.png)
Dhjetë vjet më parë Peter Turchin, një shkencëtar në Universitetin e Connecticut, bëri një parashikim befasues në Nature. “Dekada e ardhshme ka të ngjarë të jetë një periudhë e rritjes së paqëndrueshmërisë në Shtetet e Bashkuara dhe Evropën Perëndimore”, pohoi ai, duke mbajtur pjesërisht përgjegjës “biprodhimin e të diplomuarve të rinj me diploma të përparuara”. Rritja pasuese e populizmit në Europë, votat e papritura më 2016-n për Brexit dhe më pas për presidentin Donald Trump në Amerikë dhe një valë protestash nga gilets jaunes (jelekverdhët) te Black Lives Matter, (Jetët e Zeza kanë rëndësi) e kanë bërë z. Turchin disi të famshëm në qarqe të caktuara, duke zgjuar interesin e ekonomistëve në disiplinën e “kliodinamikës”, e cila përdor matematikën për të modeluar ndryshimin historik. Theksimi i z. Turchin në “prodhimin e tepërt të elitave” ngre pyetje të pakëndshme, por gjithashtu ofron mësime të dobishme të politikave.
Që në Romën antike dhe Kinën perandorake, tregon z. Turchin, shoqëritë kanë kaluar nga periudhat e stabilitetit politik në paqëndrueshmëri, shpesh në intervale prej rreth 50 vjetësh. Kini parasysh Amerikën. Çdo ekspert e di se Kongresi është bllokuar, me demokratët dhe republikanët të gatshëm të bëjnë kompromise me njëri-tjetrin. Pak njerëz e dinë se ishte polarizuar shumë rreth vitit 1900, përpara se të bëhej më bashkëpunuese në mesin e shekullit të 20-të.
Çfarë i shkakton këto kthesa nga qetësia në kaos? Turchin i sheh shoqëritë si sisteme të mëdha dhe komplekse që i nënshtrohen modeleve të caktuara, nëse jo ligjeve. Kjo është një qasje krejtësisht e ndryshme nga pjesa më e madhe e historisë akademike, me preferencën e saj për studime të vogla, mikrokozmike, argumenton Niall Ferguson, i Universitetit të Stanfordit. Në një letër të botuar këtë vit z. Turchin (me Andrey Korotayev të Shkollës së Lartë të Ekonomisë në Rusi) shqyrton parashikimin e paqëndrueshmërisë që bëri në vitin 2010. Modeli i tij i parashikimit përmban shumë elemente, por ashtu si Karl Marksi, Turchin duket se beson se “historia e të gjithë shoqërisë deri më tani ekzistuese është historia e luftërave të klasave. ” Megjithatë, atje ku Marksi u përqendrua në proletariat, Turchin është më i interesuar për elitën - dhe mënyrën se si anëtarët e saj luftojnë kundër njëri-tjetrit.
Kush llogaritet si elitë dhe se si shfaqet konkurrenca, ndryshon nga vendi në vend; një shembull mund të jetë një numër i madh i njerëzve të arsimuar shumë, në krahasim me numrin e zyrave qeveritare (që do të thotë vendet e punës). Por një luftë ka shumë të ngjarë të zhvillohet kur pabarazia ekonomike është e lartë. Shpërblimet për të qenë në krye janë veçanërisht fitimprurëse, si në drejtim të fitimit të pushtetit dhe ndikimit politik dhe ata që humbin mundësinë, e ndiejnë humbjen më fort. Ndjenja e inatit është veçanërisht e fortë në mesin e njerëzve të edukuar të prirë të besojnë se ata duhet të jenë elitë. Më keq akoma, shoqëritë kanë tendencë të prodhojnë gjithnjë e më tepër elita, pjesërisht sepse aksesi në arsim tenton të përmirësohet me kalimin e kohës. Turchin i sheh të gjitha këto si një recetë për kaos politik. Të artikuluar, njerëzit e arsimuar rebelohen, duke prodhuar një grindje për pushtet politik dhe ekonomik. Elitat pushojnë së bashkëpunuari, shfaqen kundër-elitat dhe prishet rendi.
Argumenti padyshim që flet për nuancën historike. Megjithatë, përqendrimi tek elitat e pakënaqura nuk është një mënyrë e keqe për të kuptuar paqëndrueshmërinë politike. Hugh Trevor-Roper, një historian, vuri në dukje se “krizat shoqërore nuk shkaktohen nga kundërshtimi i qartë i interesave reciprokisht përjashtues, por nga tërheqja e luftës me interesa të kundërta brenda një organi”. Revolucioni Francez nuk ishte kryesisht produkt i mjerimit, por i një beteje midis një klase të arsimuar të papunësuar dhe pronarëve trashëgimtarë të tokave. Historianët identifikojnë “problemin e një teprie njerëzish të arsimuar”, si kontribuues në revolucionet e Europës më 1848-n. Turchin sugjeron që megjithëse skllavëria ishte shkaku i afërt i luftës civile amerikane, një më thelbësore ishte inati nga kapitalistët e Veriut drejt Jugorëve të mbërthyer në rrugët e tyre.
Mbiprodhimi i elitave gjithashtu mund të ndihmojë në shpjegimin e sëmundjes që kap botën e pasur të këtyre. Është bërë jashtëzakonisht e vështirë për një të ri të arrijë statusin e elitës, edhe nëse punon shumë dhe shkon në universitetin më të mirë. Çmimet e shtëpive janë aq të larta sa vetëm trashëgimtarët kanë shans të imitojnë kushtet e jetesës së prindërve të tyre. Fuqia e disa firmave “super yje” do të thotë që ka pak punë me të vërtetë prestigjioze përreth. Turchin llogarit se çdo vit Amerika prodhon rreth 25,000 avokatë “të tepërt”. Mbi 30% e të diplomuarve britanikë janë “të mbi-arsimuar” në krahasim me punën e tyre.
E gjithë kjo shkon në një farë mënyre për të shpjeguar një prirje të çuditshme: pse njerëzit me gjendje të mirë tërhiqen nga radikalizmi. Nën Jeremy Corbyn, Partia e Punës e Britanisë tërhoqi më shumë njerëz të klasës së mesme të lartë dhe shtresës ssë mesme sesa më parë, edhe kur u zhvendos më majtas nga Konservatorët ; kryesimi i tij midis të diplomuarve të fundit ishte i qartë. Avantazhi i Joe Biden ndaj Bernie Sanders në sondazhet e opinioneve gjatë zgjedhjeve demokratike ishte shumë më i vogël midis amerikanëve të arsimuar në kolegj, sesa midis atyre që nuk e përfunduan shkollën e mesme.
Parashikimi i një tërmeti
Teoritë e z. Turchin parashikojnë që dridhjet politike përfundimisht zbuten. “Herët ose vonë shumica e njerëzve fillojnë të dëshirojnë kthimin e stabilitetit dhe fundin e luftimeve”, argumenton ai. Tashmë të dhënat tregojnë se mbështetja për të dy partitë e majta dhe të djathta populiste në Europë po zbehet. Një tjetër mundësi për ata që kërkojnë të shmangin paqëndrueshmërinë është zvogëlimi i numrit të elitave aspirante. Boris Johnson, kryeministri i Britanisë, ka bërë presion për një arsimim më të mirë profesional, duke thënë se “Ne duhet të pranojmë se një pakicë e konsiderueshme dhe në rritje e të rinjve lënë universitetin dhe punojnë në një punë jo të diplomës”.
Megjithatë elitat e ndriçuara mund të parandalojnë shfaqjen e paqëndrueshmërisë politike në mënyra më efektive. Në fillim të shekullit të 20-të, reformatorët amerikanë ngritën taksat e trashëgimisë për të parandaluar shfaqjen e një aristokracie të trashëguar dhe u angazhuan në forcimin e trusteve. Modernizimi i sistemeve të planifikimit urban mund të ulë kostot e strehimit dhe çrregullimi i tregjeve të punës do të ndihmonte krijimin e vendeve të mira të punës për elitat “e tepërta”. Analiza e z. Turchin për forcat strukturore që qeverisin shoqëritë është një shpjegim intrigues i trazirave politike. Por kliodinamika nuk ka pse të jetë fati./ The Economist. Përktheu: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
