet do të merren kryesisht nga të pasurit, duke çuar në një klasë Übermenschen (Mbinjerëzish) jetëgjatë që sundon mbi njerëzit e zakonshëm jetëshkurtër. Por teknologjitë kanë një rekord të përhapjes dhe uljes së tyre, ndërsa e bëjnë këtë. Është e vështirë të imagjinohet një privilegj që ka më shumë gjasa të shkaktojë rebelim sesa një klasë sunduese që grumbullon trajtime të moshës për t’i shpëtuar niveluesit të madh.
Fakti që shumë njerëz mund të jetojnë shumë më gjatë do të kishte pasoja të gjera. Më e dukshme, jeta e punës do të zgjatet, siç është zgjatur tashmë me zgjatjen e jetëgjatësisë, dhe ndoshta edhe më shumë për gratë, të cilat do të humbasin më pak nga karriera e tyre për të pasur fëmijë, ndoshta duke ngushtuar pabarazinë në vendin e punës. Me kalimin e kohës mund të ketë ndryshime më të thella. Njerëzit që jetojnë më gjatë mund të kujdesen më shumë për kërcënimet që janë më larg, siç është gjendja e botës në vitin 2100. Jetëgjatësia lejon akumulimin e kapitalit nga pacienti, një faktor në shfaqjen e një klase të mesme. Dhe kohët kur pushteti politik ushtrohet kryesisht nga të rinjtë, siç është mesjeta në Evropë, priren të jenë më të dhunshme sesa kur mbizotërojnë kokat më të vjetra dhe më të ftohta. Familjet do të përfshijnë edhe më shumë breza dhe, me sa duket, rrjete më të mëdha të ish-ve, gjysmëvëllezërit dhe kushërinjve. A do t’i grimcojë ato, apo do t’i bashkojë? A do t’i margjinalizojë të rinjtë një numër i madh njëqindvjeçarësh, do të krijojë një kult të rinisë – apo të dyja?
Përgjithmonë e një ditë
Njerëzit do të marrin eliksirin e jetës nëse ai bëhet i disponueshëm. Përzgjedhja natyrore nuk ka interes për jetëgjatësinë e pacaktuar në vetvete: tiparet që përhapen më mirë janë ato që i bëjnë organizmat të përshtaten në kulmin e tyre; ato që i ndihmojnë ata të jetojnë kur riprodhimi është një kujtim i largët dhe duhet të funksionojnë përmes fëmijëve dhe nipërve. Megjithatë, dëshira për t’u kapur pas jetës është tipari më themelor nga të gjitha. Në të vërtetë, ajo po mbizotëron sot – me një efekt joshës. /TheEconomist
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
