.png)
Në një vend ku paraja cash është mbret, ambicia e Kryeministrit Edi Rama për ta zhdukur atë deri në vitin 2030, do të konfuzojë vendin.
Për vite, shqiptarët kanë preferuar t’i mbajnë paratë e tyre nën shtrat, se sa në banka. Por nëse Rama realizon dëshirën e tij, Shqipëria do të bëhet ekonomia e parë në botë pa para të thata – cashless.
Arsyeja më e madhe për këtë transformim është se shumë transaksione që ndodhin nuk regjistrohen. Eliminimi i parave cash “është një prioritet absolut për vendet me informalitet të lartë dhe shuma destabilizuese të parave të paligjshme në sistemin financiar”, tha Selami Xhepa, profesor i shkencave ekonomike në Universitetin e Tiranës.
Problemi është se sistemi bankare dhe vetë shoqëria mund të mos jenë gati për këtë hap.
Shumica e shqiptarëve preferojnë t’i menaxhojnë kursimet e tyre jashtë sistemit bankar, duke i fshehur kartëmonedhat larg syve dhe duke këmbëngulur për pagesa fizike me para në dorë sa herë që është e mundur.
Edhe në guidat turistike për Shqipërinë, shprehja “paraja është mbret” shpesh shfaqet si këshillë për vizitorët. Edhe pse shumica e dyqaneve zinxhir ose restoranteve më të mëdha pranojnë karta, kafenetë, sallonet e bukurisë, butiqet, kompanitë e telekomunikacionit dhe dyqanet ushqimore nuk pranojnë.
Në një dyqan rrobash në qendër të Tiranës, kur POLITICO u përpoq të paguante me një kartë digjitale, arkëtari dukej i hutuar dhe e pyeti: “Cash?”. Ishte një histori e ngjashme në një taksi dhe në autobus – faturino u tall dhe përsëriti më fort, “40 lekë”.
Qeveria e qendrës së majtë dëshiron të çlirojë Shqipërinë nga ajo që raporti i Komisionit Europian për vitin 2024 përshkroi si një “ekonomi të madhe informale” që pengon biznesin dhe konkurrencën (për të mos përmendur pakësimin e të ardhurave nga taksat).
Vlerësimet e vendosin ekonominë gri – pjesa e ekonomisë që nuk llogaritet në statistikat zyrtare – në mes 29% dhe 50% të prodhimit të brendshëm bruto.
Spiro Brumbulli, Sekretari i Përgjithshëm i Shoqatës Shqiptare të Bankave, tha për POLITICO se qeveria dhe institucionet do të krijojnë një plan për të hapur rrugën për të arritur qëllimin, me hapat e ardhshëm duke përfshirë një tavan për blerjet e bëra me monedhë fizike, integrimin me sistemin e pagesave SEPA të BE-së deri në tetor dhe hapjen e pagesave të menjëhershme SEPA menjëherë pas kësaj.
Kapërcimi i traumës së bankave shqiptare
Një nga problemet është se shqiptarët thjesht nuk i kanë qejf bankat. Një studim i fundit nga Shoqata Shqiptare e Bankave zbuloi se vetëm 34% e popullsisë u besonte atyre. Banka Botërore raportoi se më pak se 50% e shqiptarëve kanë një llogari bankare.
Banka e Shqipërisë thotë se 78% “kanë akses” në një llogari bankare, më pak se mesatarja europiane prej 96%.
Jo të gjithë janë të bindur se plani ka kuptim. Genc Pollo, bashkëthemelues i Partisë Demokratike të opozitës dhe një ish-zëvendës kryeministër, i tha POLITICO se përpjekja për të mbyllur zonat gri të ekonomisë duke ndaluar paratë e gatshme ishte “si të vrasësh pula duke përdorur artileri”. Ai e quajti idenë një “sulm ndaj lirisë personale të mbajtësve legjitim të kartëmonedhave”.
Ndërsa ai pranoi se bankat shqiptare mund të jenë “të ngathëta dhe të shtrenjta”, rregullimi më i zgjuar dhe më shumë konkurrencë nga platformat e parave në internet dhe kriptomonedha do të ishin një rrugë më e mirë sesa ndalimi i parave të gatshme. Ai kishte pak shpresë se një shoqëri pa para do të reduktonte pastrimin e parave.
Erald Kapri, një deputet i sapozgjedhur i parlamentit për Partinë e Mundësisë së qendrës së djathtë, tha për POLITICO se ai dyshonte se politika ishte në lojë. “Është vetëm një nga ato idetë e Ramës për të tërhequr vëmendjen dhe për të shkëputur nga çështjet reale të vendit, si korrupsioni apo kostoja e lartë e jetesës,” tha ai.
Trauma postkomuniste
Ideja për të shkuar gjithnjë e më shumë pa para fizike po ndiqet nga shumë vende të zhvilluara, si Suedia, Estonia dhe Irlanda. Megjithatë, Shqipëria është një çështje tjetër dhe skepticizmi publik është i kuptueshëm.
Pas rënies së komunizmit në fillim të viteve 1990, bankat dhe institucionet financiare, së bashku me “kompanitë e investimeve”, filluan të shfaqeshin dhe të premtonin norma interesi jashtëzakonisht të larta deri në 19% për depozitat.
Disa firma u rritën shpejt në më shumë se 25, dhe në kulmin e çmendurisë, një në gjashtë shqiptarë kishte zhytur para – në shumë raste, të gjitha kursimet e jetës së tyre – në skemat e stilit piramidale. Investitorët e hershëm morën pagesa bujare, por këto u rritën më pak dhe më pak të shpeshta ndërsa sistemi u përkul nën peshën e tij.
Në janar 1997, firmat e para filluan të shemben, duke nxitur shqiptarët të tentonin të tërhiqnin fondet e tyre në masë, duke krijuar një rreth vicioz kolapsi të mëtejshëm. Në mars, vendi ishte në kaos dhe rebelimi kishte filluar. Ushtarët dhe policia braktisën postet e tyre dhe turmat e shqiptarëve të zemëruar, të thyer akuzuan qeverinë se nuk i ndaloi mashtrimet dhe madje përfitoi prej tyre.
Rreth 2.000 njerëz u vranë në përleshjet midis qytetarëve dhe autoriteteve, dhe nga bandat e armatosura me më shumë se një milion armë të grabitura nga armatimet e shtetit. Në përgjithësi, rreth 1.2 miliardë dollarë u humbën – ekuivalente me gjysmën e PBB-së në atë kohë.
Kjo periudhë shkaktoi valë migrimi, e ktheu vendin vite pas në drejtim të zhvillimit të tij dhe shkatërroi besimin e qytetarëve te institucionet bankare dhe shteti.
Bankat e shtrenjta
Për gati tre dekada që nga ajo kohë, bankat e kanë humbur pikën kur bëhet fjalë për rindërtimin e besimit.
Një pjesë e problemit, tha Xhepa, profesori, është se bankat ofrojnë pak përfitime dhe janë të shtrenjta për t’u përdorur. Kjo i dekurajon njerëzit nga hapja e llogarive dhe përdorimi i kartave bankare dhe transfertave digjitale.
Shumica “kanë mbajtur norma interesi diskriminuese,” tha ai. “I lartë për kreditimin dhe shumë i ulët për kursimet.” Ai shtoi: “Pagesat ndërkombëtare kanë pasur gjithashtu tarifa të larta, duke dekurajuar transfertat nga emigrantët”.
Pagesat digjitale të brendshme ndërmjet bankave shqiptare kanë tarifa të larta transaksioni (kostoja e dërgimit prej 500 euro ishte sa 50 euro për këtë reporter të POLITICO-s), ndërsa tarifat për format e tjera të transaksioneve mund të jenë po aq të kushtueshme.
Kurset e këmbimit bankare midis lekut dhe euros janë gjithashtu tejet jokonkurruese.
Edhe në dyqane, bizneset kundërshtojnë që të paguajnë deri në 3.5 për qind për transaksion për përpunimin e kartave.
Brumbulli, nga shoqata e bankave, tha se disa biznese madje i paguajnë klientët ekstra për pagesën me kartelë.
Kjo i ndihmon bizneset të shmangin taksat, pasi pagesat me para në dorë shpesh nuk regjistrohen në regjistër.
Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko, nuk pranoi të komentojë.
Ndërsa ambicia për të shkuar pa para deri në vitin 2030 është e guximshme, suksesi ende varet nga prezantimi i infrastrukturës së pagesave dixhitale me kosto të ulët dhe të aksesueshme – potencialisht duke përfshirë një monedhë dixhitale të bankës qendrore ose një platformë kombëtare të pagesave të menjëhershme.
Megjithëse Banka e Shqipërisë ka studiuar monedha të tilla dhe monedha të qëndrueshme – një lloj kriptomonedhe – si mjete të mundshme, nuk ekziston asnjë udhërrëfyes zyrtar. Pa një plan të përcaktuar për mekanizma të tillë, plani i Ramës rrezikon të mbetet aspirativ./Politico.eu
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
