.png)
“Adam është një fëmijë i veçantë”, dëgjohet një zë teksa kamera tregon klasat e zbrasura nëpër shkolla dhe maternitete të shkretuara. “Ai është thjesht fëmija i fundit i lindur në Itali”. Filmi i shkurtër për kompaninë Plasmon që prodhon ushqime bebesh, jep një panoramë të vitit 2050. Aty fëmijët në Itali i përkasin të shkuarës. Sigurisht, efektet janë të ekzagjeruara, por jo dhe aq. Numri i lindjeve në Itali arriti kulmin në 1964-n, me 1 mln dhe deri në 2050-n, OKB parashikon vetëm 346 mijë.
Plasmon e di se sa në cilën anë i ka bërë biskotat me gjalpë dhe një mungesë foshnjesh nuk është gjë e mirë për biznesin e tij. Por plakja e popullsisë nuk është gjë e keqe vetëm për industri të caktuar ose për qeveritë. Numri në rënie i të rinjve që futen në tregun e punës do të ulë inovacionin, do të tërheqë zvarrë ekonominë. Me kohën, bota e pasur dhe me thinja do të shohë efektet e kësaj situate në ekonomi.
Italia dhe Japonia, janë shembujt kryesorë të rënies demografike dhe ndikimin në ekonomi. Në të dyja vendet, niveli i fertilitetit, numri i fëmijëve që një grua bën në jetën e saj, ka rënë nën 2.1, vlerë që quhet “norma e zëvendësimit”, e duhura që popullsia të rritet. Çdo vlerë më e ulët, do të sjellë rënie të popullsisë, efekt që Italia dhe Japonia po e provojnë prej një dekade. Mosha mediane në Itali është 47-vjecc dhe në Japoni 49-vjecc. Më herët gjatë vitit, Kishida Fumio , kryeministri japonez njoftoi se vendi është në një krizë të shërbimeve sociale, për shkak të moslindjes së bebeve të reja.
Por Italia dhe Japonia nuk janë më shembujt më ekstremë të rënies demografike. Në vitin 2022, Koreja e Jugut pati një nivel lindshmërie vetëm 0.8. Pra, brezi i ardhshëm do të jetë sa gjysma e prindërve të tyre. parashikimet nga viti 2012, tregonin se Koreja e Jugut do të zvogëlohej me 1/5 e popullsisë, pra nga 52 mln sot në 41 mln në vitin 2100. Por shifrat tregojnë se atëherë Koreja do të ketë vetëm gjysmën, 24 mln.
Koreja e Jugut mund të jetë një rast i veçantë, por rënia e popullsisë po bëhet e zakonshme. Në vitin 2010, 98 vende kishin norma fertiliteti më pak se 2.1. Në 2021-shin, 124 vende kishin këtë nivel. Në 2030-n, mund të shkojnë 136 vende.
Matthias Doepke, një ekonomist që studion shkaqet financiare të ndryshimit në fertilitet thotë se tani rënia e lindjeve nuk ka ngelur vetëm në vendet e pasura. “Ka një konvergjencë globale të grave që kërkojnë karrierën para familje”, thotë ai. Niveli i fertilitetit ka rënë edhe tek gratë e paarsimuara. Kështu lindjet më të pakta janë përhapur nga Italia e Japonia në Tajlandë e Brazil. Akoma më e dukshme është në Indi. Duke qenë se është një vend që përbën 1/5 e popullsisë botërore, ky tregues do të ketë pasoja botërore. 15 ekonomitë më të mëdha në botë, përfshirë Kinën, Brazilin dhe Meksikën kanë norma nën 2.1
Në 2021-shin kishte 782 mln njerëz midis 21-30 vjeç në vendet poshtë normës standarde të fertilitetit. Në 2050-n, ky grup do jetë zvogëluar në 619 mln. Rënia nuk është parashikim subjektiv: ky brez tashmë ka lindur dhe linshmëria nuk ndryshon kaq shpejt. Në vendet ku niveli i lindshmërisë është poshtë 1.5, Azia lindore dhe Europa, rënia do të jetë edhe më ekstreme, një tkurrje me 37%.
Piramida e popullsisë do të kthehet përmbys dhe të vjetrit do të zëvendësojnë të rinjtë. Në disa vende të botës kjo ka ndodhur.
Mënyra më e qartë për ta kompensuar këtë është imigrimi, që është në fakt në rritje edhe pse bota ka pasur tensione të mëdha politike së fundmi. Por me rënien e popullsisë, do të jetë e vështirë për të gjetur imigrantë të shkolluar. Për Kinën, me një popullsi prej rreth 1.4 miliardë banorësh, ideja se mund të gjenden emigrantë të mjaftueshëm për të rikthyer efektet e uljes së nivelit të lindjeve është fantastike. Megjithëse popullsia e Indisë është ende në rritje, ajo do të arrijë kulmin në vitet 2060, nëse jo më shpejt. Afrika Sub-Sahariane është i vetmi rajon i botës që duket se ka të ngjarë të jetë një burim i madh i imigrantëve të mundshëm për shumë vite në vijim. Por edhe atje, nivelet e lindjeve po bien më shpejt sesa parashikimet e mëparshme. Edhe pse imigrimi do të vazhdojë të zbusë rënien demografike në shumë vende për dekada, në terma afatgjatë, ai nuk mund të kompensojë plotësisht përkeqësimin e foshnjeve në ekonomitë e mëdha
Disa pasoja të zhvendosjes demografike dihen. Një popullsi me thinja do të thotë shpenzime më të larta për pensione dhe kujdes shëndetësor dhe më pak të rinj në forcë pune që të paguajnë taksa.
Bota e pasur aktualisht ka rreth tre njerëz midis 20 dhe 64 vjeç për çdo mbi 65 vjeç. Deri në vitin 2050 ky raport do të tkurret në më pak se 2 me1. Kjo do të kërkojë moshë më të vonshme të daljes në pension, taksa më të larta ose të dyja. Megjithatë, pasojat ekonomike të rënies demografike nuk janë vetëm fiskale. Puna është një nga tre përcaktuesit kryesorë të rritjes, së bashku me kapitalin dhe efikasitetin me të cilin përdoren të dyja (produktiviteti). Tkurrja e fuqisë punëtore, duke qenë të tjera të barabarta, çon automatikisht në uljen e rritjes ekonomike. Por rënia demografike ka gjithashtu efekte të dëmshme mbi kapitalin dhe produktivitetin që janë shumë më pak të kuptuara mirë.
Shumë ekonomistë besojnë se një popullsi më e vogël në punë do të ulë normat e interesit në terma realë (që do të thotë, pas llogaritjes së inflacionit), sepse do të ketë më pak mundësi investimi dhe një stok të madh kursimesh të grumbulluara nga ata që janë në pension ose afër tyre. Por të tjerë, si Charles Goodhart, një ish-zyrtar në Bankën e Anglisë, besojnë se efekti do të jetë i kundërt. Ndërsa më shumë njerëz hyjnë në pension dhe kështu ndalojnë kursimet, por vazhdojnë të konsumojnë, do të ketë më pak fonde për investime, duke rritur normat reale të interesit.
Të dyja palët pajtohen se një popullsi në plakje do të zvogëlojë kursimet dhe investimet, por nuk pajtohen se cila do të bjerë më shpejt. Por bilanci i provave tregon drejt normave reale të interesit më të ulëta: shumë ekonomi në zhvillim kanë ende dekada të akumulimit të kursimeve përpara tyre, dhe pensionistët shpesh kapin kursimet e tyre në vend që t’i pakësojnë ato. Sido që të jetë, ndryshimet demografike do të kenë implikime të mëdha për tregjet. Në përgjithësi, normat e ulëta reale të interesit janë të mira për ata që kanë akumuluar tashmë asete, por të këqija për ata që ende përpiqen të kursejnë, duke përfshirë rritjen e numrit të punëtorëve që i afrohen pensionit me vezë të pamjaftueshme në fole.
Por është produktiviteti, ku rënia e popullsisë do të sjellë më shumë telashe. Të rinjt kanë “inteligjencë të lëngshme”, do të thotë aftësia për të zgjidhur probleme të reja dhe për t’u angazhuar me ide të reja. Njerëzit e moshuar kanë më shumë “inteligjencë të kristalizuar” – një rezervë njohurish për mënyrën se si funksionojnë gjërat, e ndërtuar me kalimin e kohës. Nuk ka ndërprerje të sakta, por shumica e studimeve sugjerojnë se inteligjenca e lëngshme priret të arrijë kulmin në fillim të moshës madhore dhe të fillojë të bjerë në të 30-at e njerëzve. Të dy llojet e inteligjencës janë të dobishme: kompanitë, industritë dhe ekonomitë kanë nevojë për të rinj të aftë për t’iu përgjigjur sfidave të reja dhe për veteranë të sprovuar me një kuptim të detajuar të tregtisë së tyre. Por të dyja nuk kanë vlerë ekuivalente kur bëhet fjalë për inovacionin.
Në hulumtimin e publikuar në vitin 2021, Mary Kaltenberg dhe Adam Jaffe, dy ekonomistë, dhe Margie Lachman, një psikologe, përdorën një bazë të dhënash prej 3 milionë patenta inovacionesh të depozituara gjatë më shumë se 40 viteve për të eksploruar marrëdhënien midis inovacionit dhe moshës. Në varësi të disiplinës shkencore, autorët vërejnë se normat e patentimit arrijnë kulmin në fund të viteve ’30 dhe në fillim të viteve ’40. Shkalla e patentimit më pas bie vetëm gradualisht në të 40-at dhe 50-at e tyre.
Studiuesit përdorën një masë të përçarjes bazuar në numrin e citimeve të një shpikjeje të caktuar në patentat e ardhshme. Nëse një patentë e caktuar citohet nga shpikësit pasues, por paraardhësit teknologjikë të kësaj patente nuk janë, ajo kategorizohet si një risi përçarëse dhe jo si një risi në rritje. Për shembull, puna e Kary Mullis, një biokimiste fituese e çmimit Nobel, mbi reaksionet e zinxhirit polimerazë mbështet shumë testime moderne gjenetike dhe mjekësore. Pasi Mullis botoi punën e tij, citimet e teknologjive të mëparshme në të njëjtën fushë u ulën. Jaffe, Kaltenberg dhe Lachman zbulojnë se patentat e paraqitura nga shpikësit më të rinj kanë shumë më tepër gjasa të jenë risi krejtësisht të reja, që ndryshojnë disiplinën, dhe se ndërsa shpikësit plaken, patentat që ata depozitojnë bëhen gjithnjë e më shumë.
Kjo ka rëndësi, sepse inovacioni rrit produktivitetin. Përmirësimet në proceset ekzistuese dhe shpikja e mënyrave krejtësisht të reja për të bërë gjërat mundësojnë që të prodhohen më shumë me të njëjtën sasi pune dhe kapitali. Në terma afatgjatë, vetëm duke rritur produktivitetin mund të ngrihen standardet e jetesës. Rënia demografike do ta zhdukë atë kontribut me kalimin e kohës duke reduktuar numrin e ideve të reja që rrjedhin nga mendjet inteligjente rrjedhëse të punëtorëve të rinj.
Edhe një normë pjesërisht më e ulët e rritjes së produktivitetit do të komplikohet me kalimin e viteve për ta bërë një ekonomi dukshëm më të vogël. Gjatë bumit veçanërisht të shpejtë të rritjes ekonomike të pasluftës në botën e pasur, midis 1947 dhe 1973, rritja e produktivitetit përbënte rreth 60% të rritjes së prodhimit për punëtor në Amerikë, Britani, Francë, Itali, Japoni dhe Gjermaninë Perëndimore. Amerika është rritur shumë më shpejt se pjesa tjetër e botës së pasur që nga kriza globale financiare e viteve 2007-09, falë kryesisht përfitimeve të saj më të mëdha në produktivitet.
Nëse rënia e lindshmërisë do të kufizohej në disa vende, ose në një rajon të caktuar, ndikimi në inovacion mund të mos ishte aq i rëndë. Teknologjitë e shpikura në një vend u përhapën përfundimisht në të tjerët.
Disa studiues besojnë se një reduktim i tillë demografik i inovacionit është tashmë duke u zhvilluar në disa pjesë të botës. James Liang, një ekonomist dhe demograf kinez, vëren se sipërmarrja është dukshëm më e ulët në vendet më të vjetra: një rritje prej një devijimi standard në moshën mesatare në një vend, ekuivalente me rreth 3.5 vjet, çon në një rënie prej 2.5 pikë përqindjeje të sipërmarrjes. norma (përqindja e të rriturve që fillojnë biznesin e tyre). Ky është një efekt i madh, duke marrë parasysh se shkalla globale e sipërmarrjes ishte rreth 6.1% në 2010.
Për më tepër, kjo marrëdhënie nuk duket të jetë thjesht një funksion i mungesës relative të të rinjve në shoqëritë e plakura. Të rinjtë në vende të tilla gjithashtu duket se fillojnë biznese me ritme më të ulëta se bashkëmoshatarët e tyre në shoqëri më pak të zgjuara.
Ky fenomen, sipas Liang, mund të jetë shkaku i “vakumit të sipërmarrësve” të Japonisë. Deri në vitin 2010, shpikësit japonezë ishin prodhuesit më të mëdhenj të patentave në 35 industri globale, sipas Organizatës Botërore të Pronësisë Intelektuale, një agjenci e OKB-së. Deri në vitin 2021 ata ishin liderët në vetëm tre. Japonia ka mbetur pas jo vetëm Kinës, e cila tani zë shumicën e vendeve të para, por edhe Amerikës.
Duke parë vetëm fushat më të reja, në të cilat ka më shumë gjasa risitë e reja radikale, panorama nuk është më e mirë. Në një analizë të publikuar nga Qendra e Londrës për Performancën Ekonomike të Shkollës Ekonomike të Londrës, Antonin Bergeaud dhe Cyril Verluise theksojnë se kontributi i Japonisë në redaktimin e gjenomit dhe teknologjinë blockchain është zvogëluar pothuajse në asgjë. Rolet dikur drejtuese në ruajtjen e hidrogjenit, automjetet vetëdrejtuese dhe vizionin kompjuterik (një formë e inteligjencës artificiale që trajnon kompjuterët për të interpretuar imazhet) janë reduktuar në role mbështetëse pas Amerikës, Kinës ose të dyjave.
Qeveritë janë kryesisht të pafuqishme për të rikthyer normat në rënie të lindjeve. Përpjekjet në vende të ndryshme për të nxitur gratë që të kenë më shumë fëmijë, zakonisht kanë dhënë rezultate të pakta. Hulumtimi mbi mbështetjen e shtrenjtë të ofruar nga qeveritë në Hungari dhe Poloni, përkatësisht në formën e kredive të tatimit mbi të ardhurat dhe pagesave të sheshta, sugjeron një efekt të kufizuar në lindshmëri. Singapori ofron grante të mëdha për prindërit e fëmijëve të rinj, të cilat tani shkojnë në 11,000 $ S$ (8,300 $) për dy fëmijët e parë dhe 13,000 $ S$ për më shumë, mbi zbritjet e taksave dhe subvencionet për kujdesin ndaj fëmijëve. Prindërve u jepet përparësi ndaj blerësve të tjerë në skemat e shitjes së apartamenteve të subvencionuara. Por shkalla totale e lindshmërisë së Singaporit është vetëm 1.0: cilido qoftë efekti i politikave, ai nuk është aq i madh sa për të shmangur rënien demografike.
Natyrisht, niveli i lindjeve nuk është i vetmi, madje as përcaktuesi kryesor i produktivitetit. Nëse do të ishin, disa nga ekonomitë më të varfra të Afrikës Sub-Sahariane do të ishin më dinamiket në botë. Nivelet e arsimit, besueshmëria e sistemeve ligjore dhe financiare dhe ekzistenca e rrjeteve të inovatorëve që ndërveprojnë me njëri-tjetrin kanë rëndësi. Japonia është ende më inovative se shumë vende të pasura me një moshë mesatare më të ulët. Por demografia mund të zmadhojë ose mbysë potencialin themelor të një vendi.
Kjo sugjeron mënyra për të luftuar efektet e rënies demografike në inovacion, duke u fokusuar në faktorë të tjerë që rrisin produktivitetin. Më e dukshme është arsimi, i cili u lejon shoqërive të plakura të përdorin më mirë grupin e pakësuar të të rinjve. Sidomos në vendet me të ardhura mesatare si Brazili dhe Kina, ka miliona që nuk marrin arsimin e duhur dhe kontributi i të cilëve në ekonomi është për këtë arsye i vogël. E njëjta gjë është e vërtetë, megjithëse në një masë më të vogël, në pjesën më të madhe të botës së pasur. Pavarësisht se sa inteligjentë janë ata, punëtorët e paarsimuar nuk mund të shpresojnë të dalin me ide novator në mjekësi apo informatikë, të themi. Ndërsa fuqia punëtore e mundshme zvogëlohet, maksimizimi i prodhimit të të gjithëve në të do të bëhet thelbësor dhe mund të ndihmojë në kompensimin e efekteve të një popullsie në plakje për ca kohë, të paktën në fushën e inovacionit.
Teknologjia gjithashtu mund të ofrojë mënyra për të përballuar ndryshimet demografike, nga telemjekësia tek rritja e përdorimit të robotëve në industritë e shërbimeve. Risi të tilla padyshim mund të lehtësojnë vështirësitë e paraqitura nga një shoqëri në plakje, qoftë duke kontribuar drejtpërdrejt në kujdesin e të moshuarve apo duke automatizuar rolin e punëtorëve të rinj. Por zvogëlimi i numrit të mendimtarëve të rinj novatorë, për ironi, do të zvogëlojë numrin e ideve të reja kaq të vlefshme.
Një mungesë në inovacionin njerëzor mund të jetë gjithashtu më pak e dëmshme nëse kompensohet nga idetë e reja të konceptuara nga inteligjenca artificiale. Duket se nuk ka dyshim se makinat së shpejti do të përpunojnë se si të bëjnë përmirësime në proceset ekzistuese – në të vërtetë, në disa sfera, ato tashmë janë. Sidoqoftë, nëse makinat do të mësojnë ndonjëherë se si të gjenerojnë ide të reja përçarëse, mbetet një debat.
Filmi i Plasmon, për fëmijën e fundit në Itali, përfundon me një diskutim për fëmijët si një simbol i shpresës. Ai i drejton shikuesit në një faqe interneti që sugjeron politika për të promovuar familje më të mëdha. Faqja e internetit, nga ana tjetër, u kërkon lexuesve të nënshkruajnë një peticion që bën thirrje për veprim. Gati 8.000 persona e kanë bërë këtë. Teksa numri i italianëve vazhdon të zvogëlohet dhe veçanërisht numri i të rinjve, nuk janë vetëm blerësit e ushqimeve për fëmijë që do të kenë mungesë. Plasmon do të luftojë për të gjetur talente krijuese për të gjetur fushata të zgjuara reklamuese, aq më pak për të hartuar politika të reja për të ndryshuar lindjen e foshnjave.
Burimi: TheEconomist/ Përshtati: Gazeta ‘Si’
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
