.png)
Vendet e Ballkanit Perëndimor nuk e kanë pranuar zyrtarisht tranzicionin energjitik, të paktën jo pjesën e dekarbonizimit. Ndonëse kanë nisur përgatitjen e planeve në mbrojtje të klimës.
Reformat dhe planet e tranzicionit të zbatuara deri më tani janë kryesisht rezultat i ndikimit të jashtëm politik dhe faktorëve ekonomikë. Aktorët e brendshëm i përgjigjen presionit në mënyrë reaktive, duke kërkuar të ruajnë status quo-në dhe marrëdhëniet ekzistuese brenda sektorit, dhe veçanërisht të zgjasin procesin e braktisjes së qymyrit në prodhimin e energjisë elektrike.
Kjo është arsyeja pse rezultatet e deritanishme të procesit të reformës kanë qenë zhgënjyese. Një nga pasojat ka qenë mungesa e investimeve shumë të nevojshme në 20 vitet e fundit, veçanërisht në objektet e prodhimit të energjisë elektrike, edhe pse termocentralet, që janë shtylla kurrizore e sektorit, janë të vjetruara dhe joefikase.
Një tranzicion pa vizion
Një Barometër i publikuar së fundmi, mbi Tranzicionin Energjitik në raport, lajmëron se nuk është e mundur të menaxhojnë tranzicion pa një plan dhe synim të qartë.
Mendimi mbizotërues në mesin e të anketuarve është se tranzicioni i energjisë është një proces i pashmangshëm dhe i dëshirueshëm, i cili duhet të fillojë menjëherë. Termocentralet me erë dhe termocentralet fotovoltaike janë identifikuar në anketë si teknologjitë kryesore, ndërsa integrimi i këtyre burimeve të ndryshueshme të energjisë dhe kërkesat për një tranzicion gjithëpërfshirës dhe të drejtë shihen si sfida shumë më të mëdha.
Të anketuarit pajtohen gjithashtu se aktorët institucionalë (qeveritë dhe parlamentet) dhe aktorët kryesorë ekonomikë (shoqëritë e energjisë elektrike) nuk janë gati për një tranzicion të qëndrueshëm të energjisë. Aktorëve kryesorë në këtë sektor u mungon një vizion për zhvillimin e qëndrueshëm, planet për heqjen e karburanteve fosile, metodat për të trajtuar varfërinë energjetike dhe veçanërisht një model për ristrukturimin ekonomik të rajoneve të qymyrit. Është interesante se të anketuarit kanë pikëpamje të ndryshme se sa shpejt duhet të kryhet tranzicioni (veçanërisht ritmi i largimit të thëngjillit) dhe cilët duhet të jenë aktorët kryesorë në këtë proces.
Megjithatë, mbizotëron një mendim se qymyri do të braktiset më vonë, deri në vitin 2050 dhe se shpejtësia e tranzicionit do të përcaktohet kryesisht nga faktorë të jashtëm. Përveç faktorëve të jashtëm, pritet që tranzicioni të drejtohet nga qeveritë (veçanërisht në Serbi), ndërmarrjet e energjisë elektrike (veçanërisht në Mal të Zi) dhe investitorët e mëdhenj dhe të vegjël privatë (veçanërisht në Bosnje dhe Hercegovinë).
Situata momentale, shkaqet dhe pasojat
Gjatë muajve të fundit, të gjitha dobësitë e sistemeve ekzistuese të energjisë elektrike në të gjithë rajonin kanë dalë në dritë, duke rrezikuar funksionimin e sektorit dhe madje edhe sigurinë e furnizimit. Shkaku kryesor i krizës energjetike janë problemet në funksionimin e termocentraleve me qymyr. Në përgjithësi, sektori i energjisë termike në rajon ballafaqohet me probleme qoftë në miniera (p.sh. Kolubara, Manastir, Krekë) ose në termocentrale (p.sh. TC Pljevlja dhe TC Kosova).
Duke qenë se këto dobësi janë strukturore, duhet të pritet që problemet me prodhimin e energjisë elektrike në termocentralet të vazhdojnë dhe siguria e furnizimit të mbetet e rrezikuar gjatë dimrit të ardhshëm.
Për shkak të çmimeve të administruara, çmimet me pakicë të energjisë elektrike në rajon janë, në mënyrë paradoksale, më të ulëta se çmimet e shitjes me shumicë.
Rajoni i Ballkanit Perëndimor ka përgjithësisht një deficit energjie në periudhën nëntor-prill, kryesisht si rezultat i përdorimit të energjisë elektrike për ngrohjen e familjeve. e cila mbetet me kosto efektive falë çmimeve të ulëta dhe të subvencionuara.
Tranzicioni energjitik dhe përgjigja ndaj krizës në BE
Kriza aktuale energjetike ka treguar se tregu europian ndikon drejtpërdrejt në tregjet me shumicë të rajonit. Prandaj, është e nevojshme të merren parasysh planet e BE-së për zhvillimin e sektorit energjetik kur hartohen zgjidhje për tejkalimin e krizës energjetike, veçanërisht në hartimin e strategjive afatgjata të zhvillimit.
Në përgjithësi, Komisioni Europian rekomandon rritjen e tranzicionit energjetik si përgjigje ndaj problemeve që shkaktuan krizën në Europë (veçanërisht rritja e çmimeve të gazit natyror) si dhe ndaj varësisë së madhe nga importet e gazit nga Rusia. Plani i ri i BE-së, i quajtur REPowerEU[3], parashikon gjithashtu diversifikimin e rrugëve të furnizimit me gaz, përshpejtimin e përhapjes së gazeve natyrore dhe zëvendësimin e gazit në ngrohje dhe prodhimin e energjisë elektrike.
BE-ja planifikon të përshpejtojë tranzicionin e energjisë, veçanërisht zhvillimin e kapaciteteve të energjisë së rinovueshme.
Si duhet ecur përpara
Tranzicioni i energjisë duhet të mbetet baza e konceptit të zhvillimit të sektorit të energjisë. Dekarbonizimi i sektorit të energjisë elektrike, përkatësisht reduktimi dhe ndalimi i lëndëve djegëse fosile në prodhimin e energjisë elektrike, duhet të ketë përparësi në përgatitjen e planeve të integruara të energjisë dhe klimës.
Për këtë arsye, është e nevojshme të arrihet një konsensus për një datë të ndërprerjes së qymyrit si dhe për një trajektore (shpejtësi dhe dinamikë) të reduktimit të emetimeve të gazeve serrë. Në këtë kontekst, është e nevojshme krijimi i një sistemi të tregtimit të emetimeve (ETS), i cili do të ndihmonte në shmangien e ndikimit të taksës së planifikuar të kufirit të karbonit (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) në eksportet e energjisë elektrike në BE.
Edhe pse secili prej vendeve do të zhvillojë planin e vet për dekarbonizimin e prodhimit të energjisë elektrike, të përshtatshme për situatën dhe potencialet e tyre aktuale, është e nevojshme të zbatohet një përqasje mbarë-rajonale për planifikimin. Për të shfrytëzuar avantazhet krahasuese të vendeve individuale, është e nevojshme të krijohen tregje të ditës përpara dhe brenda ditës dhe t’i lidhni ato me tregun e vetëm të BE
Burimi: BalkanEnergyNews/ Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
