.png)
Rusia ka nisur luftën më të madhe në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore.
Kina është bërë më luftarake ndaj Tajvanit.
India ka përqafuar një nacionalizëm virulent.
Izraeli ka formuar qeverinë më ekstreme në historinë e tij.
Dhe të shtunën në mëngjes, Hamasi sulmoi Izraelin, duke lëshuar mijëra raketa dhe duke rrëmbyer dhe vrarë publikisht civilë.
Të gjitha këto zhvillime janë shenja se bota mund të ketë rënë në një periudhë të re paqartësie. Vendet - dhe grupet politike si Hamasi - janë të gatshme të ndërmarrin rreziqe të mëdha, në vend që të kenë frikë se pasojat do të ishin shumë më të tmerrshme
Shpjegimi më i thjeshtë është se bota është në mes të një tranzicioni drejt një rendi të ri që ekspertët e përshkruajnë me fjalën multipolare.
Shtetet e Bashkuara nuk janë më fuqia dominuese si dikur, dhe asnjë zëvendësues nuk është shfaqur. Si rezultat, liderët politikë në shumë vende ndihen të guximshëm për të imponuar interesat e tyre, duke besuar se përfitimet e veprimit agresiv mund të tejkalojnë kostot. Këta liderë besojnë se ata kanë më shumë ndikim mbi rajonin e tyre sesa SHBA.
"Një botë plotësisht multipolare është shfaqur dhe njerëzit po e kuptojnë me vonesë se multipolariteti përfshin mjaft kaos," shkroi Noah Smith në buletinin e tij Substack të shtunën.
Zheng Yongnian, një shkencëtar politik kinez me lidhje me udhëheqësit e vendit, e ka përshkruar në mënyrë të ngjashme "rendin e vjetër" si të shpërbërë. "Vendet janë të mbushura me ambicie, si tigrat që shikojnë prenë e tyre, të etur për të gjetur çdo mundësi midis rrënojave të rendit të vjetër," shkroi Zheng vitin e kaluar.
Një SHBA më e dobët…
Pse ka rënë fuqia amerikane? Disa nga ndryshimet janë të pashmangshme. Vendet dominuese nuk mbeten dominuese përgjithmonë. Por SHBA-ja ka bërë gjithashtu gabime strategjike që po përshpejtojnë ardhjen e një bote shumëpolare.
Ndër këto gabime: Presidentët e të dyja palëve besuan në mënyrë naive se një Kinë më e pasur do të ishte në mënyrë të pashmangshme një Kinë më miqësore – dhe nuk arritën të kuptonin se SHBA po ndërtonte rivalin e saj përmes politikave të buta tregtare, siç ka argumentuar shkencëtari politik John Mearsheimer. Në Afganistan dhe Irak, SHBA-ja kaloi pjesën më të madhe të fillimit të shekullit të 21-të duke zhvilluar luftëra të kushtueshme. Lufta e Irakut ishte veçanërisht e dëmshme sepse ishte një luftë e paprovokuar që George Ë. Bush zgjodhi të fillonte. Dhe tërheqja poshtëruese nga Afganistani, e mbikëqyrur nga Presidenti Biden, e bëri SHBA-në të dukej akoma më e dobët.
Ndoshta dëmi më i madh për prestigjin amerikan ka ardhur nga Donald Trump, i cili ka hedhur poshtë vetë idenë se SHBA duhet të udhëheqin botën. Trump u tërhoq nga marrëveshjet ndërkombëtare dhe përçmoi aleancat e suksesshme si NATO. Ai ka sinjalizuar se, nëse rimerr presidencën në vitin 2025, mund të braktisë Ukrainën.
Në rastin e Izraelit, Trump inkurajoi Benjamin Netanyahun, kryeministrin e Izraelit, të shfaqte pak shqetësim për interesat palestineze dhe në vend të kësaj të kërkonte një fitore maksimale izraelite. Netanyahu, natyrisht, nuk e filloi këtë luftë të re. Hamasi e bëri, potencialisht me mbështetjen e Iranit, mbështetësi i gjatë i grupit, dhe Hamasi kreu shkelje tronditëse të të drejtave të njeriut fundjavën e kaluar, të regjistruara këto përmes videosh.
Por ekstremizmi i Netanyahut ka kontribuar në trazirat midis Izraelit dhe grupeve palestineze si Hamasi.
Një editorial në Haaretz, një gazetë izraelite, shkruante dje, "Kryeministri, i cili është krenar për përvojën e tij të madhe politike dhe mençurinë e pazëvendësueshme në çështjet e sigurisë, nuk arriti plotësisht të identifikonte rreziqet në të cilat po e çonte Izraelin me vetëdije kur themeloi një qeveri të aneksimi dhe shpronësimi.” Netanyahu, shtoi Haaretz, miratoi "një politikë të jashtme që injoronte hapur ekzistencën dhe të drejtat e palestinezëve".
... por ende i fuqishëm
Edhe me rritjen e multipolaritetit, SHBA mbetet vendi më i fuqishëm në botë, me një aftësi unike për të krijuar aleanca dhe paqe. Në Lindjen e Mesme, administrata Trump bindi Izraelin dhe katër vende të tjera – Emiratet e Bashkuara Arabe, Bahreinin, Sudanin dhe Marokun – të nënshkruajnë marrëveshje diplomatike të paprecedentë, të njohura si Marrëveshja e Abrahamit. Në muajt e fundit, administrata Biden ka bërë përparim drejt një marrëveshjeje edhe më ambicioze, midis Izraelit dhe Arabisë Saudite.
Hamasi e sulmoi Izraelin pjesërisht për të minuar një marrëveshje izraelito-saudite, besojnë shumë ekspertë. Një marrëveshje e tillë mund të izolojë Iranin, mbrojtësin e Hamasit, dhe mund të çojë në një infuzion të parave saudite për Autoritetin Palestinez, një grup më i moderuar se Hamasi (siç shpjegon Thomas Friedman). Por nëse sulmet e fundit të Hamasit e bëjnë Izraelin të reduktojë Rripin e Gazës në rrënoja si përgjigje, Arabia Saudite do ta ketë të vështirë të pajtohet me ndonjë traktat.
"Kjo do të ngadalësojë ndjeshëm nëse nuk do të prishë marrëveshjen e Abrahamit saudit," tha Mara Rudman, një ish-diplomate amerikane, për The Times.
Në këto mënyra, ju mund t'i mendoni sulmet e Hamasit si një përpjekje për të parandaluar një ripohim të fuqisë amerikane - dhe në vend të kësaj për të vazhduar shtyrjen e botës drejt multipolaritetit.
E kuptoj që disa lexues mund të pyesin nëse ia vlente të festohej epoka e gjatë e fuqisë amerikane që tani po zbehet. Pa diskutim, ai përfshinte disa padrejtësi të tmerrshme, qofshin ato në Vietnam, Iran, Guatemalë apo gjetkë. Por gjithashtu bëri të mundur epokën më paqësore në historinë e regjistruar, me një rënie të mprehtë të vdekjeve nga dhuna, siç vuri në dukje Steven Pinker në librin e tij të vitit 2011, "Engjëjt më të mirë të natyrës sonë". Dhe numri i njerëzve që jetonin në një demokraci u rrit
Burimi: New York Times, Përshtati: Gazeta "Si"
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
