.png)
Nga Kristalina GEORGIEVA & Gita GOPINATH- Për më shumë se gjashtë muaj, bota është përballur me pasojat e rënda shëndetësore dhe ekonomike të pandemisë COVID-19. Aktiviteti ekonomik global u trondit në tremujorin e dytë të vitit 2020, kur rreth 85 përqind e ekonomisë globale ishte në bllokim për disa javë. Siç deklaroi për herë të parë Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) në Parashikimin Ekonomik Botëror të Prillit, kjo krizë është e pa krahasueshme me një të ngjajshme në histori.
Në ashpërsinë e tij, Bllokimi i Madh i vitit 2020 natyrshëm ka ngjallur krahasime me Depresionin e Madh, i cili filloi në vitin 1929. Por kriza e sotme është me të vërtetë e pangjashme me asnjë krizë tjetër. Megjithëse është shumë herët për të bërë një gjykim përfundimtar, tashmë mund të themi se ashpërsia dhe shpejtësia e rënies së prodhimit ekonomik, punësimit dhe konsumit gjatë Bllokimit të Madh ishin shumë më të mëdha sesa në fillimin e Depresionit të Madh. Në vetëm një muaj, nga marsi në prill, shkalla e papunësisë në SHBA përafërsisht u trefishua në 14.7 përqind, një nivel që nuk u arrit në Depresionin e Madh për gati dy vjet.
Po aq unike ka qenë kthimi i shpejtë i prodhimit, konsumit dhe punësimit. Me më shumë se 80 përqind e vendeve që lehtësuan kufizimet, ekonomia globale filloi të rimëkëmbet nga rënia e thellë. Shpejtësia e këtij kthimi është gjithashtu në kontrast dramatik me Depresionin e Madh, gjatë së cilit rritja negative vazhdoi për katër vjet dhe tkurrja kumulative globale tejkaloi shumë atë që parashikohet për Bllokimin e Madh.
Rimëkëmbja e vazhdueshme është rezultat i lehtësimit të kufizimeve të bllokimit, si dhe zbatimit të shpejtë dhe shkallës së paparë të politikave mbështetëse nga bankat qendrore dhe qeveritë e botës - një dallim i tretë i madh nga Depresioni i Madh. Sidoqoftë, kjo krizë nuk ka mbaruar. Rimëkëmbja mbetet shumë e brishtë dhe e pabarabartë midis rajoneve dhe sektorëve. Për të siguruar që rimëkëmbja vazhdon, është thelbësore që mbështetja të mos tërhiqet para kohe.
Edhe kur njerëzit kthehen në punë, nivelet e punësimit në shumë vende nuk janë kthyer afër niveleve të para krizës. Humbjet e vendeve të punës kanë goditur veçanërisht rëndë punëtorët më të rinj dhe me aftësi të ulëta. Globalisht, Organizata Ndërkombëtare e Punës vlerëson se janë humbur 400 milion vende pune me kohë të plotë u humbën në tremujorin e dytë të vitit 2020. Dhe ne e dimë nga sondazhet e fundit globale se krahas vetë virusit, papunësia është shqetësimi më i madh i njerëzve. Ndikimi në varfërinë globale pritet të jetë i rëndë, me Bankën Botërore që parashikon 71 milion njerëz shtesë të bien në varfëri ekstreme.
Sigurimi i një rikuperimi të qëndrueshëm dhe dalja më e fortë nga Bllokimi i Madh do të kërkojë veprim në tre fronte: Së pari, kriza shëndetësore duhet të marrë fund - në mënyrë të qëndrueshme dhe kudo. Përparimet mbresëlënëse në zhvillimin e vaksinave rritin shpresat se ky objektiv mund të arrihet. Së dyti, njerëzit duhet të jenë në gjendje të gjejnë punë produktive. Kjo kërkon parandalimin e falimentimeve të tepruara të firmave dhe krijimin e një ambienti për rritje profesionale. Tashymë, e ardhmja jonë duhet të jetë më e qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse se e kaluara jonë. Kjo kërkon politika për të luftuar ngrohjen globale dhe për të kthyer pabarazinë në rritje.
Shumë vende do të përballen me sfida të frikshme fiskale në përpjekjen për të ruajtur shpenzimet e kërkuara për të luftuar krizën me kufizimet e vendosura nga borxhi më i lartë dhe të ardhurat në rënie. Vendet me të ardhura të ulëta do të kërkojnë mbështetje të vazhdueshme financiare nga bashkësia ndërkombëtare.
Megjithëse bota ka mësuar të jetojë me virusin, një shërim i plotë nuk ka gjasa pa një zgjidhje të përhershme mjekësore. Pasiguria e vonuar në lidhje me virusin dhe frika nga shpërthimet e përsëritura po rëndojnë në lëvizjen dhe besimin e konsumatorëve dhe bizneseve. Disponueshmëria e një vaksine, ose terapie të suksesshme të provuar në trajtimin e COVID-19, do të lehtësojnë tërësisht tablonë globale.
Shpejtësia me të cilën vendet janë zotuar për krijimin e një vaksine është pa precedent historik dhe vetëm mund të vlerësohet. Që nga 8 shtatori, të paktën 128 vaksina janë në zhvillim e sipër dhe 37 kanë arritur në fazën e provave tek njerëzit e ofruar vullnetarisht. Provat historike sugjerojnë se një përpjekje e kësaj shkalle ka një shans prej 90 përqind të zhvillimit të një produkti të suksesshëm.
Por në lidhje me vaksinën, ne duhet të krijojmë urgjentisht zgjidhje shumëpalëshe për tre sfida të afërta: prodhimi në kohë, një furnizim adekuat globalisht dhe një shpërndarje e drejtë.
Kostot njerëzore dhe financiare të vonimit të një vaksine do të jenë të konsiderueshme. Vonimi i prodhimit derisa një vaksinë të ketë kaluar me sukses të gjitha provat mjekësore mund të shtojë deri në 18 muaj shpërndarjen e saj në shumë vende, duke mbytur potencialisht shërimin. Qeveritë mund të veprojnë tani për të futur mekanizma të ndarjes së rrezikut - të tilla si garancitë e blerjes, financimin ose bashkëpunimin me institucionet kërkimore publike - në mënyrë që të nxisin firmat private të angazhohen në prodhim përpara se provat të përfundojnë me sukses.
Blerjet paraprake kanë rreziqe financiare sepse vaksinat mund të dështojnë, por këto rreziqe janë të parëndësishme krahasuar me humbjet e imponuara nga kjo krizë shëndetësore në ekonominë globale, për të cilat projektet e FMN-së do të arrijnë më shumë se 12 trilionë dollarë deri në fund të vitit 2021. Një strategji e parashikuar për të siguruar mbështetjen e qeverisë për vaksinat, do të çojë në kursime afatgjata të kostos pasi ekonomitë shërohen më shpejt sesa në të kundërtën.
Edhe pasi të gjendet një vaksinë, jo çdo vend do të ketë aftësinë për të prodhuar doza të mjaftueshme për të imunizuar të gjithë qytetarët e tij. Vendet më të pasura të botës kanë arritur marrëveshje për të siguruar doza paraprakisht, duke ulur potencialisht furnizimin për pjesën tjetër të botës. Kjo është arsyeja pse disa organizata globale kanë zhvilluar COVAX, një skemë për ndarjen e rreziqeve për shpërndarjen e shpejtë dhe të drejtë të vaksinave në të gjitha vendet.
Siç ka theksuar Fondacioni Bill & Melinda Gates, bashkëpunimi në të gjithë vendet mund të ulë vendosmërisht rrezikun e një furnizimi joadekuat të vaksinave. Bota duhet të veprojë menjëherë për të koordinuar kapacitetin prodhues nëpër rajone, për të rritur ndjeshëm burimet për pajisjet e prodhimit dhe për t'u zotuar për të subvencionuar vaksinat për vendet më të varfra.
Shpërndarja e vaksinave e sinkronizuar dhe e drejtë globale është në interes të çdo vendi. Një shpërndarje e pabarabartë mund të përmirësojë kushtet ekonomike në vendet që siguruan vaksinën së pari, por nuk do t'i mbrojë ata nga kërkesa e dobët nga partnerët tregtarë që përpiqen të rikuperohen pa vaksinë.
Tjetra, ne duhet të sigurojmë që punëtorët të kenë qasje të shpejtë në mundësitë e punës produktive. Humbja e punës ka treguar korrelacion me dëmtimin afatgjatë të produktivitetit, pagave dhe kapitalit njerëzor.
Firmat duhet të mbështeten për të ruajtur vendet e punës. Në një recesion standard, qëllimi është që të sigurohet likuiditet për firmat që vazhdojnë aktivitetin, por që nuk janë likuide dhe të ristrukturohen firmat e falimentuara në mënyrë që kapitali dhe puna të përdoren në mënyrë më produktive. Por natyra unike e kësaj krize kërkon një qasje të re, të përshtatur. Firmat pothuajse në të gjithë sektorët e ekonomisë janë prekur papritmas dhe njëkohësisht nga kriza, duke kërkuar një larmi të linjave jetësore për të parandaluar humbje edhe më të mëdha të vendeve të punës përtej asaj që ka ndodhur tashmë.
Duke pasur parasysh ashpërsinë e tronditjes, ka të ngjarë të shtohet paaftësia paguese në muajt në vazhdim, me potencial të lartë për falimentime masive në mungesë të mbështetjes së gjerë për firmat që janë drejt falimentimit. Këto janë firma që në mungesë të pandemisë, do të ishin fitimprurëse. Nëse ato shtyhen në likuidim, bota do të vuajë kosto të mëdha shoqërore nga humbja e kapitalit organizativ dhe njerëzor. Në të njëjtën kohë, është gjithnjë e më e qartë se disa sektorë që kërkojnë kontakte të ngushta midis njerëzve, siç janë udhëtimet, mund të jenë në rënie të zgjatur. Shumë firma në këta sektorë mund të mos jenë më fitimprurëse. Kjo do të kërkojë gradualisht për këto firma që të falimentojnë dhe fuqia punëtore dhe kapitali të mund të rialokohen larg sektorëve të tillë që tkurren në sektorë në rritje siç janë shitja me pakicë në internet dhe tregtitë e tjera elektronike.
Ndërhyrjet e qeverive të hartuara mirë gjatë fazës tjetër të krizës do të kërkojnë një diferencim gjithëpërfshirës midis firmave që mund të vazhdojnë të jetojnë dhe atyre që e kanë të pamundur. Duhet të ofrohet mbështetje për biznese fitimprurës dhe për punonjësit e bizneseve që janë drejt falimentit, teksa likuidohen. Kur pasiguria në lidhje me rrugën e krizës e bën të vështirë vlerësimin, politikëbërësit duhet të jenë të kujdesshëm.
Kur qeveritë kanë burimet fiskale, ekziston një argument i fortë për ndërhyrje të ngjashme me kapitalin në firmat e mëdha dhe të vogla. Kjo përfshin injeksione të drejtpërdrejta të kapitalit si për firmat më të mëdha ashtu edhe tek të voglat e të mesmet.
Në të gjitha vendet, duhet të merren hapa për t'i përshtatur procedurave të falimentimit dhe mekanizmave të zgjidhjes sipas nevojave të krizës aktuale. Politikbërësit në shumë vende kanë reaguar shpejt duke ndryshuar ligjet e falimentimit. Disa vende në Bashkimin Europian - përfshirë Republikën Çeke, Gjermaninë dhe Spanjën - kanë pezulluar detyrimet e firmave për të kërkuar falimentim. Ligji CARES i SHBA, i cili ndryshoi kodin e falimentimit të SHBA-ve për të ndihmuar bizneset e vogla, është një shembull tjetër.
Politikbërësit duhet të mbështesin bizneset me subvencione dhe programeve për punëtorët e prekur. Por rialokimi në sektorë të rinj nuk do të jetë pa probleme. Punëtorët e zhvendosur duhet të mbështeten gjatë tranzicionit, për shembull duke zgjeruar fushën dhe kohëzgjatjen e sigurimit të papunësisë. Institucionet e tregut të punës duhet të veprojnë në mënyrë fleksibile për ripërthithjen e shpejtë të punëtorëve të zhvendosur. Rritja e papritur e rregullimeve të punës në distancë është një sinjal i qartë për të investuar në një zgjerim gjithëpërfshirës të lidhjes së internetit me bandë të gjerë dhe për të subvencionuar paketa të zgjeruara të pajtimit të të dhënave - veçanërisht kur depërtimi i internetit mbetet i ulët - në mënyrë që të përgatitet në mënyrë më efektive forca e punës për të ardhmen .
Në tregjet në zhvillim dhe ekonomitë e tjera në zhvillim ku sektori informal është i madh dhe institucionet e tregut të punës janë të vegjël ose inekzistentë, politikat mund të drejtohen drejt zgjerimit të punësimit në sektorin zyrtar përmes subvencioneve të synuara të punësimit. Programet e punëve publike paraqesin një mundësi shtesë për të ruajtur të ardhurat për punëtorët me të ardhura të ulëta, duke përfshirë punë të gjelbërta me intensitet të fuqisë punëtore në ruajtjen e tokës dhe ujit, ripyllëzimin dhe mbrojtjen nga përmbytjet, dhe rikonstruksionin e ndërtesave për t'i bërë ato më efikase në energji.
Sfidat afatgjata si ndryshimi i klimës, pabarazia dhe zhvillimi i qëndrueshëm mbeten aq të rëndësishme sa kurrë më parë. Faza aktuale e çmimeve të ulëta të energjisë u krijon politikëbërësve një mundësi për të hequr subvencionet ndaj karburanteve që janë të dëmshme për mjedisin dhe shpesh regresive, duke çliruar këto fonde për përdorime më produktive. Për të rritur rimëkëmbjen, qeveritë mund të përshpejtojnë investimet e gjelbra dhe të zbatojnë strategjitë e zbutjes së ndryshimeve klimatike.
Një qasje me dy drejtime për zbutjen mund të ndihmojë në përparimin më të shpejtë drejt qëllimit tonë të përbashkët për uljen e emetimeve të gazeve serë. E para është një nxitje e gjelbër e investimeve që mbështet një rikuperim të shpejtë. Elementi i dytë është të fillosh një rrugë të qartë drejt çmimeve më të larta të karbonit që stimulojnë firmat dhe familjet të kalojnë në aktivitete me burime të ulëta të karbonit dhe burime të energjisë alternative, ndërsa gjenerojnë gjithashtu disa nga të ardhurat e kërkuara për investime të gjelbra dhe uljen e borxhit publik. Koordinimi i çmimeve të karbonit në të gjithë vendet, në mënyrë ideale përmes një marrëveshjeje që përcakton një dysheme të çmimit të karbonit për emetuesit kryesorë, do ta bëjë atë më efektiv në uljen e emetimeve me kosto minimale./Burimi: Foreing Policy/ Në shqip: Gazeta “Si”/
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
