Ekspozite

Kolazhet që paraprinë Picasson

Nga Gazeta Si - Në historinë e artit të studiuar në shkollë dhe universitet, eksperimentet e para me teknikën e kolazhit - kombinimi i pikturës, fotove, copëzave të gazetave dhe copa letre e kartoni - janë gjurmuar në dekadën e dytë të shekullit të njëzetë dhe u atribuohen në veçanti kubistëve si Pablo Picasso dhe Georges Braque. Paraqitja e kolazheve të para, megjithatë, daton dekada më parë, në mesin e shekullit të nëntëmbëdhjetë, në një kontekst dhe me qëllime shumë të ndryshme nga ato të avangardës artistike: gratë aristokrate të Perandorisë Britanike, në fakt, i bënin çdo ditë për të kaluar kohën dhe për të argëtuar mysafirët.

Zakoni i ngjitjes së fotografive në sfonde me bojëra uji me ngjyra dhe i kombinimit të tyre me imazhe të tjera, shpesh me rezultate të mprehta, subversive apo edhe shqetësuese, ishte i përhapur në sallonet aristokratike britanike të shekullit të nëntëmbëdhjetë, por u harrua dhe është ende pak i njohur sot. Shumë kolazhe janë humbur ose harruar dhe ato që kanë mbetur janë mjaft të vështira për t’u rikuperuar dhe kataloguar, por vitet e fundit ato janë rizbuluar dhe kanë shkaktuar një interes të caktuar në fushat artistike dhe akademike, duke zbuluar një aspekt të panjohur dhe magjepsës të jetës së grave në shoqërinë e lartë viktoriane (d.m.th., nën mbretërimin e Mbretëreshës Victoria, e cila zgjati nga 1837 deri në 1901).

Midis viteve ‘60-‘70 të shekullit të nëntëmbëdhjetë, printimi fotografik filloi të bëhej më i lirë dhe tek aristokratët britanikë u bë modë përdorimi i cartes de visite (kartat e vizitës), domethënë fotografi të vogla me portrete familjare që shkëmbeheshin; mund të bliheshin edhe disa, si ai i mbretërve. Nga këtu lindën kolazhet e para: kartat e biznesit mblidheshin nga gra aristokrate (por jo vetëm), priheshin e ngjiteshin në sfonde me ngjyra dhe u ilustruan prej tyre, të cilat rikrijonin skenarë realistë ose frymëzoheshin nga imagjinata fantastike të përrallave popullore. Këto vepra më pas u grumbulluan në albume për t’u shfaqur për të ftuarit si një formë argëtimi.

Kur fotografitë u bënë të aksesueshme edhe për klasën e mesme, koha e lirë për t’iu kushtuar kolazheve mbeti prerogativë e grave të shoqërisë së lartë, të cilat i konsideronin ato një mënyrë për t’u dalluar, për t’i bërë fotografitë më të rafinuara dhe unike dhe për të transformuar një produkt masiv në një punë artizanale.

(Muzeu J. Paul Getty, Los Anxhelos)

Në vitin 2010, disa prej këtyre veprave u mblodhën në një libër (arti i fotokolazhit viktorian) nga kuratorja e Institutit të Artit të Çikagos, Elizabeth Siegel, dhe më pas u ekspozuan në Shtetet e Bashkuara, duke përfshirë Muzeun Metropolitan të Nju Jork dhe Kanada. Në Mbretërinë e Bashkuar, megjithatë, një ekspozitë e tillë nuk është ngritur kurrë dhe interesi për kolazhet është ende një fenomen i kohëve të fundit. Për më tepër, pavarësisht se disa treguan një angazhim interesant krijues, në atë kohë ato nuk konsideroheshin vepra arti, por vetëm një nga detyrat e shumta të grave të shoqërisë së lartë për të argëtuar mysafirët.

Megjithatë, sipas Elizabeth Siegel, disa nga ato kolazhe mund të konsiderohen një formë arti që refuzonte paraqitjen e realitetit pa defekte në pikturat dhe fotografitë e kohës dhe që rriti kontrastin grotesk midis fotografisë dhe ilustrimit. Sipas Siegel, bërja e njohur e këtyre veprave mund të ndryshojë perceptimin që ekziston sot për gratë e kohës, të konsideruara pasive dhe të ashpra. Ndërsa nuk shkon aq larg sa të argumentojë se ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë midis kolazheve viktoriane dhe veprave të kubistëve dhe surrealistëve, Siegel i konsideron ende një shprehje artistike përpara kohës së tyre dhe për këtë arsye veçanërisht interesante.

Marta Weiss, drejtuese e departamentit të fotografisë në Muzeun Victoria dhe Albert në Londër dhe nga ana tjetër autore e disa teksteve në librin e Siegel, shpjegon se kolazhet e shoqërisë së lartë viktoriane nuk ishin plotësisht të shkëputura nga disa fije artistike apo referenca kulturore të kohës. Ato u bëjnë jehonë pikturave dhe ilustrimeve të peizazhit që shoqëruan librat me tregime, si ato të John Tenniel, i cili ilustroi dy librat e Lewis Carroll-it dhe karikaturat satirike të revistës Punch. Në disa vizatime është i dukshëm edhe ndikimi i teorisë së evolucionit të Çarls Darvinit, të formuluar në ato vite.

(Instituti i Artit i Çikagos)

Disa nga kolazhet e gjetura dhe të kataloguara në libër kanë një vlerë të dukshme artistike: ato më imagjinative, - dhe nganjëherë shqetësuese, - tregojnë koka të prera nga fotografi dhe të ngjitura në vizatime të trupave të kafshëve, objekteve dhe mjediseve të detajuara dhe fantastike. Disa kanë këndvështrime të shumta dhe kombinime përfaqësimesh në shkallë të ndryshme: dy teknika që në të vërtetë do të përdoren nga avangarda artistike të shekullit të njëzetë. Shumë kolazhe përmbanin gjithashtu lojëra vizuale me referenca që sugjeronin histori mes personazheve.

Për shembull, Di Bello thekson dy nivele të leximit të një kolazhi të bërë nga Lady Filmer, gruaja e parlamentarit Edmund Filmer. Ajo është fotografuar në qendër të dhomës së saj të ndenjes duke shfletuar albumin e kolazhit, ndërsa burri dhe vëllai i saj shikojnë drejt shikuesit dhe motrat shikojnë larg.

Kolazhet u dhanë grave njëfarë fuqie për të treguar (dhe krijuar) flirtet e tyre në një mënyrë të sigurt. Gjithashtu i lejoi ata të shprehnin fantazitë dhe jetët e tyre të brendshme, të inskenonin një histori dhe të formësonin një realitet mjaft të mërzitshëm sipas dëshirës së tyre. Gratë që bënin kolazhet më të bukura dhe argëtuese fituan njëfarë ndikimi edhe në oborrin e mbretëreshës, ku njerëzit kërkonin vazhdimisht aktivitete për të kaluar kohën.

Një kolazh tjetër i Lady Filmer tregon një skenë të gjuetisë së dhelprave në të cilën dhelpra ka kokën e autorit, qentë kanë kokat e burrave të ndryshëm dhe burri është në këmbë. Sipas Di Bello, ajo ka diçka haptazi feministe: “nga njëra anë tregon se burrat duan ta ndjekin, por nga ana tjetër, nëse e marrin, do të hahet”.

Ndryshe nga sa argumentonte Siegel, për Di Bello kolazhet në epokën viktoriane nuk kishin asnjë qëllim artistik dhe ishin thjesht një mënyrë për t’u argëtuar dhe për të luftuar mërzinë e realitetit, duke luajtur me imazhet dhe kuptimet.

(Muzeu J. Paul Getty, Los Anxhelos)

Kolazhet janë bërë edhe nga burra, megjithëse pothuajse gjithmonë me qëllim të dokumentimit të bëmave të tyre ushtarake, biznesit të tyre ose hobi si gjuetia dhe garat me kuaj, në vend që të argëtojnë të tjerët në momentet e shoqërimit. Ato u tregoheshin partnerëve ose klientëve të mundshëm të biznesit si një lloj prezantimi promovues për të forcuar besueshmërinë e tyre. Në raste të tjera, albumet e bëra për t’u xhiruar në rrethet e burrave kishin një pamje shumë të ngjashme me atë të karikaturave satirike, me foto të kokave të ngjitura në trupa karikaturues dhe grotesk.

Marrë nga Il Post, përshtati në shqip Gazeta Si


Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë