Me rritjen e popullaritetit të notit në ujë të ftohtë, ka një trend që shkon deri në fiksim, saunat.
Në të gjithë rajonin nordik dhe më gjerë, po hapen sauna të reja publike dhe private dhe saunat ekzistuese janë të mbushura me vizitorë dhe ato madje janë duke u shfaqur në ekranin e madh. Dokumentari artistik i Anna Hints, fitues i çmimit Sundance, Smoke Sauna Sisterhood, ndjek një grup grash në një sauna tradicionale estoneze.
Këto hapësira vijnë në të gjitha format dhe madhësitë, nga ato tradicionalet tek ato luksoze dhe madje edhe të teknologjisë së lartë.
Origjina e saunës mendohet të jetë 10 mijë vjet më parë. Manifestimi i tyre i parë ishte si një sauna me gropë, fjalë për fjalë një gropë e gërmuar në tokë, me një grumbull gurësh në fund, i cili ngrohej me një zjarr kampi.
“Pasi gurët ishin ngrohur, gropa mbulohej me dhe më pas hidhej uji mbi gurët, për të krijuar avull”, shpjegon Dalva Lamminmaki, studiuese e kulturës së saunës në Universitetin e Finlandës Lindore.
Sauna që datojnë nga epoka e bronzit, po zbulohen në të gjithë Mbretërinë e Bashkuar dhe Irlandën. Saunat dhe ‘shtëpizat e djersës’ ishin gjithashtu të përhapura në botën e lashtë islame, si dhe në kulturat indigjene të Meksikës dhe Amerikës së Veriut. Sipas një studimi të Universitetit të Harvardit, tradita vendase amerikane përfshinte ceremoni dhe rituale, duke përfshirë "ritet e përgatitjes, lutjes dhe pastrimit".
Në Japoni, "shpellat natyrore u përdorën si banja djerse dhe këto u zhvilluan në banja në tempuj dhe pranë manastireve", shpjegon Emma O'Kelly në librin e saj “Sauna, fuqia e nxehtësisë së thellë”.
O'Kelly shkruan se, "çdo kulturë, gjatë çdo epoke, ka shijuar formën e saj të saunës. Nga banjat e Rusisë deri te saunat e Finlandës, terapia e nxehtësisë i ka qëndruar provës së kohës, duke u rritur dhe pakësuar në popullaritet dhe duke kapërcyer kontinente”.
Shumë njerëz këto ditë e trajtojnë saunën si shtesën më të fundit në grupin e praktikave të tyre të vetë-kujdesit, së bashku me jogën, masazhin dhe pastrimin e fytyrës, kundërhelmin e përsosur për stilin e jetës së ngarkuar të shekullit të 21-të.
Megjithatë, në shekujt e kaluar, roli i tyre shkoi përtej krijimit të një ndjenje mirëqenieje dhe një vendi për t'u çlodhur. Si dhe një vend për t'u larë, ato përdoreshin për gatim, tharje liri dhe thekër, për të bërë sapun, për të larë rrobat, për t'u kujdesur për të sëmurët, për të larë të vdekurit para varrosjes dhe për të lindur, shpjegon Lamminmaki.
"Sauna ishte gjithashtu një vend për të fjetur dhe për të takuar dikë në fshehtësi dhe roli i saunës javore ishte të pastronte njerëzit për kishën dhe të shtunën dhe të shënonte ndryshimin e një jave në tjetrën," shton ajo.
Aspekti shpirtëror i saunës ishte i rëndësishëm. O'Kelly shpjegon në librin e saj se tradicionalisht, finlandezët e lashtë, si amerikanët vendas, adhuronin katër elementët: ajrin, ujin, zjarrin, dheun në saunë.
"Sauna në Finlandë ishte një pjesë e rëndësishme e shërimit popullor," thotë Lamminmaki,
"Ishte sterile, e ngrohtë dhe private dhe njerëzit besonin se ishte 'e ngarkuar' me fuqinë e paraardhësve dhe hyjnive. Sauna nuk ishte thjesht një ndërtesë, ishte vendi dhe hapësira kufitare midis kësaj bote dhe botës tjetër."
Në 1890 në Finlandë, shërimi popullor u shpall i paligjshëm dhe të folurit për praktikat shpirtërore ose mbinatyrore të saunës u bë tabu.
Kjo ide e botës shpirtërore shtrihej në Saunatonttu, një ‘gogol’ me një sy që thuhej se kontrollonte nëse njerëzit silleshin siç duhet në saunë.
“Fëmijët duhej të silleshin gjithmonë me respekt në saunë për të shmangur shqetësimin e Saunatonttu,” shpjegon kjo është faqja e internetit Finlandeze.
Në Finlandë, sauna është "një nga simbolet kryesore kombëtare", thotë Lamminmaki, pikërisht sepse është një ritual i përditshëm për finlandezët, me 3.3 milionë sauna në një vend me 5.5 milionë banorë.
Në vitin 2020, kultura finlandeze e saunave pasoi Estoninë, duke u futur në listën e Unesco-s. UNESCO përshkruan se si "kultura e saunës është një pjesë integrale e jetës për shumicën e popullsisë dhe shumica e njerëzve kanë përvojën e tyre të parë të saunës që foshnje".
Popullariteti i ri i saunave dhe i notit në ujë të ftohtë e ka kthyer turizmin e saunave në atraksionin numër një të Finlandës. Loyly i Helsinkit, i cili u hap në vitin 2016, tërheq më shumë se 200,000 vizitorë në vit.
Por Lamminmaki thekson se kjo rilindje e saunës ndonjëherë injoron një nga cilësitë më të rëndësishme të përvojës së saunës: "Sauna është një vend barazie. Ne mirëpresim të gjitha gjinitë dhe seksualitetet, të gjitha llojet e trupave. Sauna i do njerëzit që janë të varfër, njerëzit që nuk kanë punë. Sauna është një vend për introvertët, është në rregull nëse nuk flet, është një vend ku njerëzit e vetmuar mund të kenë shoqëri dhe është një vend ku mund të kesh kohë për veten”.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
