.png)
Në ishullin Karaibe të Antiguas, ndërtuesit së shpejti do të vendosin përforcime uragani në çatitë e spitaleve dhe do të forcojnë dritaret në komisariatet e policisë. Ndërsa ndryshimi i klimës i bën stuhitë tropikale më intensive dhe më shkatërruese, antiguanët po përgatiten.
Ky projekt 46 milionë dollarësh kundër stuhisë është vetëm një pjesë e një fluksi shumë më të madh parash: 100 miliardë dollarë të premtuara në vit që vendet e pasura u zotuan të shpenzojnë për të ndihmuar vendet më të varfra për të ulur emetimet e tyre dhe për t’u përshtatur me ndryshimet klimatike.
Financimi po formohet për të qenë një problem për t’u bërë ose prishur në samitin e klimës COP26 në Glasgow.
Objektivi prej 100 miliardë dollarësh është një “test acid” nëse vendet e pasura janë të sinqerta në trajtimin e ndryshimeve klimatike, thotë Molwyn Joseph, ministër i mjedisit për Antigua dhe Barbuda.
“Ne nuk kërkojmë ndihma, po kërkojmë kompensim për dëmet, si pasojë e shthurjes së këtyre vendeve të zhvilluara,” thotë ai. “Ata që emetojnë këtë karbon, që po shkakton ngjarje klimatike, duhet të paguajnë.”
Shumë vende thonë se kanë nevojë për para për të arritur objektivat e tyre klimatike dhe për të investuar në projekte që ulin emetimet. Kur kryeministri indian Narendra Modi u zotua të hënën, 1 nëntor, se do të arrinte emetimet neto zero deri në vitin 2070, kishte një kërkesë të bashkangjitur: 1 trilion dollarë në financimin e klimës për vendet në zhvillim.
“India pret që vendet e zhvilluara të vënë në dispozicion 1 trilion dollarë si financim për klimën sa më shpejt të jetë e mundur,” tha ai. “Ndërsa ne të gjithë po rrisim ambiciet tona në lidhje me veprimin ndaj klimës, ambiciet e botës në lidhje me financimin e klimës nuk mund të qëndrojnë në të njëjtin nivel.”
Në vitin 2009, vendet e pasura premtuan se do të dërgonin të paktën 100 miliardë dollarë në vit financa për klimën për vendet më të varfra deri në vitin 2020. Ky mirëkuptim formoi bazën e marrëveshjes klimatike të Parisit të vitit 2015, e cila synon të kufizojë ngrohjen globale nën 2 gradë Celsisus, idealisht 1.5.
“Papritmas ju patë këto ‘100 miliardë dollarë’ vërtet emblematike – ku, nëse nuk e zgjidhni këtë, është e vështirë të arrihet marrëveshja globale”kujton Josué Tanaka, i cili ndihmoi në hapjen e njësisë së financimit të klimës në Bankën Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim.
“Ai u bë sinjali, baza e besimit, midis vendeve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim.”
Por javën e kaluar, në prag të COP26, vendet donatore pranuan se e humbën atë objektiv në 2020. Tani ata presin ta arrijnë atë në 2022 ose 2023, vite më vonë se sa ishte planifikuar.
Të gjithë janë dakord se duhet të ketë më shumë para për financimin e klimës. Por këtu përfundon konsensusi.
Ka pak marrëveshje se si të shpenzohen paratë, kush duhet t’i marrë ato, ose si të sigurohet se ato përdoren në mënyrë efektive. Madje ka një mosmarrëveshje se si duhet të matet dhe çfarë duhet të llogaritet si financimi i klimës.
Ndërsa ndërtimi i strehimoreve për stuhi në ishujt e prirur ndaj uraganeve si Antigua dhe Barbuda mund të duket i thjeshtë, çështja se kush do t’i paguajë 100 miliardë dollarët, kur do të arrijë dhe si do të shpërndahet, ka kërcënuar të prishë negociatat e COP. Financat e klimës kanë pasur një rekord shumë të përzier për sa i përket ndikimit. Megjithatë, objektivi prej 100 miliardë dollarësh në vit është bërë gjithashtu një rrufe për mosmarrëveshjet midis vendeve të pasura dhe të varfra.
Pjesa më e madhe e parave që janë mbledhur deri më tani kanë shkuar për institucione të mëdha ndërkombëtare që tashmë janë të mirëfinancuara.
“Financat e klimës kanë qenë të orientuara”, thotë Nick Mabey, kreu i E3G, një organizatë bamirëse për klimën. “Të gjithë tregojnë me gishta, si ‘nuk ka mjaft projekte’ ose ‘nuk ka mjaft para’. Por sistemi është i prishur dhe si ta rregulloni sistemin, kjo është pyetja e vërtetë.”
Bankat tradicionale të zhvillimit nuk e kanë përballuar realisht sfidën. “Vetëm vendosja e parave për klimën përmes arkitekturës aktuale të zhvillimit nuk do të ketë ndikimin që ju nevojitet”, thotë Mabey. “Këto para duhet të përdoren për të ndihmuar reformën sistematike, në vend që thjesht të mbyllin disa boshllëqe.”
Këto argumente mbi financimin e klimës do të ofrojnë sfondin për COP26. Vendet donatore po bëjnë një shtytje të madhe në COP26 për të rritur shumat e përfshira – Japonia, Italia, Britania e Madhe dhe Danimarka kanë ngritur të gjitha premtimet e tyre për klimën në Glasgoë. Më shumë financime private po vijnë për t’u lidhur me projektet e lidhura me klimën. Dhe një grup i ri prej dhjetëra miliarda dollarësh po shpallet nga bankat shumëpalëshe të zhvillimit, me fokus të veçantë në ndihmën e vendeve për të lënë qymyrin.
Një plan për të rishpërndarë të drejtat e veçanta të tërheqjes për vendet në zhvillim, për të ndihmuar në luftimin e ndryshimeve klimatike, është gjithashtu në diskutim. Fondi Monetar Ndërkombëtar tha muajin e kaluar se do të krijonte një besim të ri deri në 50 miliardë dollarë në SDR të rialokuara.
“Financimi i klimës do të ndodhë përfundimisht”, thotë Yannick Glemarec, kreu i Fondit të Gjelbër të Klimës, i cili u krijua nga OKB për të ndihmuar në shpërndarjen e një pjese të 100 miliardë dollarëve. “Problemi është, a do të ndodhë mjaft shpejt për të shmangur ndryshimin katastrofik të klimës?”
Origjina e një objektivi
Një nga sfidat me objektivin prej 100 miliardë dollarësh është thjesht si ta përcaktojmë atë, dhe kush duhet të vendosë se çfarë “vlefshmërie” dhe çfarë jo.
“Kjo është pyetja e vërtetë prej 100 miliardë dollarësh – çfarë është financimi i klimës? Dhe askush nuk ka një pretendim real për këtë,” thotë Tracy Carty, drejtuese e politikave të ndryshimeve klimatike në Oxfam. Ajo thotë se vendet donatore e përdorin këtë në avantazhin e tyre.
Organizata për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik(OECD), një klub i vendeve kryesisht të pasura, lëshon një raport vjetor mbi financimin e klimës, i cili përmbledh atë që vendet donatore kanë “mobilizuar” – duke përfshirë grantet, huatë dhe kreditë e financimit të eksportit nga burime publike dhe private.
Shumë vende në zhvillim mendojnë se përkufizimi është shumë bujar, por ai ende nuk arrin objektivin prej 100 miliardë dollarësh: shifrat e OECD treguan se financimi i klimës arriti vetëm 79.6 miliardë dollarë në 2019.
Llogaritjet nga Oxfam sugjerojnë se niveli i vërtetë i granteve specifike për klimën është rreth një e pesta e numrave të “financimit të klimës” të OECD, pasi të merren kreditë.
Ndërsa niveli i përgjithshëm i financimit të klimës është zgjeruar vitet e fundit, “kjo rritje ka qenë në kushte shumë më të vështira për vendet në zhvillim”, thotë Carty. Shuma e financimit të grantit është rritur shumë më ngadalë sesa shuma e financimit të kredisë, shpjegon ajo.
Origjina e objektivit prej 100 miliardë dollarësh qëndron në negociatat COP që u zhvilluan në 2009 në Kopenhagë.
Shifra prej 100 miliardë dollarësh është gjithashtu pjesë e një trashëgimie shumë më të gjatë, e cila shkon deri në fillimin e kornizës së OKB-së për ndryshimet klimatike, në Konferencën e Rios në 1992. Koncepti që vendet e pasura ndotëse duhet të paguajnë për të ndihmuar vendet në zhvillim të luftojnë ndryshimi i klimës ka qenë një pjesë thelbësore e marrëveshjes së madhe që qëndron pas çdo traktati klimatik.
Megjithatë kjo nuk ka shkuar gjithmonë mirë. Në protokollin e Kiotos, u prezantua një sistem i përpunuar i quajtur Mekanizmi i Zhvillimit të Pastër, i cili ndihmoi në kanalizimin e qindra miliona dollarëve në projekte të lidhura me klimën në botën në zhvillim.
Abuzimet e sistemit, i cili ishte i ngjashëm me një treg të kompensimit të karbonit, ishin të shfrenuar. Një studim i vitit 2017 nga BE-ja zbuloi se 85 përqind e projekteve të Mekanizmit të Zhvillimit të Pastër të ekzaminuara nuk kishin ndikimin e pritur të emetimeve.
Kur projektet klimatike shkojnë keq, është dyfish e keqe, sepse është humbje parash dhe gjithashtu e keqe për planetin, thotë Brice Böhmer, kreu i programeve në Transparency International, e cila kohët e fundit lançoi një gjurmues korrupsioni për projektet e klimës dhe energjisë.
“Ne duhet të kemi standarde shumë më të larta sepse nëse këto investime janë më të vogla, pasojat janë të tmerrshme,” thotë Böhmer. “Nëse është një projekt që supozohet të reduktojë emetimet, ose një projekt që supozohet të ndihmojë një popullsi të përshtatet, kjo është si ta penalizosh atë dy herë.”
Objektivi prej 100 miliardë dollarësh mori një qasje paksa të ndryshme: kanalizimin e financimit nëpërmjet programeve ekzistuese të ndihmës dhe bankave të zhvillimit, duke lejuar vendet donatore të vetë-raportojnë në OKB çdo vit për fondet që kishin mobilizuar.
OKB-ja nisi gjithashtu një institucion të dedikuar – Fondi i Gjelbër i Klimës – për të ndihmuar në shpërndarjen e 100 miliardë dollarëve. GCF u bë fondi më i madh specifik për klimën në botë, duke mbledhur rreth 18 miliardë dollarë që nga fillimi i tij në 2010.
Por GCF ka pasur një rekord me damë. I përfshirë nga grindjet e brendshme në bord dhe akuzat për keqmenaxhimi dhe abuzim nga stafi, ai ka qenë më pak efektiv sesa shpresonin shumë nga mbështetësit e tij të hershëm.
Dhe sapo fondet nga vendet donatore filluan të vinin në 2014 – GCF mblodhi 10 miliardë dollarë në mbledhjen e parë të fondeve – bordi vendosi të mos mbronte ekspozimin e tij ndaj luhatjeve të monedhës midis monedhës në të cilën ishin premtuar dhe dollarit amerikan (monedha për Operacionet GCF). Deri në vitin 2018, 1 miliard dollarë ishte fshirë nga vlera e dollarit të fondit si rezultat.
Një ish-anëtar i bordit, Tosi Mpanu-Mpanu, thotë se vendet e pasura që mbështesin GCF ishin “të gatshme të mbyllnin një sy” ndaj keqmenaxhimit.
“Nëse do të ishte një vend afrikan, humbja e kaq shumë parave do të ishte një punë e madhe,” thotë ai. Ritmi i ngadaltë me të cilin shpërndahen fondet është gjithashtu fajtor, shton ai, duke i bërë jehonë një ankese të bërë nga shumë vende në zhvillim. “Nëse paratë do të ishin shpërndarë menjëherë, ndoshta humbja do të kishte qenë më e vogël.”
Glemarec thotë se 1 miliard dollarë nuk ishte një “humbje” dhe se luhatjet e monedhës janë normale. “Në kohën kur zotimet u përkthyen në kontribute të nënshkruara, dollari ishte vlerësuar ndjeshëm,” shpjegon ai. GCF po shqyrton nëse do të miratojë një politikë mbrojtëse vitin e ardhshëm.
GCF nuk e ka arritur qëllimin e tij për të punuar me institucionet lokale: grantmarrësit e tij më të mëdhenj janë Programi i Zhvillimit i OKB-së dhe BERZH, të dyja organizata gjigante zhvillimi që tashmë janë të mirëfinancuara. Dy nga projektet e UNDP-së të dhëna nga GCF janë nën hetim të brendshëm pasi u ngritën akuza për korrupsion.
“Mënyra se si financimi i klimës po shpërndahet tani është nëpërmjet institucioneve të mëdha dhe burokracisë së madhe,” thotë Mpanu-Mpanu, i cili është një negociator për klimën për Republikën Demokratike të Kongos. Ai thekson se shpenzimet e larta administrative janë gjithashtu të rëndësishme për këto institucione të mëdha shumëpalëshe. “Ndërkohë, po ndodh ndryshimi i arratisur klimatik.”
A po funksionon?
Financimi i klimës është përfshirë nga të njëjtat sfida të mbeturinave, korrupsionit dhe joefikasitetit që kanë pllakosur ndihmën tradicionale për zhvillim.
Në disa mënyra, marrja e financave të duhura për klimën është më e vështirë: njerëzit që punojnë në industri thonë gjithmonë se qëllimi i financimit të klimës është të jetë “transformues” dhe të shkaktojë ndryshime sistemike, në vend që thjesht të ndërtojë ndërtesa dhe ura.
Por këto objektiva janë shumë më të vështira për t’u matur. Projektet që synojnë të ulin emetimet , të njohura si projekte “zbutëse” – zakonisht krahasojnë rezultatet e tyre me një bazë hipotetike të asaj që emetimet do të kishin qenë ndryshe. Rezultatet shpesh mund t’i nënshtrohen mashtrimeve të kontabilitetit: nëse 10 milion dollarë investohen në një sistem më të mirë autobusësh në Hanoi, si matin shkencëtarët se sa emetime janë shmangur?
Kur bëhet fjalë për përshtatjen me një botë më të ngrohtë, këto projekte mund të jenë edhe më të ndërlikuara për t’u vlerësuar, sepse ato bazohen në projektimin e gjasave të ngjarjeve të ardhshme të cilat janë shumë të pasigurta.
Mushtaq Khan, profesor i ekonomisë në Soas, thotë se për shkak se projektet klimatike shpesh përpiqen të përgatiten për rreziqet që janë në të ardhmen e largët, ose kërcënimet që perceptohen të jenë shumë larg, mund të jetë më e vështirë të monitorohen ato.
Hulumtimi i tij zbuloi se një e treta e financimit për projektet e përshtatjes klimatike në Bangladesh humbi për përvetësim. Vendet me nivele të larta të korrupsionit të perceptuar gjithashtu priren të jenë ndër vendet më të cenueshme ndaj ndikimeve klimatike, sipas Transparency International.
“Është jashtëzakonisht e gabuar politikisht të kombinosh deklaratat për ndryshimin e klimës dhe korrupsionin, sepse duket sikur po jep një justifikim për të mos financuar,” thotë Khan.
Khan mendon se monitorimi më i mirë nga komunitetet lokale mund të ndihmojë, por pranon se zakonisht kjo nuk është mënyra se si bankat e mëdha të zhvillimit hartojnë programet e tyre.
“Të thuash se ka shumë shpërdorime dhe korrupsion nuk duhet të jetë një justifikim për të thënë, mirë kjo nuk do të funksionojë, le të mos e bëjmë atë,” vazhdon Khan. “Ndërsa flukset e financave për klimën rriten, shumë prej tyre ka të ngjarë të shpërdorohen, nëse nuk i bashkojmë kokën dhe nuk mendojmë për mënyra të para për të reduktuar rrjedhjet nga korrupsioni .”
Askush nuk është përpjekur të masë ndikimin total të pjesës së 100 miliardë dollarëve vjetorë që janë shpenzuar deri më tani.
Amar Bhattacharya, një studiues që kryesoi një raport të fundit të OKB-së mbi premtimin e financimit prej 100 miliardë dollarësh për klimën, thotë se kjo është një fushë ku duhet bërë më shumë kërkime.
“Deri më sot ka pasur shumë pak matje të ndikimit,” thotë Bhattacharya, një bashkëpunëtor i lartë në Brookings. “Është një çështje shumë e rëndësishme.”
“Njerëzit e shikojnë ndikimin për sa i përket përbërjes së financave, gjëra që lidhen me anën e financimit. Por për sa i përket ndikimit real të financimit të klimës dhe efikasitetit ndërmjet donatorëve të ndryshëm, nuk është bërë asnjë studim mbi ndikimin e zhvillimit apo ndikimin klimatik deri më sot,” thotë Bhattacharya.
Raundi tjetër i financimit
Në COP26, një temë kryesore e diskutimit nuk janë vetëm 100 miliardë dollarë – por edhe si të ridrejtohen flukset financiare nga të gjitha burimet dhe t’i kanalizojmë ato drejt uljes së emetimeve.
“Është e padiskutueshme që ka kapital atje, por a shkon kryeqyteti atje ku duhet? Ky është problemi, kapitali nuk po shkon atje ku duhet”, thotë Mafalda Duarte, shefe ekzekutive e Fondeve të Investimeve Klimatike (CIF).
Një valë e re parash po fillon të drejtohet drejt më shumë projekteve klimatike. Një pjesë e kësaj ka filluar të vijë nga burime private – një shembull është një fond BlackRock prej 600 milionë dollarësh për projektet klimatike, i cili shoqërohet me fondet e qeverisë që heqin rrezikun nga investimi.
Investitorët publikë kanë filluar të rimendojnë qasjet e tyre: CIF-të po mbledhin një fond prej 2 miliardë dollarësh nga vendet e pasura, përfshirë Kanadanë, Gjermaninë dhe SHBA-në, për të ndihmuar vendet që të largohen nga qymyri. Duarte thotë se do t’i përdorë këto para për të përfituar fonde nga investitorë të tjerë publikë dhe privatë, në mënyrë që çdo 1 dollarë nga CIF të sjellë 10 dollarë nga të tjerët.
Një tjetër burim i madh potencial i financimit të ri mund të vijë nga negociatat e “Nenit të Gjashtë” në COP, i cili do të hekurojë rregullat për tregjet globale të karbonit.
Kjo do të vendosë një sistem me anë të të cilit vendet ndotëse transferojnë miliona ose miliarda dollarë për projekte për reduktimin e karbonit në vende të tjera. E bërë siç duhet, mund të ndihmojë në uljen e emetimeve dhe dërgimin e financave për klimën në drejtimin e duhur.
Por, nëse bëhet gabim, rrezikon të rikrijojë të njëjtat probleme që munduan Mekanizmin e mëparshëm të Zhvillimit të Pastër. Nëse negociatorët lënë shumë boshllëqe në rregullat e tregut të karbonit, të tilla si lejimi i vendeve që të numërojnë dyfish emetimet e tyre, atëherë sistemi mund të rrisë emetimet në vend që t’i zvogëlojë ato.
Megjithatë, vendet në zhvillim paralajmërojnë se gjithçka mund të jetë shumë pak, shumë vonë. Në Glasgoë, negociatat do të fillojnë se si të vendoset një objektiv më i madh financimi për klimën për vitin 2025, edhe para se të arrihet 100 miliardë dollarë.
E gjithë kjo do të realizohet në ditët në vijim. Si çështje politike, financimi do të debatohet fort. Edhe pse ka pyetje nëse paratë mund të shpenzohen në mënyrë efektive dhe si duhet të shpërndahen, politikanët dhe aktivistët pranojnë se askush nuk ka gjetur një zgjidhje më të mirë. Sado i papërsosur të jetë, financimi i klimës është një pjesë qendrore e luftimit të ndryshimeve klimatike – dhe gjithashtu më e vështira për t’u rregulluar.
Burimi: Financial Times/Përshtati Gazeta SI
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
