Të zhytesh në romanet e Abdulrazak Gurnah

Nga Kristen Roupenian - Për herë të parë hasa në punën e laureatit Nobel Abdulrazak Gurnah kur isha duke studiuar për provime për letërsinë post-koloniale, në vitin 2009, dhe ajo që më kujtohet më shumë është mënyra se si ai shkruante. Në atë pikë të karrierës sime, që prisja të diplomohesha, nuk mund të kaloja nëpër një faqe trillimi pa pasur në mendjen time një sërë pyetjesh që më ngacmonin.

Por u zhyta në “Parajsë”, romani historik i Gurnah për Afrikën Lindore koloniale, botuar në 1994, si një person që ende dinte të lexonte për kënaqësi. Kujtimet e mia më të qarta të librit kanë të bëjnë me pasurinë e tij shqisore, ndezjet e tij të erotizmit dhe brendësinë ëndërrimtare të protagonistit - megjithëse evokimi i romanit i një rrjeti të komuniteteve shumëgjuhëshe që kërcënohen nga një monokulturë koloniale shkelëse më bëri që të merrja stilolapsin dhe të nënvizoja.

Disa vjet më vonë, lexova romanin e gjashtë të Gurnah, “By the Sea”, për një klasë mbi letërsinë post-koloniale. Ai libër, i cili përshkruan marrëdhënien e ndezur midis dy burrave nga Zanzibari që ribashkohen në Angli vite pas takimit të tyre të parë, përshtatet në mënyrë të përkryer me temat e historisë, identitetit dhe kujtesës - por në kujtesën time (padyshim të papërsosur), nuk ndodhi “të mësoja aq sa prisja, për arsye që janë vetëm për meritën e tij. “By the Sea” është i gjatë dhe gjithëpërfshirës dhe i fokusuar në karakter; është një roman që kërkon të përjetohet më shumë sesa të diskutohet.

“Gravel Heart” fillon me një besim tërheqës, disi mashtrues: “Babai im nuk më donte”, njofton narratori, Salim, në rreshtin e parë. Arsyet pas humbjes së perceptuar të Salimit të dashurisë atërore janë lënë të kuptohet në një rrëfim që ecën mbrapa dhe përpara në kohë, dhe libri shpesh duket se endet larg asaj që gjoja është misteri qendror i tij. Pastaj babai i Salimit kthehet në të tretën e fundit për të lidhur fijet e romanit së bashku. Në stilin karakteristik të Gurnah, rrëfimi gërshetohet me atë që mund të duket si devijime: meditime mbi fotografi, letra dhe objekte të tjera; rikthimet shqisore, anekdotat, hipotetikët-të gjithë ndihmësit e shpërndarë në të cilët mbështeten ata që janë zhvendosur. Historia e babait të Salimit, ndërkohë, tregohet me një nxitim bindës, shtytës. Është një lloj përralle e pastër, e drejtuar nga komploti, e krijuar nga njerëz që kanë kaluar gjithë jetën e tyre duke lustruar një përgjigje për një pyetje thelbësisht të papërgjigshme: Pse më ndodhi kjo mua?

Salim largohet nga Afrika si adoleshent për të jetuar në Angli, ku vendos, përballë kundërshtimit të fortë familjar, të studiojë letërsi, dhe ai qëndron atje për pjesën më të madhe të romanit, duke ardhur në shtëpi dhe duke u përballur me babanë e tij vetëm pasi disa vitesh. Në fund të librit, pasi babai i Salimit ka përfunduar shpjegimin e tij, Salim e pyet: “A e ke lexuar ndonjëherë”, ‘Measure for Measure’ dhe, kur babai i tij thotë se ai kurrë nuk e ka kuptuar plotësisht Shekspirin, Salim fillon një përmbledhje të plotë të komplotit, pika e së cilës është se tragjedia e familjes së tyre pasqyron ngjarjet në ‘Measure for Measure’ dhe megjithatë roli i babait të tij në historinë e tyre është aq i vogël sa ai nuk ka asnjë homolog të barabartë në lojën e Shekspirit.

Babai i Salimit, siç mund të imagjinohet, duket se nuk është i interesuar në përgjigjen kritike intelektuale të djalit të tij ndaj ngarkesës së tij emocionale. “Unë nuk do të shqetësohem ta lexoj atëherë”, thotë ai, “nëse nuk ka pjesë për mua”. Dikush mund të argumentojë se ky shkëmbim ka për qëllim të ilustrojë sesi pesha joproporcionale kulturore e kanunit letrar perëndimor përfundon duke shkatërruar histori të tjera jashtë ekzistencës, edhe pse përpiqet t'i përqafojë ato - ose, ndoshta, sa e huaj mund të jetë të kërkosh veten në një traditë që nuk arrin të njohë përvojën tuaj si të vërtetë. Të dy interpretimet sugjerojnë se Gurnah, si shumë autorë të tjerë që zgjedhin të shkruajnë në anglisht pavarësisht se nuk është gjuha e tyre e parë, ka menduar thellë për çështjet e traditës, ndikimit dhe kanunit.

Në një ese të vitit 2004, “Writing and Place”, vëren Gurnah, “Unë besoj se shkrimtarët arrijnë të shkruajnë përmes leximit, se është jashtë procesit të grumbullimit dhe shtimit, të jehonës dhe përsëritjes, që ata krijojnë një regjistër që u mundëson atyre të shkruash”. Ai vazhdon të gjurmojë evolucionin e leximit që mundësoi regjistrin e tij: qasjen e tij të kufizuar, duke u rritur në Zanzibar, në letërsinë e shkruar në gjuhën e tij të parë, Kiswahili; edukimin tjetërsues kolonialist britanik që mori atje; mësimin kuranor që u zhvillua në xhaminë e tij lokale; dhe leximi i tij i drejtuar në anglisht, pasi ai iku nga Zanzibar për në Angli si një refugjat i ri.

Meqenëse besoj në studimin e letërsisë, besoj se për të vlerësuar veprën e Abdulrazak Gurnah, ose ndonjë shkrimtari, duhet të kemi disa njohuri për traditën të cilës i përket shkrimtari - të kemi lexuar disa nga librat e tij. Përndryshe, si mund ta kuptojmë atë që shkrimtari po përpiqet të arrijë, zërat me të cilët po flet, aludimet dhe intertekstualitetet e tij? Për shkak të dominimit të jashtëzakonshëm kulturor të gjuhës angleze, anglishtfolësit pothuajse gjithmonë kanë qasje në të paktën një pjesë të traditës që ka formësuar shkrimin që fiton Çmimin Nobel. Edhe autorët që nuk shkruajnë në anglisht do të kenë lexuar të paktën një pjesë të vogël të klasikëve në gjuhën angleze, qoftë vetëm në përkthim. Kjo e bën më të lehtë të harrosh të gjitha rrymat e tjera të ndikimit: poezinë Kisëahili, përrallat islame, madje edhe librat shkollorë të kolonizuar britanikë-kolonialë që formuan breza shkrimtarësh në të gjithë globin.

Çdo vit, Komiteti Nobel heq një autor të vetëm nga rryma e madhe e letërsisë botërore dhe, duke e vajosur, e ngre atë shkrimtar mbi të gjithë të tjerët, në një mënyrë që padyshim është çorientuese. Ka shumë shkrimtarë, shumë regjistra, me shumë ndryshime jetësore midis tyre - dhe asnjë metrikë e vetme me të cilën të gjithë autorët mund të krahasohen kuptimisht. Por, duke pretenduar autoritetin për të ndërtuar një kanon botëror, komiteti na fton të hedhim një vështrim më të afërt në traditat tona të ndërtuara individualisht, leximin që ka ndërtuar regjistrat tanë, pavarësisht nëse e konsiderojmë veten shkrimtarë apo jo.

Marrë nga “The New Yorker”, përshtati në shqip Gazeta “Si”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.