.png)
I shikon këto gurë?” tha Hyso Xhuveli, një ish-polic, teksa tregonte një grumbull anësh rrugës së pashtruar, gati për t’u hedhur.”Kjo do të ndodhë nësa ata kthehen”.
Xhuveli nuk po bënte shaka. Pak muaj më parë ai kishte ndihmuar në zmbrapsjen e një fadrome në Tragjas, një fshat në jug të Shqipërisë, për të gërrmuar tokën mbi të cilën ne po qëndroim.
Shoferi i fadromës kishte ardhur për të nisur punën në një tub për të çuar ujin nga burimi lokal në Green Coast, një kompleks turistik me vlerë miliardë euro që po ndërtohet nga një prej njerëzve më të pasur të vendit, përgjatë bregut të Adriatikut.
Burimi e ka mbajtur fshatin që nga koha e ilirëve, fqinjë të grekëve të lashtë. Ajo ushqen një pellg fshati të pastër kristal dhe ushqen lulet e egra, fushat me grurë dhe barin e gjelbër të harlisur të kullotur nga lopët dhe delet.
Puna filloi në Green Coast katër vjet më parë dhe dy nga katër seksionet e tij të planifikuara janë tashmë të hapura. Kur të përfundojë, ai do të mbulojë 90 hektarë dhe do të përmbajë vila luksoze dhe shtatë hotele me pesë yje, si dhe restorante, plazhe private, stacione policie dhe ambulanca dhe një fushë helikopteri. Është zhvillimi më i madh i turizmit në Shqipëri që nga hapja e vendit ndaj të huajve kur ra diktatura komuniste në vitin 1990.
Qëndrimi në rrugën e saj është një revoltë. Në mars, Xhuveli dhe disa qindra burra e gra të tjerë nga Tragjasi rrethuan fadromën, duke u përleshur me rreth 50 policë derisa u larguan. Asnjë centimetër terren nuk u prek.
Fshati është një nga më shumë se 30 komunitetet që kanë protestuar për një rrjet tubacionesh që synojnë t’i shërbejnë Green Coast dhe vendpushimet e tjera aty pranë që së bashku do të zënë një zonë sa gjysma e Londrës.
Fshatarët kanë frikë se tubacionet do t’i lënë pa ujë të mjaftueshëm për të jetuar në atë tokë. Pas një historie të gjatë të mposhtjes së pushtuesve, duke përfshirë edhe partizanë që luftonin përkrah Oficerëve Ndërlidhës Britanikë kundër gjermanëve gjatë Luftës së Dytë Botërore, ata nuk frikësohen lehtë.
“Shënoni fjalët e mia, do të ketë gjak nëse kjo gjë vazhdon…” tha Mezin Ramohitoj, kryeplaku i fshatit, i cili është murator. “Ka ende hapësirë në memorialin e luftës së fshatit.”
Gjatë pjesës më të madhe të gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, Shqipëria ishte një shtet i varfër komunist i mbajtur i izoluar nga trivialitete të tilla si vendpushimet e pushimeve nga diktatori Enver Hoxha. Me bunkerë bërthamorë dhe burgje malore për disidentët, vendi ishte Koreja e Veriut e Europës. Tani TikToker-at dhe Instagram-erat e etiketojnë atë “Maldivet e Europës” ose “Tajlanda e Europës”.
Agjentët e udhëtimit kanë zbuluar një “minierë ari” në Mesdhe, me plazhe të bardha dhe ujëra të kaltra, aq tërheqëse si në Greqi, Itali apo Kroaci. Shqipëria renditet tani si destinacioni i pushimeve me rritjen më të shpejtë të Europës, me 11.7 milionë vizitorë të regjistruar nga qeveria vitin e kaluar – edhe pse shifra mund të fryhet nga naftëtarët turq dhe shqiptarët e diasporës që numërohen sa herë që hyjnë.
Megjithatë, nuk ka dyshim për numrin e madh të hoteleve dhe zhvillimeve të pushimeve që shfaqen me shpejtësi përgjatë brigjeve të Adriatikut dhe Jonit, veçanërisht midis qytetit jugor të Vlorës dhe qytetit të Sarandës, një zonë që tregtohet si Riviera Shqiptare. Në vitet 2000 Saranda kishte dy hotele: tani ka 600.
1 në 5 nga tre milionë banorët e Shqipërisë punon në turizëm, ndërsa filipinasit dhe aziatikët e jugut po vijnë gjithnjë e më shumë si pastrues dhe kamerierë. Këtë verë Ryanair dhe linja të tjera ajrore kanë kryer 44 fluturime javore nga Britania në Tiranë, kryeqytet. Qeveria po ndërton një aeroport në Vlorë, me plane për fluturime direkte nga larg deri në SHBA.
Edhe familja e Donald Trump do të ndihmojë. Vajza e presidentit amerikan, Ivanka, dhe bashkëshorti i saj, Jared Kushner, kanë njoftuar planet për të ndërtuar një hotel me vlerë 1.4 miliardë dollarë në Sazan, një ish-ishull ushtarak i pabanuar i mbuluar me bunkerë, përballë Vlorës.
Shumë nga këto projekte kanë hapur debate. Aktivistët akuzojnë qeverinë e Edi Ramës, kryeministrit shumëngjyrësh, se u ka dhënë investitorëve me favorizim marrëveshje tokash me çmime të ulëta, pavarësisht ndikimit në mjedis.
Kritikat fokusohen veçanërisht në një ligj: investimi strategjik, prezantuar nga Rama në 2015, dy vjet pasi ai mori detyrën për herë të parë, që u lejon investitorëve të blejnë tokë nga qeveria për vetëm 1 euro, me shtetin që më pas detyrohet me ligj të sigurojë akses në ujë, rrjetin e energjisë dhe rrugët. (Qeveria ka ndërtuar një tunel rrugor përmes malit për në Bregun e Gjelbër.) Ndërkohë, ligji u jep investitorëve mbrojtje nga pretendimet mbi tokën.
Lart e poshtë bregdetit, njerëzit thonë se u janë ofruar shuma të mëdha nga zhvilluesit për shtëpitë e tyre, duke ndjerë se nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të pranojnë. Në një raport të vitit 2021, grupi i Qëndresës Qytetare argumentoi se ligji shërben “si një formë ‘presioni’ ndaj pronarëve të pronës private, të cilët janë të detyruar të pranojnë një marrëveshje me investitorët, sepse në të kundërt shteti do të ndërhyjë për të shpronësuar pronat e tyre me një vlerë që mund të jetë më e ulët se vlera e tregut”.
Ka mijëra raste të kontestuara pronësie në Shqipëri, që datojnë që nga kolektivizimi i tokave nën regjimin komunist.
Samir Mane, një figurë e respektuar të cilën revista Forbes e renditi me vlerë 1.5 miliardë dollarë këtë vit, këmbëngul se e gjithë toka për kompleksin e Green Coast – e blerë për një shumë të pazbuluar që mendohet se ka qenë shumë më shumë se 1 euro – është blerë siç duhet.
Balfin Group, kompania e tij e pronave, mohon gjithashtu akuzat se nuk ka konsultuar apo kompensuar banorët e një lagjeje të varfër në Vlorë që u shemb për ndërtimin e nëj marine.
Dëgjova një histori tjetër kur vizitova dhe takova një burrë që tha se kishte jetuar për 35 vjet me gruan e tij në një shtëpi njëkatëshe pranë asaj që tani ishte kantieri i ndërtimit të marinës. Burri, shumë i shqetësuar për të dhënë emrin e tij, tha se hyrja e përparme e shtëpisë së tij ishte shkatërruar shtatë muaj më parë për t’i hapur rrugë marinës.
“Në Britani keni ligje. Këtu është vetëm ligji i më të fortëve,” tha ai, duke pretenduar se nuk ishte paralajmëruar për punën e planifikuar apo kompensim të paguar.
Shqipëria është identifikuar prej kohësh si një pikë e nxehtë e pastrimit të parave dhe bumi i turizmit e ka shtuar këtë, thonë hetuesit. “Hotelet dhe restorantet kanë parë gjithmonë lidhje të ngushta me botën kriminale dhe janë përdorur për aktivitete të pastrimit të parave”, raportoi Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional muajin e kaluar. “Megjithatë, përfitimi në rritje i industrisë ka tërhequr investime të mëdha nga burime të paligjshme.”
Mafia kriminale shqiptare fiton para nga trafiku i drogës dhe qenieve njerëzore, si dhe nga kontrabanda e migrantëve dhe armëve. Shumë kompani ndërtimi dyshohet se janë fronte.
Në Shqipëri është e vështirë të dihet saktësisht se kush është në anën e kujt. Gazetarët investigativë vendas e përshkruajnë politikën e vendit si një sport gjaku që luhet mes familjeve elitare, me akuzat për korrupsion si një armë të zgjedhur.
Ish-kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj, i konsideruar si i mbrojturi i Ramës, ndodhet në burg me akuzën e kanalizimit të kontratave publike me bashkëpunëtorët e tij, si dhe shpenzimin e qindra mijëra eurove për stoli dhe veshje për gruan e tij. Veliaj thotë se prokurorët e tij e kanë “ndërtuar çështjen e tyre mbi … pretendime të pabaza për skenarin e një thriller të stilit sherif të ‘Far Ëest’”.
Kryeprokurori i Sarandës u pezullua në janar për akuzat për marrje ryshfeti, të cilat ai i mohon. Paraardhësi i tij është në burg për të njëjtën arsye, pasi u lirua në 2023 dhe u burgos përsëri në qershor.
Një humbës i qartë nga zhvillimi i festave është mjedisi. Nika, një biolog i trajnuar, tha se 70% e investimeve strategjike në turizëm janë në zona natyrore të sanksionuara ligjërisht, të cilat qeveria mund t’i dorëzojë pa pasur nevojë të kompensojë vendasit. Green Coast, i cili ndodhet në buzë të Parkut Kombëtar të Vjosës, do të marrë ujë nga një lumë atje, i cili është shtëpia e 13 specieve të kërcënuara globalisht, duke përfshirë bretkosat, peshqit dhe zogjtë.
Myzafer Xhuveli, 80 vjeç, një bari i deleve të Tragjasit tha se tashmë i është dashur të zvogëlojë numrin e deleve të tij nga 1000 sepse ka më pak ujë se më parë. Ai jeton pikërisht pranë vendit ku është planifikuar tubacioni. “Ata duan të më prishin shtëpinë,” tha ai.
I shqetësuar është edhe kryeplaku i fshatit Ramohitoj. Nëse tubi hyn, “pusi i fshatit do të thahet, do të rritet temperatura, do të thahen arat… njerëzit do të largohen nga këtu se do të bëhet një vend i vdekur”, frikësohet ai.
Shkruar nga Richard Assheton, gazetar pranë gazetës “The Times”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
