.png)
Kina ka lëvizur shpejt për të shtypur demonstratat që shpërthyen në të gjithë vendin gjatë fundjavës, duke zbarkuar forca policore në vendet kryesore të protestës dhe duke shtrënguar censurën në internet.
Protestat u ndezën nga zemërimi për politikën gjithnjë e më të kushtueshme të vendit për politikën zero-Covid, por ndërsa numrat u rritën në demonstrata në shumë qytete të mëdha, po ashtu i shfaqën edhe një sërë ankesash – me disa që bëjnë thirrje për demokraci dhe liri më të madhe.
Mes mijëra protestuesve, qindra madje kanë bërë thirrje për largimin e liderit kinez Xi Jinping, i cili për gati tre vjet ka mbikëqyrur një strategji të testimit masiv, bllokimeve, karantinës së detyrueshme dhe gjurmimit dixhital që u shoqërua edhe me kosto ekonomike.
Pse po protestojnë kinezët?
Protestat u shkaktuan nga një zjarr vdekjeprurës të enjten e kaluar në Urumqi, kryeqyteti i rajonit të largët perëndimor të Xinjiang. Zjarri vrau të paktën 10 njerëz dhe plagosi nëntë në një ndërtesë apartamentesh – duke çuar në zemërim publik pasi videot e incidentit dukej se tregonin se masat e bllokimit kishin vonuar zjarrfikësit të arrinin te viktimat.
Qyteti kishte qenë nën izolim për më shumë se 100 ditë, me banorët që nuk mund të largoheshin nga rajoni dhe shumë u detyruan të qëndronin në shtëpi.
Videot treguan banorët e Urumqit duke marshuar drejt një ndërtese qeveritare dhe duke brohoritur për fundin e masave bllokuese të premten. Të nesërmen në mëngjes, qeveria lokale tha se do të hiqte bllokimin në disa faza - por nuk dha një kornizë të qartë kohore apo adresimin e protestave.
Kjo nuk arriti të shuante zemërimin e publikut dhe protestat u përhapën me shpejtësi përtej Xinjiang, me banorët në qytete dhe universitete në të gjithë Kinën që po ashtu dolën në rrugë.
Ku po zhvillohen protestat?
Deri më tani, CNN ka verifikuar 20 demonstrata që u zhvilluan në 15 qytete kineze – duke përfshirë kryeqytetin Pekin dhe qendrën financiare Shangai.
Në Shangai të shtunën, qindra u mblodhën për një vigjilje me qirinj në rrugën Urumqi, të quajtur sipas qytetit Xinjiang, për të mbajtur zi për viktimat e zjarrit. Shumë prej tyre mbanin fletë të bardha bosh – një protestë simbolike kundër censurës – dhe brohorisnin, “Duhen të drejtat e njeriut, kanë nevojë për liri”.
Disa thirrën gjithashtu që Xi të "tërhiqej" dhe kënduan The Internationale, një himn socialist i përdorur si thirrje për veprim në demonstratat në mbarë botën për më shumë se një shekull. Ajo u këndua gjithashtu gjatë protestave pro-demokracisë në sheshin Tiananmen në Pekin përpara një goditjeje brutale nga trupat e armatosura në 1989.
Politikat e Kinës për zero-Covid janë ndjerë veçanërisht akute në Shangai, ku një bllokim i gjatë dy-mujor në fillim të këtij viti la shumë njerëz pa akses në ushqim, kujdes mjekësor ose furnizime të tjera bazë – duke mbjellë pakënaqësi të thellë publike.
Deri të dielën në mbrëmje, demonstratat masive ishin përhapur në Pekin, Chengdu, Guangzhou dhe Wuhan, ku mijëra banorë kërkuan jo vetëm fundin e kufizimeve të Covid-it, por më shumë, liritë politike. Banorët në disa lagje të mbyllura rrëzuan barrierat dhe dolën në rrugë.
Protestat u zhvilluan gjithashtu në kampuse, duke përfshirë institucionet prestigjioze të Universitetit të Pekinit dhe Universitetit Tsinghua në Pekin, dhe Universitetit të Komunikimit të Kinës, Nanjing.
Në Hong Kong, ku një ligj i sigurisë kombëtare i vendosur nga Pekini në vitin 2020 është përdorur për të shmangur mospajtimin, dhjetëra njerëz u mblodhën të hënën në mbrëmje në rrethin qendror të qytetit. Disa mbanin copa letre të zbrazëta, ndërsa të tjerët mbanin lule në përkujtim të të vdekurve në zjarrin e Urumqit.
Pse është kjo domethënëse?
Protesta publike është jashtëzakonisht e rrallë në Kinë, ku Partia Komuniste ka shtrënguar kontrollin e saj në të gjitha aspektet e jetës, dhe ka nisur një lufte gjithëpërfshirëse ndaj rebelimit, ka zhdukur pjesën më të madhe të shoqërisë civile dhe ka ndërtuar një shtet mbikëqyrës të teknologjisë së lartë.
Sistemi i mbikëqyrjes masive është edhe më i rreptë në Xinjiang, ku qeveria kineze akuzohet se ka mbajtur deri në 2 milionë ujgurë dhe pakica të tjera etnike në kampe ku ish të burgosurit kanë pretenduar se janë abuzuar fizikisht dhe seksualisht.
Një raport i Kombeve të Bashkuara në shtator përshkruante rrjetin "invaziv" të vëzhgimit të rajonit, me bazat e të dhënave të policisë që përmbanin qindra mijëra skedarë me të dhëna biometrike si skanimet e fytyrës dhe syrit.
Kina ka mohuar vazhdimisht akuzat për shkelje të të drejtave të njeriut në rajon.
Ndërsa protestat ndodhin në Kinë, ato rrallë ndodhin në këtë shkallë, dhe as nuk synojnë drejtpërdrejt qeverinë qendrore dhe udhëheqësin e vendit, tha Maria Repnikova, një profesore e asociuar në Universitetin Shtetëror të Xhorxhias që studion politikën dhe median kineze.
“Kjo është një lloj proteste ndryshe nga protestat më të lokalizuara që kemi parë të përsëriten gjatë dy dekadave të fundit, të cilat tentojnë t'i përqendrojnë pretendimet dhe kërkesat e tyre te zyrtarët lokalë dhe te çështjet shoqërore dhe ekonomike,” tha ajo. Në vend të kësaj, këtë herë protestat janë zgjeruar për të përfshirë "shprehjen më të mprehtë të ankesave politike së bashku me shqetësimet rreth bllokimeve të Covid-19".
Ka pasur shenja në rritje muajt e fundit se publikut i ka sosur durimi me zero-Covid, pas gati tre vitesh vështirësi ekonomike dhe përçarje në jetën e përditshme.
Xhepat e izoluar të protestës shpërthyen tetorin, me slogane anti-zero-Covid të shfaqura në muret e banjove publike dhe në qytete të ndryshme kineze, të frymëzuara nga një pankartë e varur nga një protestues i vetëm në një mbikalim në Pekin, vetëm disa ditë përpara se Xi të çimentonte mandatin e tretë.
Më herët në nëntor, protesta më të mëdha u zhvilluan në Guangzhou, me banorët që sfiduan urdhrat e bllokimit për të rrëzuar barrierat dhe brohoritur ndërsa dolën në rrugë.
Si janë përgjigjur autoritetet?
Ndërsa protestat në disa pjesë të Kinës duket se janë shpërndarë kryesisht në mënyrë paqësore gjatë fundjavës, autoritetet u përgjigjën më me forcë në disa qytete.
Protestat e Shangait të shtunën çuan në përleshje mes demonstruesve dhe policisë, me arrestime të bëra në orët e para të mëngjesit. Të pashqetësuar, protestuesit u kthyen të dielën, ku hasën një përgjigje më agresive
Videot tregojnë skena kaotike të shtyrjes, tërheqjes zvarrë dhe rrahjes së protestuesve nga policia.
Videot që atëherë janë fshirë nga interneti kinez nga censuruesit.
Një protestues i Shangait tha për CNN se ai ishte një nga rreth 80 deri në 110 personat e arrestuar në qytet të shtunën mbrëma. Ai përshkroi se ishte transferuar në një stacion policie, duke i konfiskuar telefonin dhe informacionin biometrik të mbledhur përpara se të lirohej një ditë më vonë.
CNN nuk mund të verifikojë në mënyrë të pavarur numrin e të arrestuarve.
Dy reporterë të huaj u ndaluan gjithashtu për një kohë të shkurtër. Gazetari i BBC-së Edward Lawrence u arrestua në Shangai të dielën mbrëma, me një zëdhënës të BBC-së që pretendoi se ai ishte “rrahur dhe shkelmuar nga policia” ndërsa mbulonte protestat.
Që atëherë ai është liruar.
Të hënën, një zëdhënës i Ministrisë së Jashtme të Kinës tha se Lawrence nuk e kishte identifikuar veten si gazetar përpara se të arrestohej.
Michael Peuker, korrespondent kinez për transmetuesin publik zviceran RTS, po raportonte drejtpërdrejt kur tha se disa oficerë policie iu afruan atij. Më vonë ai postoi në Twitter se oficerët e morën atë dhe kameramanin e tij në një automjet, përpara se t'i lironin.
Zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme të Kinës devijoi pyetjet në lidhje me protestat të hënën, duke i thënë një gazetari që pyeti nëse shfaqjet e përhapura të zemërimit publik do ta bënin Kinën të konsideronte përfundimin e zero-Covid: "Ajo që përmendët nuk pasqyron atë që ndodhi në të vërtetë".
Ai gjithashtu pohoi se postimet në mediat sociale që lidhin zjarrin e Xinjiang me politikat e Covid kishin "motive të mëvonshme" dhe se autoritetet kanë "marrë masa rregulluese bazuar në realitetet në terren".
Kur u pyet për protestuesit që i bënin thirrje Xi të largohej, ai u përgjigj: "Unë nuk jam në dijeni të situatës që përmendët".
Mediat shtetërore nuk i kanë mbuluar drejtpërdrejt demonstratat – por vlerësuan zero-Covid, me një gazetë të dielën që e quajti atë "qasja më efektive shkencërisht".
Si është përgjigjur bota?
Ditët e fundit ka pasur demonstrata që shprehin solidaritet me protestuesit në Kinë të vende të tilla si Mbretëria e Bashkuar, Kanada, Australi, Shtetet e Bashkuara dhe Malajzi.
Ndërsa lajmet për protestat u bënë tituj ndërkombëtarë, zyrtarë dhe organizata qeveritare të huaja shprehën mbështetje për protestuesit dhe kritikuan reagimin e Pekinit.
"Ne po e vëzhgojmë këtë situatë nga afër," tha të hënën Koordinatori i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të SHBA për Komunikimet Strategjike, John Kirby. “Ne vazhdojmë të mbështesim të drejtën e protestës paqësore”
Marrë nga cnn.com/ Përshtati në shqip Gazeta "Si"
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
