Jetë të gjatë Bio-Revolucionit!

Në nëntor, Programi Botëror i Ushqimit të Kombeve të Bashkuara dhe Organizata Ndërkombëtare për Migracionin paralajmëruan rreth kërcënimit të paprecedentë për sigurinë ushqimore të sjellë nga COVID-19. Dëmi kolateral i pandemisë mund të rezultojë të jetë edhe më i keq se vetë sëmundja.

Shumica e institucioneve kryesore ndërkombëtare me interes në sigurinë ushqimore tani kanë bërë thirrje për veprim për të parandaluar shpërthimet e sëmundjeve infektive në të ardhmen dhe për t’i bërë sistemet ushqimore më rezistente ndaj goditjeve. Inovacioni biologjik duhet të faktorizojë në të menduarit tonë, ndërsa përpiqemi të përmbushim sfidën e dyfishtë për të ushqyer një popullsi në rritje dhe për të menaxhuar burimet natyrore në mënyrë të qëndrueshme.

Edhe para pandemisë, Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë e OKB-së (FAO) paralajmëroi se më shumë se 820 milion njerëz nuk kishin mjaftueshëm për të ngrënë. Me popullsinë globale që pritet të rritet me afërsisht dy miliardë njerëz deri në vitin 2050, përmirësimi i aksesit në ushqim të përballueshëm dhe të shëndetshëm do të jetë kritik në uljen e kequshqyerjes dhe kostove shoqëruese të kujdesit shëndetësor.

Inovacioni në bujqësi dhe prodhimi i ushqimit është po aq i vjetër sa vetë agrikultura, megjithatë është shumë i nevojshëm sot. Kërkimet e fundit nga Instituti Global McKinsey zbulojnë se inovacioni biologjik në bujqësi, akuakulturë dhe prodhimin e ushqimit mund të japin kthime ekonomike deri në 1.2 trilionë dollarë gjatë dekadës, ose dy dekadave të ardhshme. Për ta vënë atë në kontekst, industria globale e ushqimit dhe agrobiznesit vlen sot rreth 5 trilion dollarë.

Çfarë mund të japë këtë rritje? Inovacionet më premtuese përfshijnë proteina alternative, mbarështimin e asistuar nga shënjuesit, inxhinierinë gjenetike të tipareve bimore dhe shtazore dhe hartëzimin dhe modifikimin e mikrobiomës. Interesi i konsumatorit në burimet alternative të proteinave po rritet globalisht, për shkak të shqetësimeve në lidhje me shëndetin, mjedisin dhe mirëqenien e kafshëve.

Zëvendësuesit e mishit me bazë bimore janë shitur gjerësisht, megjithëse ekonomia e prodhimit të tyre duhet të përmirësohet. Qumështi me bazë bimore, për shembull, përbën 15% të shitjeve me pakicë të qumështit në Shtetet e Bashkuara dhe 8% në Britani. Dhe kompani si Clara Foods po përdorin teknologji të përparuara të inxhinierisë së tharmit dhe fermentimit për të prodhuar proteina të së bardhës së vezës, pa kafshë.

Po kështu, mishi dhe prodhimet e detit në kultura - ku indet muskulore të rritura nga qelizat në laborator bëhen për të imituar profilin e proteinave të mishit të kafshëve - janë në horizont. Në fillim të këtij muaji, Singapori u bë qeveria e parë që miratoi shitjen e mishit të rritur në laborator (pulë e krijuar nga kompania me bazë në San Francisko Eat Just). Gjatë dhjetë viteve të ardhshme, mishi i kultivuar dhe prodhimet e detit mund të bëhen konkurruese me kosto me proteinat shtazore konvencionale.

Kultivimi selektiv i bimëve dhe kafshëve nuk është i ri, por mbarështimi i ndihmuar nga shënjuesit e ka bërë procesin më të lirë dhe dukshëm më të shpejtë, sepse mundëson zgjedhjen e tipareve të dëshirueshme, edhe nëse gjenet e sakta që i gjenerojnë ato nuk janë identifikuar ose kuptuar ende.

Kostoja e thellë sekuencës së ADN-së do të thotë që mijëra shënjues potencialë mund të zbulohen njëkohësisht. Ndërsa zhvillimi i varieteteve të reja të kulturave më parë mund të kërkonte 25 vjet, tani mund të bëhet në vetëm shtatë. Dhe për shkak se përzgjedhja e asistuar nga shënjuesit nuk është ende aq e përhapur në vendet në zhvillim sa në ekonomitë e përparuara, ka mundësi të konsiderueshme për rritje.

Që nga zhvillimi i bimës së parë të përpunuar gjenetikisht (duhanit) në fillimin e viteve 1980, inxhinieria gjenetike është vendosur mirë. Por, përsëri, teknologjia është ende në përmirësim të shpejtë. Mjetet e reja si CRISPR e kanë bërë redaktimin e gjeneve më të saktë, duke lejuar që të korrat të përshtaten shumë më me efektshmëri ndaj kushteve lokale, siç janë temperatura dhe lloji i tokës.

Prodhimet e redaktuara nga CRISPR mund të zbresin në raftet e dyqaneve ushqimore në ShBA gjatë dhjetë viteve të ardhshme, duke filluar me luleshtrydhe më të ëmbla që kanë një jetë më të gjatë.

Një fushë tjetër premtuese e inovacionit janë pajisjet portative të sekuencave të ADN-së, të cilat së shpejti mund të përdoren nga fermerët për të diagnostikuar sëmundjet e bimëve, duke përmirësuar ndoshta cilësinë dhe rendimentin, duke eliminuar ose zvogëluar përdorimin e pesticideve.

Redaktimi gjenetik për të përmirësuar shëndetin dhe produktivitetin në kafshët ushqimore të tilla si bagëtitë për qumësht dhe për mish, derrat dhe shpendët është ende në rritje, por interesi në këtë fushë është rritur që nga shpërthimi i vitit 2019 i etheve afrikane të derrave.

Në mënyrë të ngjashme, hartëzimi i mikrobiomës - duke përfshirë bakteret, kërpudhat dhe viruset - po ndihmon studiuesit të gjejnë mënyra për të rritur rezistencën e të korrave, kafshëve dhe tokës ndaj thatësirës dhe sëmundjeve.

Edhe këtu, përparimet në informatikë dhe sekuencat po përshpejtojnë ritmin e zbulimit, të tilla që kompania bioteknologjike Novozymes tashmë po ofron mikrobe të inxhinierisë gjenetike, për t’u përdorur në vend të kimikateve që sjellin rendiment dhe cilësi.

Shumë nga këto risi biologjike mund të na ndihmojnë të adresojmë jo vetëm urinë, por edhe shterimin e burimeve dhe rreziqet më të gjera klimatike. Sipas FAO, rritja e bagëtive për mish, vezë dhe qumësht gjeneron 14.5% të emetimeve globale të gazrave serrë; dhe një e treta e të gjithë tokës bujqësore përdoret për prodhimin e ushqimit të kafshëve.

Bujqësia është gjithashtu kontribuuesi më i madh në shpyllëzimet, duke zënë 43% të tokës në botë pa akull dhe pa shkretëtirë. “Burger i pamundur” me bazë bimore ka 89% më pak emisione sesa një burger viçi tradicional.

Ndryshimi i klimës përforcon nevojën për inovacione biologjike, të tilla si të mbjellat që janë prodhuar për t’i bërë ballë motit të rëndë, ose për t’u rritur në mjedise të reja, duke përfshirë zona me temperatura ekstreme, kripë të lartë ose thatësira të shpeshta.

Shumë inovacione tashmë po kontribuojnë në sigurinë ushqimore dhe potenciali i plotë i sekuencave të përballueshme të ADN-së dhe teknologjisë CRISPR do të vazhdojë të zbulohet me kalimin e kohës. Do të duhet më shumë kohë që mishi i rritur në laborator të bëjë debutiminn, por kur të ndodhë, ndikimi ka të ngjarë të ndihet shumë larg.

Rregullorja dhe perceptimet publike kanë luajtur prej kohësh një rol - si pozitiv ashtu edhe negativ - në inovacionin biologjik. Vala e parë e produkteve të prodhuara gjenetikisht në treg komercialisht nuk ka arritur shumë vende dhe 19 shtete anëtare të BE-së ende mbështesin ndalimet e pjesshme, ose të plota të shitjes së tyre. Në Afrikë, produktet ushqimore të modifikuara gjenetikisht janë të ligjshme vetëm në një pjesë të vogël të vendeve.

Siguria është qartësisht e rëndësishme. Por nëse shqetësimet e rregullatorëve dhe konsumatorëve mund të adresohen, bio-revolucioni mund të na çojë në një rrugë të gjatë, drejt trajtimit të sfidave globale si siguria ushqimore dhe ndryshimi i klimës./ Project Syndicate. Përktheu:Gazeta Si.

*Michael Chui është një partner në Institutin Global McKinsey, i specializuar në big-data.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.