Garbologjia: Metoda e kërkimit në mbeturinat e të tjerëve

Pavarësisht nëse janë zgjedhje ushqimore, zakone seksuale apo sekrete të Koresë së Veriut, gjërat që njerëzit hedhin në mbeturina mund t'ju zbulojnë gjithçka...

E varur mbi pellgun e ujërave të zeza, ishte një rrjetë e vogël peshkimi. Punonjësi i qytetit të Baltimores e nxori atë nga pellgu dhe gjeti atë që kërkonte: një prezervativ të përdorur.

Në fund të viteve 1980, rreth kulmit të epidemisë së SIDA-s në SHBA, një ekip ekspertësh shëndetësorë donte të monitoronte nëse njerëzit po ndiqnin këshillat për të praktikuar seks të sigurt. Kështu ata filluan të numërojnë prezervativët e përdorur, të cilët u shfaqën në impiantet e ujërave të zeza. Në fillim të vitit 1988, punëtorët gjenin nga 200 deri në 400 çdo ditë.

"Sigurisht që nuk është një punë shumë e këndshme, por është e rëndësishme", tha në atë kohë një mbikëqyrës nga departamenti lokal i shëndetësisë.

Zyrtarët në vende të tjera kanë përdorur që atëherë të njëjtën metodë. Në vitin 2006, punëtorët e ujërave të zeza në Eswatini (i njohur më parë si Swaziland) vlerësuan se përdorimi i prezervativit ishte rritur me 50%. Një bum i përdorimit të prezervativëve u vu re edhe në Zambi në vitin 2015, kur mijëra prej tyre bllokuan kanalizimet në kryeqytet.

Plehrat e një personi, edhe në format e tij më të shpifura, janë të dhënat e një personi tjetër. Plehrat, qofshin ato të shpëlarë, të hedhura apo të ricikluara, mbartin një mori informacionesh për vendimet dhe sjelljet e njerëzve, të cilat shpesh nuk mund t'i gjeni askund tjetër. Ata që guxojnë të kalojnë në sitë këtë mbetje njerëzore njihen si "garbologë" dhe përpjekjet e tyre na kanë ndihmuar të kuptojmë gjithçka, nga shëndeti i njerëzve dhe zgjedhjet e ushqimit deri te funksionimi i regjimeve të fshehta politike.

“Ka diçka të drejtpërdrejtë në studimin e mbeturinave”, thotë antropologu Thomas Hylland Eriksen në Universitetin e Oslos. "Kjo ju jep një dritare shumë të drejtpërdrejtë në mënyrën aktuale të jetesës së njerëzve", thotë ai.

Termi "garbologji" u krijua nga një shkrimtar dhe aktivist amerikan në fillim të viteve 1970, por ishte antropologu William Rathje ai që e çoi garbologjinë në një territor më shkencor, disa vite më vonë. Në një studim të quajtur Projekti Tucson Garbage, Rathje dhe kolegët e tij kërkuan deponitë, duke gërmuar dhe kategorizuar grumbuj të mëdhenj mbeturinash të hedhura nga banorët e Tucson, Arizona. Ai krahasoi gjithashtu përmbajtjen e kazanëve të plehrave të individëve me atë që ata thanë për zakonet e tyre të të ngrënit dhe të pirit në pyetësorë, vetëm për të zbuluar se njerëzit e minimizonin sasinë e ushqimit të padëshiruar dhe alkoolit që konsumonin.

Në dekadat në vijim, garbologjia do të ndihmonte gjithashtu studiuesit politikë dhe historianët kur ata gjetën burime zyrtare informacioni të munguara ose të vështira për t'u gjetur.

Në vitet 1990 dhe në fillim të viteve 2000, një pjesë e vogël e studiuesve kuptuan se ata mund të zhbllokonin historinë e Revolucionit Kulturor të Kinës duke gjetur grumbuj letrash të hedhura nga familjet ose zyrtarët vendas.

Jeremy Brown, historian në Universitetin Simon Fraser në Kanada, ishte një nga ata studiues. I lodhur nga aksesi i kufizuar që i ishte dhënë në arkivat zyrtare, ai shkonte në vendgrumbullimet e plehrave në Tianjin çdo fundjavë dhe kërkonte tufa dokumentesh të hedhura të mbledhura së bashku për një shitje të shpejtë.

Falë përpjekjeve edhe të personave që e ndihmonin, Brown ishte në gjendje të nxirrte letra që tregonin se si deportimet e njerëzve nga zonat urbane në ato rurale ishin kryer nga qeveritë lokale, për shembull.

"Ky ishte një zbulim i madh që nuk do të ishte i mundur pa mbeturinat”, thotë ai.

Kohët e fundit, garbologjia ka ndihmuar të tjerët që të kërkojnë në një vend edhe më të mbyllur dhe enigmatik: Korenë e Veriut. Në shkurt, The Guardian raportoi për një studim në të cilin një profesor në Korenë e Jugut ka mbledhur më shumë se 1400 mbështjellës produktesh të Koresë së Veriut që ishin përgjatë bregut të Koresë së Jugut.

Mbështjellësit ishin shumëngjyrësh dhe të shtrenjtë, duke lënë të kuptohet për ndryshime delikate kulturore në një vend ku jeta e përditshme është shumë e kufizuar.

Një çizme e vjetër e lënë pas nga banorët sovjetikë gjatë Luftës së Ftohtë në Poloni

Ndërkohë, në Poloni, arkeologu Grzegorz Kiarszys nga Universiteti Szczecin ka pastruar mbeturinat e vendosura rreth disa bazash të braktisura të armëve bërthamore sovjetike, me shpresën për të gjetur njohuri mbi aktivitetet e fshehta atje.

Ai thotë se teknikat si fotografimi ajror dhe skanimi me lazer, si dhe imazhet e deklasifikuara satelitore nga vitet 1960 dhe 1970 e ndihmuan atë për të studiuar disa nga këto vende. Por duke kërkuar nëpër mbeturinat që gjeti në këto ish-baza, ai ka mundur të krijojë një pamje të asaj se si ishte jeta për njerëzit që dikur jetonin atje.

Mbeturinat janë shumë shtëpiake. Brisqe, buzëkuq, bojë për vetulla dhe qese me qumësht pluhur të përdorura janë të shumta, si dhe lodra për fëmijë, pasi në këto vende ishin vendosur familjet e ushtarëve. Veçanërisht, ai ka gjetur lodra relativisht të shtrenjta si Lego-t, të cilat nuk ishin të disponueshme për njerëzit e thjeshtë gjatë epokës komuniste në Poloni.

"Duket se oficerët sovjetikë kishin njëfarë aksesi në valutë të huaj", thotë ai.

Mbetjet, edhe pse shpejt harrohen nga ata që i prodhojnë, në mënyrë të pashmangshme veprojnë si një shprehje disi e ashpër e shoqërisë. Leila Papoli-Yazdi, arkeologe në Universitetin Linnaeus në Suedi, ka përdorur garbologjinë për të kuptuar më mirë demografinë e njerëzve që jetojnë në kryeqytetin iranian, Teheran.

Mbetjet tona zbulojnë njohuri të thella rreth zakoneve tona të blerjeve

Duke kërkuar nëpër mbeturinat shtëpiake, të cilat hidhen në kosha në cepat e rrugëve të qytetit, ajo mundi të zbulonte dallime të qarta midis rretheve. Kishte prova të shumta të abuzimit me drogën në lagjet me të ardhura më të ulëta, për shembull. Dhe në një zonë, ajo dhe ekipi i saj u befasuan kur gjetën një sasi të pazakontë letre në qeset e mbeturinave që ekzaminuan. Doli se popullsia lokale kishte ndryshuar vitet e fundit dhe tani përfaqësonte një grup individësh fatkeq të shtresës së mesme, të cilët kishin më shumë gjasa të ishin lexues të gazetave sesa banorë të shtresës së ulët.

“Qiramarrësit e rinj, kryesisht njerëz të arsimuar të papunë, përfshinin mësues, punëtorë dhe biznesmenë të falimentuar të cilët kishin humbur mundësinë për të marrë me qira një vend në rrethe më të shtrenjta për shkak të krizës ekonomike të dekadës së fundit”, shkruante Papoli-Yazdi në një letër të vitit 2021.

Mbetjet komerciale

Ndryshimet e zakoneve dhe varësive të njerëzve mund të konkludohen nga cigaret dhe materialet

Paralelisht me këto studime akademike, garbologjia është kthyer në një mjet tërheqës për bizneset.

Në vitet 1970, një markë kosi e quajtur Ski ishte e njohur në Mbretërinë e Bashkuar, por u përball me konkurrencën nga markat rivale Prize dhe Cool Country. Stephen Logue, një biznesmen i cili dikur ishte menaxher i produkteve për Ski, kujton se si kompania angazhoi një firmë të quajtur Audits of Great Britain (AGB), e cila po drejtonte një "auditim të koshit të plehrave" në mijëra familje.

Njerëzit paguheshin për të vendosur paketimin e produkteve të ndryshme vendase, në një kosh të veçantë kur i hidhnin. Analistët mblidhnin dhe numëronin rregullisht përmbajtjen e këtyre koshave për të parë se cilat marka ishin të preferuarat.

Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta "Si"

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.