Presidentja e Komisionit Europian Ursula von der Leyen premtoi masa për të frenuar rritjen e çmimeve të energjisë elektrike me shumicë në Europë që po shkatërron financat e familjeve dhe kompanive në të gjithë bllokun. Ajo u zotua për një ndërhyrje afatshkurtër – diçka që mund të “shkaktohej shumë shpejt, ndoshta brenda javësh” – dhe njoftoi një “reformë strukturore të tregut të energjisë” afatgjatë.
Si funksionon tregu i energjisë i BE-së dhe pse çmimet janë kaq të larta?
Çmimet europiane të energjisë përcaktohen nëpërmjet të ashtuquajturit sistem çmimesh marxhinale, në të cilin termocentrali më i shtrenjtë i thirrur për të përmbushur kërkesën në çdo ditë të caktuar përcakton çmimin me shumicë të energjisë elektrike për të gjithë furnizuesit. Kjo do të thotë se termocentralet me gaz, të cilat ende nevojiten për të mbajtur dritat ndezur në shumë vende, priren të diktojnë çmimin e energjisë elektrike me shumicë për pjesën tjetër të tregut, edhe pse energjia e rinovueshme mund të prodhohet më lirë.
Historikisht, kishte pak dëshirë për të riparuar sistemin, edhe pse përqindja e energjisë së pastër në përzierjen e energjisë u rrit. Shpresohej që çmimet më të larta të energjisë elektrike me shumicë do të nxisnin zhvillimin e energjisë së gjelbër duke rritur marzhin e fitimit për projektet e burimeve të rinovueshme me kosto më të ulët.
Por ndërsa çmimet e gazit janë rritur në nivele rekord këtë vit – kryesisht për shkak të vendimit të Moskës për të reduktuar furnizimet në Europë – edhe kostoja e energjisë elektrike është zvarritur. Prandaj, më shumë politikëbërës po bëjnë thirrje për një qasje të re që do të lejonte që energjia e rinovueshme më e lirë të shitet me një çmim më të ulët. Kryeministri polak Mateusz Morawiecki tha se propozimet për të ndryshuar strukturën e tregut “po bien në terren gjithnjë e më pjellor”. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar në korrik nisi një konsultim për shkëputjen e çmimeve të gazit dhe energjisë së rinovueshme. Presioni tani është në rritje në Bruksel.
Çfarë mund të bëjë BE për të ulur kostot për konsumatorët dhe industrinë?
Zyrtarët e Komisionit thonë se opsionet në diskutim përfshijnë një kufi çmimi për gazin, udhëzime të detajuara që i shtyjnë kryeqytetet e BE-së të vendosin taksa të papritura ndaj kompanive të energjisë që mund të përdoren për të mbështetur konsumatorët e cenueshëm dhe një ndarje të përkohshme të çmimeve të gazit dhe energjisë elektrike përpara një periudhe më afatgjatë.
Një tjetër opsion është të kërkohen shkurtime të kërkesës për energji elektrike në përputhje me atë që aktualisht është një ulje vullnetare prej 15 përqind e konsumit të gazit, e rënë dakord nga ministrat e energjisë të BE-së në korrik.
Këto masa do të vijnë si shtesë e përpjekjeve për të gjetur furnizime alternative – blloku ka zëvendësuar rreth një të pestën e furnizimit të tij me gaz natyror nga Rusia me karburant nga vende të tjera – dhe investimit me turbocharge në burimet e rinovueshme.
Cilat janë rreziqet?
Agjencia e energjisë e BE-së, Acer, ka paralajmëruar kundër prishjes së strukturës së tregut.
Në një raport në prill, ai tha se tregjet me shumicë të energjisë elektrike të BE-së funksionojnë mirë në kushte normale, duke siguruar furnizim të sigurt me energji elektrike. Në vend që të prishte rregullimet aktuale, ai sugjeroi se mund të kishte një “valvul lehtësimi të përkohshëm”. Kjo do të kufizonte automatikisht çmimet e energjisë elektrike nëse ka rritje të papritura, në kushte të paracaktuara – për shembull, rritje jashtëzakonisht të larta të çmimeve në një periudhë të shkurtër kohore.
William Peck, analist i tregut të energjisë në ICIS, një firmë analitike e mallrave, paralajmëroi gjithashtu kundër rishikimit të një mekanizmi që kishte funksionuar mirë për dekada dhe ende shërbente si një nxitje për investimet e nevojshme në energjinë e pastër. Politikanët po përqendroheshin në reformën e tregut të energjisë sepse nuk kishin qenë në gjendje të gjenin një alternativë të shpejtë dhe të mjaftueshme ndaj gazit rus, tha ai.
“Nëse do të isha unë, do ta përqendroja vërtet energjinë time në pjesën e furnizimit me gaz të këtij ekuacioni dhe jo do të shkatërroja një treg 20-30-vjeçar.”
Çfarë mund të mësojmë nga eksperimenti i kufirit të çmimeve të Spanjës dhe Portugalisë?
Portugalia dhe Spanja arritën një marrëveshje politike me Komisionin Europian në prill, duke i lejuar ata të kufizojnë çmimin e gazit natyror të përdorur në termocentrale, duke shkëputur kështu çmimet e energjisë elektrike dhe gazit. Masa hyri në fuqi në maj dhe do të zgjasë për një vit me kufirin mesatarisht 48.80 € për megavat orë. Subvencioni prej 8.4 miliardë eurosh që vendet iberike do t’u paguajnë kompanive të gazit do të rimbursohen kryesisht nga tarifat ndaj distributorëve të energjisë elektrike që përfitojnë kufiri i çmimit.
Komisioni Europian dha atë që është bërë i njohur si “përjashtimi iberik” nga rregullat e ndihmës shtetërore, sepse faturat e tyre të energjisë elektrike janë të lidhura fort me çmimet e energjisë me shumicë. Ata kanë lidhje të kufizuara energjetike me pjesën tjetër të BE-së, duke e bërë gadishullin Iberik “një ishull energjetik”. Brukseli ka argumentuar gjithashtu se masa do t’u lejojë të dy vendeve të zgjerojnë prodhimin e energjisë së gjelbër.
Spanja pretendon se midis 15 qershorit dhe 15 gushtit çmimi i energjisë elektrike ka qenë 49.85 euro për megavat orë më i lirë se sa do të ishte nëse nuk do të ishte vendosur mekanizmi i kufirit të çmimit, duke u kursyer konsumatorëve rreth 1.4 miliardë euro. Por sasia e gazit të përdorur për energji elektrike ishte rritur 17 për qind midis janarit dhe korrikut 2021 në 23 për qind në të njëjtën periudhë të këtij viti. Madridi tha se kjo ishte për shkak të thatësirës së verës, e cila ka goditur hidrocentralet.
Peck në ICIS tha se zgjerimi i një mekanizmi të tillë në mbarë Europën mund të rrisë në mënyrë të ngjashme kërkesën për gaz duke e bërë atë artificialisht të lirë. “Kjo është saktësisht e kundërta e asaj që duhej të bënim.”
Çfarë vjen më pas?
Ndërsa von der Leyen tha se komisioni do të dilte me zgjidhje “brenda disa javësh”, zyrtarët thonë se propozimet nuk kanë gjasa të bëhen në kohë për një takim të ministrave të energjisë të BE-së më 9 shtator.
Georg Zachmann në Bruegel tha se ishte e vështirë të parashikohej një zgjidhje për uljen e shpejtë të çmimeve të shitjes me shumicë pa shkaktuar kaos në tregje.
“Ka shumë gjëra që mund të minoni duke ndërhyrë me dizajnin e tregut,” tha ai. Sistemi i taksave ishte një mekanizëm më i mirë për të trajtuar çështjen afatshkurtër të çmimeve të larta, argumentoi ai, si një taksë e papritur mbi prodhuesit e energjisë elektrike që mund të kanalizohej te konsumatorët.
Burimi: Financial Times/Përshtati Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
