.png)
Tornadot janë të paparashikueshme deri pak para se të ndodhin. Megjithatë, në përgjithësi, ‘sjellja e tyre’ ndjek rregulla të veçanta. Ato krijohen në vende ku pllakat e mëdha të ajrit të ftohtë mund të lëvizin në majë të ajrit më të ngrohtë në një shkallë të madhe, me erëra të forta që drejtohen në drejtime të ndryshme, në lartësi të ndryshme. Rrafshnaltat e Mëdha të Shteteve të Bashkuara, ku ajri i ftohtë nga shkëmbinjtë mund të derdhet mbi ajrin e ngrohtë nga Gjiri i Meksikës, janë pothuajse vendi më i përshtatshëm në botë që kjo të ndodhë. Kjo është arsyeja pse në Amerikë ka më shumë tornado se vendet e tjera.
Ekziston gjithashtu një parashikueshmëri sezonale; Tornadot e Amerikës priren të jenë një fenomen pranveror, sepse në atë kohë qendra dhe jugu i vendit mund të jetë mjaft i ngrohtë edhe pse moti dimëror është ende në gjendje të fryjë nga veriu dhe perëndimi. Në juglindje të vendit, megjithatë, ka një përplasje të dytë në frekuencë në vjeshtë. Faktorët më të largët shtojnë gjithashtu një parashikueshmëri të caktuar statistikore. Në vitet La Niña (një nga fenomenet më të rëndësishme të motit në botë ku erërat fryjnë më shumë se zakonisht), gjatë të cilave erërat tregtare në Paqësor fryjnë fuqishëm dhe Paqësori perëndimor ngrohet në mënyrë anormale, e bëjnë jugun më të ngrohtë dhe shkaktojnë stuhi me presion të ulët, gjë që sjell rrezik dhe për tornado.
Viti 2011, ishte një vit La Niña që solli shumë tornado.
Dëmi i tmerrshëm i shkaktuar nga tornadot në juglindje të Amerikës në natën e 10-11 dhjetorit përshtatet me një pjesë të kësaj parashikueshmërie. Tornadot e vonshme janë më të mundshme në juglindje, megjithëse tornadot kaq të vona dhe kaq shkatërruese janë shumë të rralla. Dhe viti 2021 ka qenë një vit La Niña, siç pritet të jetë viti 2022, megjithëse kjo nuk e bëri sezonin e tornadove pranverore veçanërisht shkatërruese; ishin, në fakt, parashikime jashtëzakonisht të qeta dhe të gabuara.
Ajo që nuk është marrë parasysh është fakti se bota po ngrohet.
Është sigurisht e vërtetë që, në zonën e goditur nga tornadot si në pjesën më të madhe të vendit, kjo ka qenë një vjeshtë jashtëzakonisht e ngrohtë. Gjiri i Meksikës ishte shumë më i ngrohtë se zakonisht për kohën e vitit si në tetor ashtu edhe në nëntor. Është gjithashtu e vërtetë se, në vlerësimin e tij të fundit të shkencës fizike të ndryshimeve klimatike, Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike (IPCC) zbuloi se “Modelet e klimës projektojnë vazhdimisht ndryshime mjedisore që do të mbështesnin një rritje të shpeshtësisë dhe intensitetit të stuhive të forta që kombinojnë tornadot, breshrin dhe erërat.”
Por kjo nuk do të thotë se Deanne Criswell, kryetarja e Agjencisë Federale të Menaxhimit të Emergjencave të Amerikës, ka të drejtë kur thotë se ky lloj moti do të jetë normalja e re. Më e habitshmja, megjithëse bota ka parë tashmë rreth 1,1-1,2°C ngrohje, tornadot amerikane në fakt nuk janë bërë më të zakonshme; nuk ka tendencë të dallueshme në frekuencën e tyre. Pavarësisht nga fakti se faktorë të ndryshëm themelorë tregojnë se mund të ketë ndryshime, kjo nuk dihet me siguri.
Gjithashtu, mungon një lidhje e drejtpërdrejtë me ndryshimin e klimës. Stinët e tornadove po bëhen më të ndryshueshme, si nga viti në vit ashtu edhe nga dita në ditë brenda një viti të caktuar. Duke qenë se mesataret afatgjata po qëndrojnë të njëjta, kjo do të thotë ekstreme më të theksuara të aktivitetit dhe pasivitetit si nga dita në ditë ashtu edhe nga viti në vit.
Më shqetësuese, tornadot po lëvizin drejt lindjes. Numri i ditëve të tornadove ka rënë në Kolorado, Kansas, Oklahoma dhe Teksas; në lindje ka ardhur duke u ngritur, më së shumti në Alabama, Arkansas, Mississippi dhe Tenesi. Bob Henson, një meteorolog i cili shkruan për blogun “Eye on Storm” botuar nga Qendra Yale për Komunikimin Mjedisor, vëren se një dekadë temperaturash më të larta në jugperëndim dhe Gjiri i Meksikës që është gjithnjë e më i ngrohtë mund të jenë faktorë, por nëse ata janë me të vërtetë shkaku, mbetet për t’u parë.
Cilado qoftë arsyeja, megjithatë, tendenca është shqetësuese. Juglindja tashmë përballet me rreziqe më të larta tornado sesa Rrafshinat e Mëdha dhe ka më shumë gjasa të ketë më shumë ciklone nate, të cilët janë më të vështirë për t’u gjurmuar dhe më të vështirë për të përhapur paralajmërimet (pasi njerëzit janë në gjumë). Rritja e incidencës atje dhe një lëvizje më në lindje në zona ku njerëzit janë më pak të përgatitur, ka të ngjarë t’i përkeqësojë gjërat.
Burimi: The Economist. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
