Festat kanë mbërritur, që do të thotë se ndoshta po mendoni për dhuratat – çfarë të blini, kujt t’i jepni dhe sa të shpenzoni. Dhënia e dhuratave shpesh shihet si një burim stresi dhe detyrimi, por një numër gjithnjë e në rritje kërkimesh sugjerojnë se mund të ketë edhe diçka të dobishme në vetë dhënien.
A ka rëndësi mënyra se si jep, si paratë kundrejt kohës dhe gjestet e mëdha kundrejt atyre të vogla? Dhe a mund të ketë ndonjëherë efekte të kundërta dhënia?
Ekspertja e mirëqenies së CNN, Leana Wen, profesoreshë në Universitetin George Washington sqaron se çfarë thotë shkenca për dhënien dhe marrjen e dhuratave.
A e mbështet vërtet shkenca idenë se është më mirë të japësh sesa të marrësh?
Leana Wen: Shkenca e mbështet këtë ide, me disa paralajmërime kyçe. Hulumtimet nga psikologjia, neuroshkenca dhe shëndeti publik tregojnë se sjelljet prosociale, të tilla si dhënia e kohës, parave ose mbështetjes për të tjerët, shoqërohen me përfitime për mirëqenien.
Kjo nuk do të thotë që dhënia është gjithmonë e dobishme ose që njerëzit duhet të japin në kurriz të nevojave të tyre. Por të marra së bashku, provat sugjerojnë se bujaria mund të jetë e mirë si për shëndetin emocional ashtu edhe për atë fizik.
Çfarë lloj përfitimesh shëndetësore kanë gjetur studiuesit?
Wen: Një mori studimesh lidhin sjelljet e dhënies dhe ndihmës me mirëqenie më të mirë mendore, duke përfshirë shkallë më të ulëta të depresionit dhe ankthit dhe kënaqësi më të lartë në jetë. Çuditërisht, efektet shkojnë edhe përtej shëndetit mendor: Studiuesit kanë gjetur lidhje midis sjelljes prosociale dhe hormoneve më të ulëta të stresit, inflamacionit të reduktuar, rezultateve më të mira kardiovaskulare dhe jetëgjatësisë më të gjatë.
Vlen të përmendet se një përmbledhje e madhe e JAMA Network Open në vitin 2023 shqyrtoi 30 studime që përfshinin ndërhyrje prosociale, të cilat përfshijnë akte mirësie, dhënie bamirësie, vullnetarizëm në komunitet dhe sjellje ndihme. Studiuesit gjetën përmirësime në mirëqenien mendore, rezultate më të ulëta të depresionit, aktivitet fizik dhe madje edhe rezultate të analizave të gjakut.
Si ndikon dhënia në tru dhe trup?
Wen: Dhënia aktivizon rrugët e shpërblimit në tru në zonat e lidhura me kënaqësinë, motivimin dhe lidhjet shoqërore. Këto veprime shkaktojnë çlirimin e kimikateve të tilla si dopamina dhe endorfina, të cilat shoqërohen me ndjenja pozitive.
Një tjetër hormon kyç është oksitocina, e cila luan një rol në rregullimin e stresit. Oksitocina mund të ulë presionin e gjakut, të zvogëlojë përgjigjet ndaj stresit dhe të nxisë ndjenjat e lidhjes shoqërore. Me kalimin e kohës, aktivizimi i përsëritur i këtyre rrugëve mund të ndihmojë në shpjegimin pse bujaria është e lidhur me shëndet më të mirë, veçanërisht në gjendjet e ndikuara nga stresi kronik, siç janë depresioni dhe sëmundjet e zemrës.
A është kjo vetëm korrelacion, apo ka prova se dhënia në të vërtetë shkakton këto përfitime?
Wen: Ky është një dallim i rëndësishëm. Disa kërkime të hershme ishin vëzhguese, që do të thotë se është e mundur që ndoshta njerëzit më të shëndetshëm ose më të lumtur thjesht të kenë më shumë gjasa të japin. Por studimet më të fundit përfshijnë modele eksperimentale që forcojnë argumentin për shkakësinë.
Për shembull, provat e rastësishme u kanë kërkuar pjesëmarrësve të kryejnë akte mirësie ose bujarie dhe i kanë krahasuar ato me aktivitete kontrolli. Këto studime kanë treguar ulje afatshkurtra të hormoneve të stresit si kortizoli, së bashku me përmirësime në humor dhe mirëqenie emocionale. Ndërsa është më e vështirë të provohet shkakësia afatgjatë, qëndrueshmëria në të dhënat eksperimentale, biologjike dhe në nivel popullate përbën një argument të fortë se vetë dhënia luan një rol.
A ka rëndësi se si dhurojnë njerëzit, qofshin paratë, koha, dhuratat e vogla apo ato të shtrenjta?
Wen: Po, lloji dhe konteksti i dhënies kanë shumë rëndësi. Hulumtimet sugjerojnë se dhënia vullnetare dhe kuptimplote është më e dobishme sesa dhënia që ndihet e detyrueshme ose stresuese. Dhënia e kohës dhe përpjekjeve, siç është vullnetarizmi ose ndihma e drejtpërdrejtë e dikujt, shpesh prodhon përfitime më të forta sesa dhënia e parave vetëm.
Kuptimi gjithashtu ka rëndësi. Dhënia që përputhet me vlerat personale ose forcon lidhjen shoqërore ka të ngjarë të jetë më e dobishme sesa diçka që është jopersonale ose transaksionale. E gjithë kjo do të thotë që akte të vogla si shkrimi i një shënimi të menduar mirë, ndihma ndaj një fqinji ose kalimi i kohës me dikë që është i vetmuar mund të kenë efekte kuptimplote.
A mund të jetë ndonjëherë e dëmshme dhënia?
Wen: Absolutisht. Dhënia nuk është universalisht e dobishme. Kur dhënia çon në vështirësi financiare, lodhje, pakënaqësi ose neglizhencë të shëndetit të dikujt, përfitimet zhduken dhe madje mund të kthehen mbrapsht. Lodhja është një shembull i qartë. Njerëzit që japin gjerësisht pa mbështetje të mjaftueshme shpesh përjetojnë shëndet më të keq fizik dhe mendor.
Çelësi është ekuilibri. Në rrethana ideale, dhënia duhet të jetë vullnetare. Njerëzit nuk duhet të ndiejnë presion për të dhënë përtej mundësive ose kapacitetit të tyre, veçanërisht gjatë festave, kur pritjet mund të jenë të larta.
Kush përfiton më shumë nga dhënia?
Wen: Përfitimet janë vërejtur në të gjitha grupmoshat, por disa popullata duket se fitojnë përparësi të veçanta. Të moshuarit që bëjnë vullnetarizëm shpesh tregojnë funksionim më të mirë fizik dhe rrezik më të ulët vdekshmërie. Njerëzit që ndihen të izoluar shoqërisht mund të kenë gjithashtu përfitime të konsiderueshme sepse dhënia forcon lidhjet shoqërore dhe ofron një ndjenjë qëllimi.
Gjithashtu, ka gjithnjë e më shumë prova se adoleshentët dhe të rinjtë përfitojnë nga sjellja prosociale, me mirëqenie mendore të përmirësuar. Studiuesit po studiojnë nëse mirësia e strukturuar ose programet vullnetare mund të mbështesin shëndetin gjatë gjithë jetëgjatësisë.
Si duhet të mendojnë njerëzit për dhënien e dhuratave gjatë festave?
Wen: Festat mund të jenë një kohë e mirë për të rimenduar se çfarë do të thotë dhurimi. Në vend që të përqendrohen te kostoja ose sasia, njerëzit mund të marrin në konsideratë dhuratat që nxisin lidhjen ose përvojën e përbashkët. Koha, vëmendja dhe mendimi kanë më shumë rëndësi se çmimi.
Është gjithashtu e rëndësishme të vendosen kufij. Dhënia nuk duhet të vijë me faj ose presion. Zgjedhja për të dhënë në mënyra që ndihen kuptimplote dhe heqja dorë nga pritjet që shkaktojnë stres është në përputhje me atë që sugjeron shkenca në lidhje me bujarinë e shëndetshme.
Cili është mësimi i këtij sezoni festash?
Wen: Dhënia mund të jetë e mirë për shëndetin, por vetëm kur bëhet me kujdes dhe brenda mundësive të dikujt. Shkenca mbështet idenë se bujaria mund të zvogëlojë stresin, të forcojë lidhjet shoqërore dhe të përmirësojë mirëqenien mendore dhe fizike. Festat ofrojnë një mundësi për të praktikuar bujarinë në mënyra që janë të shëndetshme, të qëndrueshme, kuptimplote dhe të lidhura me atë që ka më shumë rëndësi.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
