.png)
Për pjesën më të madhe të dimrit dhe pranverës në 2022, Luigi Ferraris, një 58-vjeçar, fermer orizi nga Mortara, qytet në luginën e Po, mbeti pa të ardhura. Reshjet kishin rënë me 40% në gjashtë muajt e parë të vitit dhe bora ishte akumuluar pak në Alpe, duke shkaktuar një rënie prej 88% të sasisë së ujit që vjen në lumin Po nga shkrirja e borës ndërsa rrjedha në lumë dhe kanalet e lidhura me të ishin në një nivel historik të ulët.
Por Ferraris besonte se gjërat së shpejti do të ktheheshin në normalitet.
“Mendova se mungesa e ujit do të ishte e përkohshme,” thotë ai.
Historikisht, aksesi në ujë nuk ka qenë kurrë pengesë në këtë ultësirë. Për shekuj me radhë, fermerët vendas luftuan për të larguar ujin, duke ndërtuar tokë kulluese dhe rrafshuar për t’i transformuar ngadalë ligtinat në fusha për të mbjellë oriz.
“Në këtë zonë, problemi ka qenë gjithmonë mbajtja e ujit larg,” thotë Alberto Lasagna, drejtor i Confagricoltura Pavia, degë lokale e Konfederatës së Përgjithshme të Bujqësisë Italiane.
“Nuk ka qenë kurrë e kundërta.”
Ferraris e kuptoi se sa do të humbiste vetëm në fund të majit 2022, kur fushat e tij të orizit nuk ishin rritur ashtu siç duhet dhe si rriteshin zakonisht.
“E gjithë fusha ishte kafe. Çdo gjë dukej si kashtë e thatë”, thotë ai.
Në 37 vitet e tij të drejtimit të fermës së orizit që ai trashëgoi nga gjyshi i tij, Ferraris nuk kishte parë kurrë diçka të tillë. Ai humbi më shumë se gjysmën e të korrave të tij dhe nuk ishte vetëm.
Italia është prodhuesi më i madh i orizit në Evropë, duke rritur rreth 50% të orizit të prodhuar në BE. Shumica e fushave të saj të orizit janë në luginën e Po, e cila shtrihet në pjesën më të madhe të veriut të vendit. Pikërisht në këto fusha rriten varietetet unike të orizit rizoto, si karnaroli dhe arborio.
Në vitin 2022, thatësira më e madhe në 200 vjet goditi Po, lumin më të gjatë të Italisë. Atë vit, Italia humbi 26,000 hektarë fusha orizi, sipas Ente Nazionale Risi, autoriteti kombëtar i orizit dhe prodhimi i orizit ra me më shumë se 30%. Vitin e kaluar, thatësira vazhdoi dhe të korrat nga 7,500 hektarë të tjerë ara me oriz u humbën.
Sot, fermerët e orizit që luftojnë për t'u rikuperuar nga ndikimi i thatësirës përballen me një të ardhme të pasigurt.
“Sa më të larta të jenë temperaturat, aq më të shpeshta dhe më intensive do të jenë këto ngjarje ekstreme," thotë Marta Galvagno, biometeorologe në Agjencinë për Mbrojtjen e Mjedisit të Luginës Aosta.
Gjatë dy viteve të fundit, Ferraris, si fermerët e tjerë në zonë, është përpjekur të diversifikojë të korrat e tij për të reduktuar rreziqet e shkaktuara nga kriza klimatike. Ai ka reduktuar sipërfaqen e dedikuar për lulishte dhe ka filluar të kultivojë kultura të tilla si misri, që kërkojnë më pak ujë.
"Klima po ndryshon dhe kam frikë se do të ketë thatësira të tjera," thotë Ferraris, ferma e të cilit humbi rreth 150,000 € në vitin 2022. Megjithatë, orizi mbetet prodhimi më i madh. Së fundmi ai ka nisur të monitorojë reshjet e borës në Alpe dhe të kontrollojë çdo ditë nivelet e ujit në liqenin Maggiore.
“Është e vështirë të flesh natën”, thotë ai.
Ferraris është veçanërisht i shqetësuar për prodhimin e karnaroli classico, një varietet orizi i rafinuar. Falë aftësisë së tij për t'i rezistuar temperaturave të larta të gatimit dhe thithjen e shijeve, carnaroli konsiderohet "mbreti i rizoto", por është gjithashtu jashtëzakonisht delikat dhe i prekshëm ndaj ndryshimeve klimatike.
Vitin e kaluar, pas procesit të qërimit dhe zbardhjes, vetëm 38% e të korrave të karnaroli classico të Ferraris ishte e tregtueshme.
“Për shkak të thatësirës, kokrrat e orizit shpesh çahen,” thotë ai.
Giovanni Pochettino, fermer në rezervatin natyror Collina Po të njohur nga Unesco, më pak se një kilometër nga brigjet e lumit, gjithashtu rrit karnaroli dhe ndan shqetësimet e Ferraris.
“Ne po kemi gjithnjë e më shumë sfida në prodhimin e orizit karnaroli, pasi ky varietet preket nga vapa e gushtit”, thotë Pochettino.
“Këto varietete orizi u zhvilluan pothuajse 100 vjet më parë, kur temperaturat ishin krejtësisht të ndryshme.”
Pochettino ka menduar të heqë dorë nga prodhimi i karnarolit, cilësinë e të cilit e krahason me një verë të mirë, duke shtuar se mullinjtë e orizit që blejnë të korrat e tij kërkojnë kokrra të përsosura.
Filip Haxhari, studiues në Ente Nazionale Risi, thotë se, për shkak të thatësirës së zgjatur, prodhimi i karnarolit ra me 50% në vitin 2022, duke kërcënuar një varietet unik orizi.
“Vetëm karnaroli dhe varietetet e tjera të ngjashme kanë një tipar gjenetik varietal që u lejon atyre të thithin erëza, aromë dhe të krijojnë rizoto tradicionale,” thotë ai.
“Është i ndryshëm nga të gjitha varietetet e tjera të orizit në botë.”
Francesco Avanzi, hidrolog në fondacionin kërkimor të Qendrës Ndërkombëtare për Monitorimin e Mjedisit (Cima), shpjegon se thatësira e vitit 2022 u shkaktua kryesisht nga temperaturat e larta dhe reshjet e ulëta të borës në Alpe. Pothuajse dy të tretat e të gjithë ujit që derdhet në Po gjatë gjithë vitit vjen nga shkrirja e borës alpine.
“Dëbora zakonisht shkrihet shumë ngadalë midis prillit dhe qershorit dhe kjo e lejon atë të depërtojë në mënyrë shumë efikase në tokë,” thotë Avanzi. Bora e shkrirë është veçanërisht e rëndësishme në verë, duke e rimbushur lumin kur reshjet janë të pakta.
Në vitin 2022, burimet ujore të borës në Alpe ranë me rreth 60% nga mesatarja e dekadës së mëparshme.
“Dimri 2021-2022 ishte më i keqi, por 2023 ishte i ngjashëm”, thotë Avanzi. Sipas të dhënave të fundit, në muajin shkurt burimet ujore të borës ranë me 63%.
Vitet e fundit, një numër në rritje i fermerëve të orizit në Italinë veriore kanë adoptuar "mbjelljen e thatë" të orizit, një teknikë që përdor më pak ujë vaditjeje dhe fuqi punëtore, por që, në mënyrë kundërintuitive, gjithashtu kontribuon në tokë gjithnjë e më të thatë, sipas disa ekspertëve.
Haxhari dhe ekipi i tij po punojnë për të zhvilluar varietete të reja orizi që kërkojnë më pak ujë dhe janë më rezistente ndaj ndryshimeve klimatike.
“Thatësira e vitit 2022 ishte zemërthyese, nuk kisha parë kurrë kaq shumë bimë të thaheshin në një numër kaq të madh”, thotë Haxhari, studiues për më shumë se 40 vjet.
Ngjarjet i lejuan shkencëtarët të testonin ‘nuovo prometeo’, një varietet i ri orizi rezistent ndaj thatësirës që tani është në treg.
Megjithatë, nuovo prometeo nuk është i përshtatshëm për të gatuar rizoto, kështu që shkencëtarët po kërkojnë për varietete të tjera.
Burimi: The Guardian. Përshtati: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
