Përse BE nuk i “zuri me gojë” negociatat?

Samiti i Zagrebit nuk shkoi si të gjithë e kishin parashikuar. Presidentët e institucioneve të BE-së, së bashku me 25 nga 27 udhëheqësit e vendeve anëtare u mblodhën përmes një videokonference pasditen e së mërkurës për një samit me homologët e tyre të Ballkanit Perëndimor që ishte planifikuar të zhvillohej në kryeqytetin kroat, dhe ishte menduar si momenti i kurorëzimit e Presidencës së parë të Kroacisë së Këshillit të BE-së.

Por me Europën që akoma lufton kundër koronavirusin, gjashtë vendet e Ballkanit që janë në pika të ndryshme në rrugën e anëtarësimit në BE, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia, morën mbështetjeje virtuale.

Deklarata zyrtare e samitit nuk përmendi vendimin e BE në mars për të filluar bisedimet e anëtarësimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, i cili është deri tani zhvillimi më domethënës në lidhje me rajonin. Kjo ishte për shkak të kundërshtimit të disa vendeve të BE-së për zgjerimin e mëtejshëm të bllokut.

Dhe ndërsa zyrtarisht një qëllim kryesor i ngjarjes ishte që liderët e BE-së të shprehin “mbështetje pa perspektivën evropiane” të rajonit, për Shkupin dhe Tiranën, ky duhet të ishte samiti kur liderët e vendeve anëtare të njoftonin me zë të lartë hapjen e negociatave. Por kjo nuk ndodhi.

Zhgënjimi u bë i dukshëm nga kryeministri Edi Rama, i cili për të parën herë pas një takimi të nivelit të lartë me liderët e BE-së, nuk dha asnjë deklaratë publike. Kreu i qeverisë jo vetëm komentoi samitin, ndryshe nga liderët e vendeve fqinje, por as nuk bëri publike paketat e ndihmës të ofruara nga Brukseli për rimëkëmbjen pas pandemisë. Atmosfera ishte e errët edhe në Maqedoninë e Veriut fqinje, ku Zoran Zaev i hapi rrugën qeverisë tranzitore për shkak të mungesës së vullnetit të BE-së për hapjen e negociatave.

Ministri i Jashtëm i Maqedonisë së Veriut, Nikolla Dimitrov, duket se tha me zë të lartë atë që po mendonte jo vetëm pala shqiptare, por të gjithë liderët rajonalë. “Rekomandimi në perspektivën evropiane është i mirëpritur,” tha. “Por ne do të ishim edhe më të lumtur nëse liderët e vendeve anëtare do të përmendin zgjerimin ose anëtarësimin në Bashkimit Europian. Në fund të fundit, Këshilli mori një vendim për të hapur bisedimet e pranimit.”

Por edhe pse nuk folën më zë të lartë për negociatat, liderët e BE-së kërkuan gjithashtu një sinjal të qartë se kombet e Ballkanit janë të përkushtuara të ecin drejt perëndimit dhe Europës, dhe jo drejt lindjes, Rusisë ose Kinës.

“Këto vende janë në një farë mënyre të rrethuar nga Bashkimi Europian. Nuk kanë ku të shkojnë askund tjetër”, tha kryeministri kroat Andrej Plenković. Si lideri i një vendi që është anëtar i BE-së, por edhe një fqinj i anëtarëve të mundshëm, pritësi virtual i samitit, kryeministri Plenković, u shfaq si person i gatshëm të thoshte atë që duhej të thuhej, për secilën palë . Ai ishte i vetmi që tha me zë të lartë fjalën “negociata”.

Në një konferencë përmbyllëse për shtyp me Presidentin e Këshillit Europian Charles Michel dhe Presidenten e Komisionit Europian Ursula von der Leyen, Plenkoviç u ndal tek vendimi i marsit për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, duke shtuar se nga këndvështrimi i vendit të tij të paktën, BE-ja ishte vonuar shumë.

Në pritje të momentit të duhur

Për shkak të dallimeve midis anëtarëve të BE-së për zgjerimin, udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor edhe një herë u desh të shfaqnin një angazhim për “perspektivën europiane” të rajonit.

Në një kompromis klasik të Brukselit, perspektiva e anëtarësimit u aludua në mënyrë indirekte, me një referencë të samitit të Selanikut në vitin 2003, ku të gjithë liderët e unionit ranë dakort se “e ardhmja e Ballkanit është brenda Bashkimit Europian”.

Diplomatët e BE theksojnë se, edhe pse deklarata e Samitit te Zagrebit nuk e theksonte, gjërat po ecin përpara në frontin e zgjerimit. Ata përmendin jashtë kamerave vendimin për të hapur bisedimet e pranimit me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë dhe për faktin se muajin tjetër Komisioni Europian pritet të paraqesë kornizën e bisedimeve për të dyja vendet.

Bisedimet me Serbinë dhe Malin e Zi kanë tetë, përkatësisht gjashtë vjet që kanë nisur dhe së shpejti pritet të fillojnë bisedimet me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, pasi të jetë reformuar procesi i negociatave, nën presionin francez. Kosova dhe Bosnja-Hercegovina kanë ende një rrugë të gjatë për të bërë derisa të fillojnë negociatat e pranimit. Së pari duhet të arrihet një marrëveshje për statusin e Kosovës, e cila nuk njihet nga Serbia, por edhe nga pesë vende të BE-së. “Unë personalisht besoj se Bosnja dhe Hercegovina tani meriton të njihet si kandidate zyrtare për anëtarësim”, tha kryeministri Plenkovic, duke i dhënë shpresë shtetit fqinj. Por pa dhënë një datë konkrete. Sepse deri në qershor apo tetor, nuk ka ende një agjendë. 

Pas samitit, Presidentja e Komisionit të BE-së, Ursula von der Leyen, e bëri të qartë edhe një herë se vetë aplikantët mund të ndikonin në përshpejtimin e negociatave. Kjo është nxitja që mundëson metodologjia e re e negociatave. “Sa më shpejt që të zbatohen reformat e premtuara, aq më shpejt mund të hapim kapitujt e negociatave. Ndërkohë edhe disa kapituj në të njëjtën kohë, kjo është e re,” tha von der Leyen. Një tjetër risi është se negociatat mund të prishen më shpejt se më parë, nëse një kandidat humbet zellin e tij për reforma.

Por edhe pse e pati të vështirë të fliste me zë të lartë për negociatat, Bashkimi Europian foli hapur për dy çështje të tjera kryesore:

1-Ballkani të qendrojë larg Kinës

Një nga pasazhet më të habitshme në deklaratën përfundimtare ka të bëjë me ndihmën e BE-së për Ballkanin Perëndimor në luftën kundër koronavirusit. Deklarata vëren se BE ka mobilizuar 3.3 miliardë euro për të ndihmuar rajonin dhe theskon se “fakti që kjo mbështetje shkon shumë larg asaj që çdo partner tjetër i ka dhënë rajonit meriton mirënjohjen e publikut.”

Kjo deklaratë e samtiti pasqyron faktin që BE është në konkurrencë për ndikim në rajon me fuqi të tjera. Ajo vjen si një sulm veçanërisht për Presidentin serb Aleksandar Vuçic, duke i kërkuar të distancohet Kina dhe Rusia dhe na tregoni disa dashuri.

Në ditët e para të epidemisë, Vuçiç u “hodh në krahët e Kinës” duke sulmuar ashpër BE-në.

“Solidariteti europian nuk ekziston,” deklaroi ai. “Është një përrallë.”

Vuçiq gjithashtu u shfaq në aeroportin e Beogradit për të mirëpritur një aeroplan nga Kina që transportonte një dërgesë të madhe të furnizimeve mjekësore. Ai e cilësoi presidentin Kinez Xi Jinping  një “vëlla”, duke thënë se kinezët “janë të vetmit që mund të na ndihmojnë”.

2-BE sfidon SHBA-në lidhje me Kosovën

Udhëheqësit theksuan rëndësinë e “marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë” dhe u ndalën tek marrëdhëniet më të vështira në rajon, ato mes Beogradit dhe Prishtinës. Ata mirëpritën emërimin e ish-ministrit të Jashtëm të Sllovakisë Mirosllav Lajcak si i dërguar i posaçëm i BE-së për dialogun e ngecur midis Beogradit dhe Prishtinës. Por BE nuk e fshehu se ishte duke “konkurruar” për ndikim me Shtetet e Bashkuara. Tetorin e kaluar, Donald Trump emëroi Richard Grenell, ambasadorin e tij në Gjermani dhe tani edhe drejtorit i inteligjencës amerikane.

Shefi i politikës së jashtme të BE-së Josep Borrell nuk i bëri gjërat më të lehta duke u futur në debatin e nxehtë të kufijve në prag të samitit, duke deklaruar se ai nuk ishte kundër ndryshimit të tyre nëse të dy palët do të binin dakord. Kjo deklaratë solli një reagim të shpejtë nga Kurti dhe kryeparlamentarja Vjosa Osmani.

Ky material është marrë me përshtatje nga gazeta “Politico.Eu” dhe “European Western Balkans”