.png)
Nga Gazeta Si- Mungesa e hekurit është mungesa më e zakonshme e mikronutrientëve në botë sot, duke prekur afërsisht një në tre njerëz. Kjo është veçanërisht më e përhapur tek fëmijët si dhe tek gratë e moshës riprodhuese, përfshirë gratë shtatzëna.
Gjendja mund të shkaktojë një gamë të gjerë pasojash. Kur një grua shtatzënë nuk ka rezerva hekuri, për shembull, mund të ndikojë në zhvillimin e trurit të fetusit dhe gjithashtu ka një rrezik më të lartë për peshë të ulët të lindjes, lindje të parakohshme, vdekje gjatë shtatzënisë dhe gjatë lindjes.
Për foshnjat dhe fëmijët e vegjël, mungesa e hekurit mund të ndikojë në zhvillimin afatgjatë, me studimet që zbulojnë se fëmijët janë në rrezik të shfaqin probleme të sjelljes, janë më pak të lumtur dhe të kënaqur. Gjithashtu priren të jenë më të veçuar nga shoqëria.
Gjithashtu, mungesa e hekurit mund të ndikojë në aftësitë motorike dhe njohëse të fëmijëve edhe vite pasi një mungesë është korrigjuar.
Tek të rriturit, mungesa e hekurit është një nga shkaqet kryesore të paaftësisë në botë. Në raste të rralla, mund të jetë kërcënuese për jetën.
Një problem i përhapur
“Është një problem i madh global,” thotë Michael Zimmermann, profesor i të ushqyerit në Universitetin e Oksfordit në Britani dhe një studiues për një kohë të gjatë i mangësive të mikronutrientëve.
“Është shumë e zakonshme tek të gjithë njerëzit dhe nuk largohet lehtësisht”.
Shumica e shkencëtarëve pajtohen se mungesa e hekurit është një gjendje e zakonshme. Por pyetje të tjera vazhdojnë, të tilla si: si të përkufizohet saktësisht mungesa e hekurit, ose sa gjasa ka, në mungesë të simptomave të tjera, të rrisë rrezikun e rezultateve të dobëta shëndetësore. Pra, kur duhet dhe kur nuk duhet, dikush të plotësojë hekurin në trup?
Ajo që nuk diskutohet është se disa grupe janë më të ndjeshme ndaj mungesës së hekurit se të tjerët.
Tek gratë, për shembull, anemia nga mungesa e hekurit, ku trupi nuk ka hekur të mjaftueshëm për të prodhuar mjaftueshëm qeliza të kuqe të gjakut është shkaku kryesor i paaftësisë në mbarë botën. Një studim i dhuruesve të gjakut për herë të parë në SHBA zbuloi se nivelet e hekurit ishin të ulëta në 12% të grave, por në më pak se 3% të burrave, duke reflektuar ndikimin e bërë nga humbja e rregullt e gjakut gjatë menstruacioneve. Pastaj është ndikimi i shtatzënisë, i cili e kthen ushqimin tek fetusi, që do të thotë se gratë në këtë grup janë veçanërisht të rrezikuara. Një studim zbuloi se 46% e grave në Mbretërinë e Bashkuar kishin anemi në një moment gjatë shtatzënisë, megjithëse jo të gjitha rastet vinin nga mungesa e hekurit.
Stili i jetesës, ushqimet që konsumohen dhe dhurimi i shpeshtë i gjakut mund t’i vërë të gjithë në rrezik të shtuar si burrat ashtu edhe gratë.
Njerëzit me probleme të caktuara shëndetësore mund të jenë gjithashtu të prirur ndaj niveleve më të ulëta të hekurit. Sëmundja e veshkave për shembull mund të ndikojë në përthithen e hekurit.
Por fëmijët janë ndër grupet më të cenueshme ndaj mungesës së hekurit, sepse minerali është shumë i rëndësishëm për zhvillimin e tyre.
“Cila është periudha më e shpejtë e rritjes në të gjithë jetëgjatësinë tonë? Foshnjëria,” thotë Mark Corkins, kryetar i Komitetit të Ushqyerjes në Akademinë Amerikane të Pediatrisë (AAP).
Ne trefishojmë peshën tonë të lindjes me një vit, njësoj edhe gjatësia. Dhe ndërsa trupi rritet, ka nevojë për më shumë gjak dhe qelizat e gjakut ndërtohen, pjesërisht, në hekur.
Pa hekurin e nevojshëm, thotë Corkins, fëmijët rrezikojnë të mos jenë në gjendje të prodhojnë mjaftueshëm qeliza të kuqe të gjakut për të dhënë oksigjen në indet në rritje, përfshirë edhe trurin.
Mungesa e hekurit është veçanërisht e zakonshme tek fëmijët nga vendet me të ardhura më të ulëta. Në studimet që kam bërë në Afrikë, 70% e foshnjave midis moshës 6 dhe 12 muajsh kanë anemi të qartë të mungesës së hekurit”, thotë Zimmermann.
Edhe në vendet më të pasura, të cilat kanë ushqim më të mirë të përgjithshëm dhe që kanë më shumë gjasa të forcojnë disa produkte ushqimore me hekur, kjo mungesë vazhdon. Deri në 4% e të vegjëlve në SHBA, për shembull, kanë anemi nga mungesa e hekurit, ndërsa rreth 15% kanë mungesë hekuri.
Vetëm për shkak se dikush ka mungesë hekuri nuk do të thotë se do të ketë anemi.
“Mungesa e hekurit mund të konsiderohet një fazë para anemisë,” thotë hematologu Sant-Rayn Pasricha, kreu i shkollës së shëndetit global të Melburnit, i specializuar në mungesën e hekurit dhe problemeve të ngjashme.
Një çështje debati
Disa specialistë vënë në pikëpyetje nëse mungesa e hekurit është gjithmonë një shkak për shqetësim, veçanërisht nëse lind në mungesë të ndonjë simptome fizike dhe nëse pacienti nuk ka anemi.
Pasricha ishte bashkëautor i një rishikimi për të ndihmuar në informimin e udhëzimeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për plotësimin e hekurit tek gratë. Në atë hulumtim, ai gjeti diçka interesante.
Ndërsa ato gra në provat klinike që kishin mungesë hekuri dhe raportuan se ndjeheshin të lodhura zbuluan se lodhja e tyre u përmirësua me marrjen e suplementeve të hekurit, ndërhyrja nuk ndryshoi nivelet e energjisë së grave që gjithashtu kishin mungesë hekuri, por që nuk kishin raportuar lodhje.
“Kjo na lë të kuptohet se, të paktën te të rriturit, nëse nuk jeni mirë klinikisht me mungesë hekuri, atëherë sigurisht që duhet të trajtoheni dhe kjo do të përmirësojë mënyrën se si ndiheni,” thotë Pasricha. “Por kjo sugjeron gjithashtu që, nëse ndiheni krejtësisht mirë dhe dikush thjesht zbulon se keni një nivel të ulët hekuri, atëherë është e vështirë të jesh i sigurt se ky trajtim do t’ju nxiste të ndiheni ndryshe.”
Sipas disa studimeve, efektet e anemisë së mungesës së hekurit, veçanërisht tek fëmijët, mund të jenë të gjata.
Një rishikim, për shembull, gjeti një “lidhje të qëndrueshme” midis fëmijëve me anemi të mungesës së hekurit që kanë performancë më të dobët njohëse në krahasim me të tjerët. Megjithatë, theksojnë studiuesit, ndoshta nuk është anemia e mungesës së hekurit që është problemi. Mund të jetë efekti i anemisë në përgjithësi, e cila ul nivelet e energjisë. Studiuesit thonë gjithashtu në rishikimin e tyre se është e vështirë të përjashtohet ndikimi i faktorëve socio-ekonomikë në sjelljen dhe njohjen e fëmijëve.
Ky kompleksitet qëndron në qendër të të gjitha kërkimeve mbi të ushqyerit: a është mungesa e një lënde ushqyese vetë ajo që është problemi, apo kjo mungesë është një shenjë e diçkaje tjetër që po ndodh?
Për t’i komplikuar më tej gjërat, kriteret për përcaktimin e mungesës së hekurit tek fëmijët janë ende për debat, thotë Zimmermann. Për shkak se fëmijët po rriten kaq shpejt, shton ai, mungesa e hekurit normalisht çon shpejt në anemi, që do të thotë se nuk është e lehtë të gjesh dhe të studiosh fëmijë me mungesë hekuri që nuk janë anemikë.
Të plotësohet ose të mos plotësohet
Duke pasur parasysh këtë, dhe pasojat e mundshme për zhvillimin e tyre, udhëzimet shpesh këshillojnë që fëmijët të plotësojnë hekurin në çdo shenjë të mungesës ose edhe të shtojnë si masë parandaluese.
Në SHBA, për shembull, Akademia Amerikane e Pediatrisë rekomandon që foshnjat që ushqehen me gji të marrin pika hekuri nga mosha katër muajshe, për shembull. Kjo për shkak se qumështi i gjirit ka nivele të ulëta hekuri, ndërsa qumështi formulë zakonisht ka hekur.
Por disa studiues e vënë në dyshim këtë qasje.
Pasricha ishte përfshirë në provën më të madhe deri më tani që ka ekzaminuar efektin e suplementeve në zhvillimin e fëmijës.
Studimi i 3,300 foshnjave tetë muajshe në Bangladesh, i renditi fëmijët në grupe që merrnin ose suplemente hekuri ditore për tre muaj, ose një placebo. Ai dhe kolegët matën neurozhvillimin e fëmijëve para dhe pas suplementit.
“Ne nuk pamë asnjë provë të përfitimit funksional,” thotë ai, megjithëse ata gjithashtu nuk panë asnjë dëm në asnjë mënyrë.
Ndërkohë, mund të ketë edhe anë negative për plotësimin e fëmijëve që në fakt nuk kanë një mangësi. Disa studime kanë zbuluar se foshnjat dhe të vegjlit që kishin nivele adekuate të hekurit, por morën suplemente, kishin shtim më të dobët në peshë dhe më pak rritje në krahasim me kontrollet.
Suplementet mund të kenë edhe efekte të tjera anësore. Zimmermann, për shembull, ka studiuar se si plotësimi mund të ndikojë në mikrobiomën e njerëzve.
“Këto pluhura kanë sasi shumë të larta hekuri në to, gjë që mund të shkaktojë një zhvendosje shumë të shpejtë në mikrobiomë,” thotë Zimmermann.
Megjithatë, shumë mjekë dhe studiues pajtohen se kur dikush ka mungesë hekuri ose anemi të mungesës së hekurit së bashku me simptomat, suplementet mund të jenë një nga mënyrat më të shpejta për t’i ndihmuar ata të përmirësohen.
Një dietë e ekuilibruar
Por në një botë ideale, njerëzit do të merrnin mjaftueshëm hekur duke ngrënë një dietë të ekuilibruar që përfshin ushqime të pasura me hekur dhe do të shmangnin zhvillimin e një mangësie në radhë të parë, edhe pse kjo nuk është gjithmonë e mundur.
Përbërës të tillë si mëlçia ose mishi i kuq, bishtajat, duke përfshirë fasulet dhe qiqrat, si dhe arrat dhe frutat e thata konsiderohen të gjithë burime të mira hekuri.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
