.png)
Nga Gazeta Si - Çmimi Nobel për Letërsinë për vitin 2023 iu dha Jon Fosse, shkrimtarit dhe dramaturgut norvegjez i njohur për stilin e tij minimalist dhe lirik.
“Për prozën e tij novatore, që u dha zë atyre që nuk e kishin”, thuhet në motivacion.
Shkrimtari dhe dramaturgu 64-vjeçar ka shkruar romane, tregime, poezi dhe libra për fëmijë, por edhe shumë pjesë teatrale. Veprat e tij janë përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, por deri më tani nuk kemi ende asnjë vepër të tij të përkthyer në shqip.
LEXO EDHE:
As Murakami dhe as Ulitskaya, norvegjezi Jon Fosse fiton Nobelin në Letërsi
Fituesi: “Jam i prekur dhe mirënjohës”
Lajmi për çmimin arriti tek autori, emri i të cilit ishte ndër të preferuarit, teksa po udhëtonte me makinë pranë Bergenit, në bregun perëndimor të Norvegjisë. “Dhjetë vitet e fundit, – i tha ai transmetuesit publik norvegjez Nrk, – jam përgatitur me kujdes për faktin se kjo mund të ndodhë. Por më besoni, nuk e prisja ta merrja çmimin sot, edhe pse pata një shans”. Fosse bëri gjithashtu një koment përmes shtëpisë botuese norvegjeze: “Jam i prekur dhe mirënjohës. Këtë e konsideroj si një çmim për letërsinë që para së gjithash dëshiron të jetë letërsi, pa konsiderata të tjera”.
Kush është Jon Fosse
Shkrimtar me një prodhimtari të lartë, i lindur në vitin 1959, autor i romaneve, veprave teatrale, jofiction, librave për fëmijë, Jon Fosse njihet dhe vlerësohet, mbi të gjitha, si dramaturg.
Në fakt, sipas tij, të gjitha tekstet e tij flasin me njëri-tjetrin përtej zhanreve, përshtaten me njëri-tjetrin, zhvillohen në njëri-tjetrin, duke shkëmbyer tema dhe duke formuar një vepër të vetme madhështore.
Në shkrimet jo-fiction, Fosse njeh ndikimin themelor të Heidegger-it, filozofia e të cilit synonte të përshkruante “ekzistencën”, ashtu si Fosse kërkon të kuptojë strukturën themeluese të jetës.
Ai bëri debutimin e tij me shkrim në vitin 1983 dhe konsiderohet si një nga autorët më të rëndësishëm të teatrit bashkëkohor. Ai ka eksperimentuar me zhanre të ndryshme, nga tregimet te poezia, nga ato jofiction e deri te librat për fëmijë.
Në një peizazh letrar si ai norvegjez, mjaft i dominuar nga një realizëm i caktuar i fokusuar shpesh në marrëdhëniet familjare, shkrimi i Fosse mbetet mjaft unik, në mos edhe i izoluar. Kërkimi i tij për atë që është e vështirë të shprehet, për melodinë me fjalë, është thellësisht poetike. Ata që e krahasojnë atë me Ibsenin kufizohen në krahasime thjesht gjeografike dhe kombëtare, frymëzimi letrar më i dukshëm - madje i deklaruar - është ai i Beckett: ndoshta më shumë në veprat e kaluara, megjithatë, ndërsa kohët e fundit pozicioni i tij është bërë më i fortë në lidhje me traditën përmes përfshirjes së elementeve formale dhe tematike të letërsisë klasike në tekste.
Jeta
Lindur më 29 shtator 1959 në Haugesund, një fshat i vogël në bregun perëndimor të Norvegjisë, duke u rritur më vonë në Strandebarm, në fjordin spektakolar Hardanger. Ai u diplomua në Universitetin e Bergenit për letërsi krahasuese dhe që atëherë ka filluar t’i përkushtohet me kohë të plotë shkrimit, duke dhënë mësim për një kohë të gjatë në Akademinë e Shkrimit Hordaland. Sot ai jeton në rezidencën e nderit të Grotten-it, në Oslo, e dhënë nga Mbreti i Norvegjisë për meritat e tij letrare që e bënë të famshëm ndërkombëtarisht. Fosse është një shkrimtar me një prodhimtari të lartë dhe një intelektual i shumanshëm, ndër zërat më domethënës të dramaturgjisë bashkëkohore, aq sa ka fituar edhe pseudonimin “Samuel Beckett i shekullit të 21-të”.
Ai bëri debutimin e tij me shkrim në vitin 1983 me romanin “Raudt, svart”, (I kuq, i zi) duke eksperimentuar më pas me zhanre dhe stile heterogjene, si letërsia e shkurtër, poezia, letërsia jofiction dhe për fëmijë.
Drama e tij e parë, “Og aldri skal vi skiljast” (Dhe ne nuk do të ndahemi kurrë), u interpretua dhe u botua në vitin 1994.
Veprat e tij janë përkthyer në mbi 40 gjuhë.
Çmimet e para
Tashmë në fillim të viteve nëntëdhjetë Jon Fosse mori vlerësimin e tij të parë, veçanërisht për tregimet e tij për fëmijërinë; në vitin 1996, përveç disa çmimeve për veprat e tij në prozë, ai fitoi për herë të parë çmimin prestigjioz ndërkombëtar Henrik Ibsen (do ta fitojë sërish në vitin 2010); qysh atëherë, veprimtaria e tij artistike është shoqëruar vazhdimisht me një sërë çmimesh. Ai ka rrëmbyer Çmimin e Letërsisë Nynorsk, Nordista Pris të Akademisë Suedeze, Çmimin Ubu, Çmimin Evropian për Letërsinë. Në vitin 2005 u emërua Komandant i Urdhrit Mbretëror Norvegjez të Shën Olav dhe në vitin 2007 Franca i dha Urdhrin Kombëtar të Meritës.
Në vitin 2015, Universiteti i Bergenit, në të cilin u diplomua në vitin 1987, i dha një doktoratë nderi dhe në të njëjtin vit ai fitoi Çmimin e Letërsisë së Këshillit Nordik. Në vitin 2016 ai u nderua me çmimin Willy Brandt, i cili sanksionoi suksesin e Fosse në Gjermani, ku përkthehet gjerësisht dhe ku regjisorë kryesorë, si Thomas Ostermeier, e kanë sjellë vazhdimisht në skenë me ndjeshmëri dhe sukses të madh.
Në prill 2022, romani i tij “A New Name: Septology VI-VII”, i përkthyer në anglisht nga Damion Searls, u përfshi në listën e ngushtë për Çmimin Ndërkombëtar Booker.
Tekstet e tij teatrale janë vënë në skenë në të gjithë botën, duke u cilësuar si autor i veprave me strukturë të kursyer, të cilat i japin zë, me analizë të kthjellët, shqetësimit që lind nga barrierat e komunikimit të vendosura midis burrave dhe grave të epokës sonë, midis figurave të moshave të ndryshme, mes njerëzve të ndarë nga lidhjet familjare, mes subjekteve të gjalla dhe hijeve.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
