Restaurimi më i keq në historinë e artit

Nga Gazeta Si - Pranë altarit të ‘Sanctuary of Mercy’ në Borja, një qytet në veri të Spanjës, ndodhet një afresk i shekullit të njëzetë me pak vlerë historike apo artistike që është bërë i famshëm në të gjithë botën në dhjetë vitet e fundit.

Vepra quhet ‘Ecce Homo’, tregon gjysmën e gjatësisë së një Krishti prej rreth 60 centimetra me 40 dhe është bërë në fillim të shekullit të njëzetë nga Elías García Martínez, një artist spanjoll jo shumë i njohur. Arsyeja pse ajo është kaq e njohur sot është se ajo konsiderohet si vepra e artit e restauruar më keq në botë.

Në fakt, në gusht dhjetë vjet më parë, Cecilia Giménez, një grua 81-vjeçare që iu përkushtua pikturës në mënyrë amatore, mori iniciativën për të restauruar afreskun që ishte rrënuar nga lagështia ndër vite. E shpërfytyroi plotësisht, duke marrë një rezultat kaq grotesk sa u përfol në gazetat ndërkombëtare dhe u bë virale në rrjetet sociale. Megjithatë, që atëherë, Sanctuary of Mercy në Borja u bë një atraksion turistik dhe ende sot pret mbi dhjetë mijë vizitorë në vit.

I pari që denoncoi restaurimin e keq të Krishtit të Borjës ishte blogu kulturor i ‘Centro de Estudios Borjanos’, i cili më 7 gusht 2012 publikoi një postim me titull “Një fakt i patregueshëm”, në të cilin tregohej se si ishte shpërfytyruar afresku. Pas nja dy javësh, në gazetën ‘Heraldo de Aragón’ u zbulua identiteti i autorit të ndërhyrjes, i cili ishte pikërisht famullitarja Cecilia Giménez.

Ndonëse është një vepër me pak vlerë, restaurimi që i bëri Cecilia Giménez u kritikua shumë nga bashkia Borja, nga disa profesionistë të artit dhe restaurimit dhe nga trashëgimtarët e autorit të veprës që në atë kohë po mblidhnin fonde për restaurimin. Fillimisht u vendos që problemi të zgjidhej duke e mbuluar veprën me një fotografi të origjinalit ose duke ndërhyrë më tej – këtë herë duke thirrur një profesionist – për të shpëtuar të rikuperueshmen. Megjithatë, brenda pak ditësh u bë e qartë se potenciali i versionit “të restauruar” ishte shumë më i madh se ai i pikturës origjinale.

“Centro de Estudios Borjanos” tërhoqi shumë vëmendje nga shtypi dhe nga qindra shikues që donin të shihnin “restaurimin” e Giménez. Lajmi u mor nga gazetat spanjolle si El Mundo dhe El País, dhe nga gazetarë nga e gjithë bota, nga Zelanda e Re në Kanada. Korrespondenti Christian Fraser, i cili raportoi në lajmet e BBC-së, e krahasoi restaurimin e “Ecce Homo” me një “skicë pastel të një majmuni shumë leshtor me një mantel të papërshtatshëm”.

Në të majtë Krishti para restaurimit dhe në të djathtë Krishti pas restaurimit

Rasti pushtoi edhe të moshuarën Giménez, e cila kaloi disa ditë në shtrat për shkak të sulmeve të ankthit dhe depresionit për shkak të ekspozimit dhe kritikave të papritura mediatike. Giménez më pas tha se kishte vepruar sepse nuk mund të duronte të shihte afreskun (të cilin e konsideronte si përfaqësimin më të mirë të Krishtit në zonën e saj) të dëmtuar nga lagështia dhe se ajo kishte ndërhyrë pasi kishte kërkuar autorizimin nga famullitari. Famullitari, megjithatë, i tha shtypit se ai kurrë nuk kishte rënë dakord për restaurimin.

Sipas asaj që raportonte ato ditë El País, nuk ishte hera e parë që Giménez ndërhynte në vepër dhe disa ishin në dijeni, por deri në atë moment ndryshimet kishin mbetur mezi të dukshme sepse nuk kishin të bënin me fytyrën.

Shumë shpejt lajmi u bë viral edhe në rrjetet sociale dhe Krishti i rivendosur i Borjës u bë meme. Një grup në Facebook i titulluar “Señoras que restauran Cristos de Borja” (Zonjat që rivendosin Krishtin e Borjës) arriti 20,000 pëlqime në vetëm pak orë. Hashtagu #eccemono u përhap në Twitter, i marrë duke gjymtuar origjinalin “Homo” në “Mono”, që në spanjisht do të thotë majmun.

Cecilia Giménez së bashku me shkrimtarin amerikan Andrew Flack i cili shkroi një dramë mbi historinë e Krishtit të Borja

Ryanair përfitoi nga fenomeni mediatik për të drejtuar një fushatë reklamuese shumë të suksesshme, në të cilën ofroi bileta ajrore për disa euro për në Zaragoza (aeroporti më i afërt me Borja), për ata që donin të shihnin personalisht Krishtin e restauruar.

Pas një kulmi të turistëve midis 2012 dhe 2013, numri i vizitorëve në Sanctuary tani është vendosur midis 10 mijë dhe 11 mijë në vit. Në vitin 2016 në Borja u inaugurua një qendër kushtuar historisë së Krishtit të restauruar dhe krahas restaurimit të Giménez u ekspozua edhe një riprodhim i imazhit origjinal.

Është hapur edhe një dyqan dhuratash që shet bluza, gota, lapsa, stilolapsa, verëra dhe magnet për frigoriferin me temë “Ecce Homo”.

“Me gjithë respektin për pikturën origjinale të Elias García-s, puna më e rëndësishme tani është ajo e bërë nga Cecilia Giménez”, komentoi kryebashkiaku i Borjas. Kohët e fundit, bashkia nisi një fushatë të titulluar “Borja es más” (Borja është më shumë) për të zhvendosur të gjithë vëmendjen e sjellë nga Krishti i restauruar tek atraksionet e tjera që ofron qyteti: gastronomia, verërat dhe vepra të tjera me vlerë artistike.

Vitet e fundit, vizitat në veprën e Giménez (që kushtojnë 3 euro për vizitor) kanë sjellë rreth 40 mijë euro në vit, një pjesë e të cilave shpenzohet për të paguar punonjësit që kujdesen për vizitat dhe mirëmbajtjen e Sanctuary-it dhe një pjesë i është dhuruar një programi të bashkisë për të moshuarit. Vite më parë Giménez arriti të merrte një pjesë të të drejtës së autorit mbi veprën dhe të mblidhte pjesën e të ardhurave që i takonte, të cilat ia dha një fondi bamirësie për të mbështetur pacientët që vuanin nga një sëmundje e veçantë që ka edhe djali i saj.

Falë famës së saj, Giménez arriti të shesë edhe disa nga pikturat e saj në eBay. Sot ajo është 91 vjeç dhe jeton me djalin e saj të sëmurë në një shtëpi të moshuarish.

Marrë nga Il Post, përshtati në shqip Gazeta Si

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.