.png)
Agjencia franceze e lajmeve AFP i ka kushtur një artikull të veçantë një prej qyteteve më historike të Shqipërisë, Gjirokastrës.
Banesa e Lolomanit, dikur shtëpia e familjes osmane, kishte një pamje mbresëlënëse në qytetin malor të Gjirokastrës në Shqipërinë jugore. Tani shtëpia është kthye në gërmadhë, si dhjetra të tjera në "Qytetin e Gurit", të përkufizuar nga kështjella e saj, rrugët me kalldrëm të pjerrët dhe strukturat gëlqerore të argjendta me pamje nga Lugina e Drunos pranë kufirit me Greqinë.
Shumë prej ndërtesave shekullore, të fortifikuara, që fituan një vend në listën prestigjioze të Trashëgimisë Botërore të UNESKO-s në vitin 2005, janë një atraksion turistik, por në rrezik zhdukje.
Disa janë të braktisur ose nuk janë ruajtur për vite, të tjera banesa kanë pësuar ndryshime që kanë shkatërruar vlerën e tyre historike. "Ndjej dhimbje për çdo gur, çdo mur që po dëmtohet", psherëton Email Nacaj, një piktor 58-vjeçar, i cili kujton rënien e shtëpisë Lolomani në dimër 2016.
Gjitahstu edhe kulmi i shtëpisë së tij ka rënë më shumë se gjysma:"Kam frikë këtu, por nëna ime nuk dëshiron të largohet", thotë ai.
Edhe nëse do të kishte para, nuk mund të bënte asgjë - kushëriri i tij, i cili jeton në kryeqytet, Tiranë dhe është bashkëpronar, refuzon për të investuar në rikonstruksionin e kësaj banese.
Nga 615 monumente në qendrën historike të qytetit "më shumë se gjysma u nënshtrohen ndërtimeve ilegale ose jashtë kontekstit, ndërsa 169 janë në gjendje kritike ose në rrezik kolapsi", paralajmëroi Europa Nostra, një federatë pan-europiane e OJQ-ve të trashëgimisë , në fillim të këtij viti.
Shumica e ndërtesave datojnë që nga shekulli i 17-të dhe 18-të, edhe pse origjina e qytetit kthehet më tej dhe muret e tij janë ndërtuar në shekullin e 3-të. Shkrimtari më i famshëm shqiptar , Ismail Kadare, e përshkroi Gjirokastërn si "qytet i pjerrët, i vendosur në një kënd më të mprehtë se ndoshta çdo qytet tjetër në tokë".
“Me siguri ishte vendi i vetëm në botë ku, nëse do të rrëshqisije, mund të futeshe në çatinë e një shtëpie", shkroi Kadare në romanin e tij të vitit 1971 "Kronika në gur".
Emigracioni masiv ka komplikuar fatin e ndërtesave, pasi Gjirokastra nuk ka qenë imune ndaj prirjes që ka prekur Shqipërinë. Popullsia e qytetit ka rënë nga 34,000 në 2011 në më pak se 25,000, sipas Engjell Seriani, kreu i turizmit në sallën e qytetit. Shtëpitë e tij janë emëruar sipas pronarëve të tyre origjinalë, personaliteteve të Perandorisë Otomane si Lolomani, Karaulli, Fico, Zeko, Babameto, fuqia e të cilëve është matur me numrin e oxhaqeve në shtëpitë e tyre. Sot, Sokol Karaulli, pasardhës i një prej këtyre familjeve fisnike, thotë se mënyra e tij e jetesës është shumë larg nga zhurma e pesë oxhaqeve të mëdha të shtëpisë së tij.
Një ish-ushtar, por ende nuk ka të drejtë për pensionin e tij, ai thotë se ata mbijetojnë vetëm në sajë të pagës së gruas së tij të pastë kuzhinier. Karaulli ndërpreu rrymën në katin e parë dhe vendosi enë plastike për larjen e ujit, për të mbledhur ujin e rrjedhshëm që kishte tronditur tashmë kornizën prej druri të shtëpisë së tij të shkatërruar.
Rreth pazarit të qytetit, fasadat e pastra janë poshtë në një restaurim prej tre milionë eurosh (3.5 milion dollarë), të vendosur nga një shoqatë shqiptaro-amerikane dhe Banka Botërore. Stalla të vogla u japin suvenire turistëve, 77.000 prej të cilëve vizituan kështjellën vitin e kaluar. Numri i tyre rritet 10 deri 15 për qind në vit.
"Sidoqoftë Gjirokastra nuk është vetëm pazari dhe ato vende emblematike", tha arkitektja Lejla Haxhiç, e OJQ-së Trashëgimia Kulturore pa Kufij (CHB). Diku tjetër, "situata ... po përkeqësohet dita ditës," i tha ajo AFP.
Në vitin 2014, OJQ-ja kishte paralajmëruar për "shkatërrimin e shpejtë" të rretheve historike të qytetit, ku ish-diktatori komunist shqiptar Enver Hoxha u rrit.
Nga 650 ndërtesat që mori në konsideratë, CHëB tha se 40 ishin në gjendje shumë të keqe, 34 ishin në gërmadha ndërsa 15 ishin në prag të rënies. Tani, numri në gërmadha ka shkuar deri në 47.
Ministrja shqiptar e Kulturës Mirela Kumbaro këmbëngul që Gjirokastra "nuk është më në rrezik" dhe se qeveria ka marrë situaten në dorë.
Sot rreth 80 shtëpi janë të pabanuara, duke ngritur mundësinë që një çati e rrjedhshme të ndikojë në strukturën prej druri. "Çdo ditë shoh diçka që është e gabuar, sikur ndërtesa të më pëshpërit për të bërë diçka", tha zëvendëskryetari i bashkisë Vangjel Muço.
Por me një buxhet të përgjithshëm prej 2.5-3.0 milion euro, komuna e tij nuk mund ta trajtojë çështjen siç duhet. Që nga viti 2013 janë ndaluar ndryshimet strukturore në shtëpitë e Gjirokastrës. Ajo gjithashtu ka shpresa të mëdha për një ligj të sapo miratuar mbi themelet kulturore, si dhe për turizmin pas konvertimit të rreth 20 shtëpive në hotele.
Por CHwB beson se Gjirokastra mund të shpresojë për "jo më shumë se 10,000 euro" nga buxheti kombëtar. Dhe renovimi i shtëpisë Babameto kushtoi vetëm 160,000 euro që erdhi nga Suedia. Vetëm për të përforcuar të gjitha rrënojat do të marrë një tjetër 1.2 milion euro, sipas Hadzic. "Të gjithë ata që merren me trashëgiminë kulturore duhet ta marrin atë me seriozitet dhe të ndërhyjnë sa më shpejtë që të jetë e mundur, sepse ka vetëm një Gjirokastër në botë", paralajmëroi ajo.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
