.png)
Gazeta Si – Në 29 gusht të vitit 1949, saktësisht 75 vjet më parë, toka e Semipalatinsk dridhet. Rreth 50.000 njerëz, kazakë dhe rusë, e ndjejnë tronditjen: të gjithë dalin jashtë për të admiruar renë në formën e kërpudhës.
Edhe civilët, të ftuar nga ushtria, të pavetëdijshëm për valën e rrezatimit që po i godet. Në rusisht ajo zhurmë e ndjekur nga drita dhe tym, quhet "pervaya molniya", "drita e parë". "
Është e bukur", - komentuan disa dëshmitarë: ishte hera e parë në jetën e tyre që ata kishin parë të shpërthejë një kokë bërthamore.
Është fundi i viteve 1940 dhe ai qytet në Kazakistan, i njohur edhe sot si Semej, përfaqëson një post të vogël qytetërimi në mes të stepave.
Aq i izoluar, sa qeveria e ish-Bashkimit Sovjetik vendosi ta zgjidhte si vendin ideal për të testuar bombën e parë atomike sovjetike.
Qyteti inekzistent dhe poligon sekret i qitjes
Në veri-lindje të vendit, më afër Mongolisë sesa Moskës, në një zonë të pakufishme dhe të shkretuar, askush nuk i kundërshtoi testet bërthamore.
Kështu lindi Poligoni: një zonë 100 km larg Semipalatinsk-ut, qendra e së cilës përbëhej nga një qytet sekret i ndërtuar për këtë rast, një bazë për kryerjen e kërkimeve shkencore.
Quhej Kurchatov, sipas emrit të një fizikani bërthamor rus: nga 29 gushti 1949, për 40 vitet e ardhshme, ajo zonë e padukshme, e paqenë në asnjë hartë, ishte skena e shpërthimeve.
Perimetri ruhej nga postblloqe, askush nuk mund të hynte apo të dilte pa autorizim: shkencëtarët dhe ushtarët udhëtonin nëpër rrugë përmes peizazheve të rralla dhe jomikpritëse, të bëra edhe më shterpë nga eksperimentet e tyre.
Furgonët përshkuan nga njëri skaj në tjetrin vendin më të madh bërthamor në botë: 18,000 metra katrorë, një sipërfaqe shumë e madhe.
Atje, Bashkimi Sovjetik kreu 456 teste me natyrë bërthamore: 116 atmosferike (përfshirë pikat nga avionët) dhe 340 nën tokë, në tunele të gërmuara posaçërisht.
Gara e rusëve ishte e palodhur, derisa edhe ata arritën të përsërisin një re kërpudhash të barabartë me atë që kishte goditur Hiroshimën disa vjet më parë.
Tavolinat e shtruara dhe rrezatimi
Për të siguruar që shkencëtarët të kishin energjinë për t'iu përkushtuar detyrave të tyre, rezervat ushqimore në zonë përfshinin produkte ushqimore me cilësi të lartë: pavarësisht shqetësimit të vendit, qeveria donte të rezervonte më të mirën për ata që po i kushtonin jetën atij projekti.
Disa studiues më vonë deklaruan, me keqardhje, se nuk kishin qenë plotësisht të vetëdijshëm për atë që po ndihmonin për të krijuar: pasojat do të kishin mbijetuar për dekadat e ardhshme.
Rrezatimi fillimisht goditi kafshët në rrugë dhe pyje, të sjella në vend si eksperiment dhe që u lëshuan në "zonën e ndikimit" për të vëzhguar efektet e testeve bërthamore në faunë.
Nivelet nuk u kthyen në normalitet as 30 vjet më vonë: fëmijët lindën të deformuar, tumoret u shumuan. “Incidenca, - deklaroi një mjek në OKB, - ishte 10 ose 15% më e lartë se në rajone të tjera të vendit”.
Shkalla e vetëvrasjeve u rrit. Askush nuk foli kurrë për korrelacionin e drejtpërdrejtë midis problemeve shëndetësore dhe eksperimenteve dhe të gjitha dokumentet përkatëse u klasifikuan: sot besohet se të paktën 200.000 njerëz pësuan dëme nga radioaktiviteti.
Spastrimi i plutoniumit
Prova e fundit u krye në vitin 1989: me rënien e Bashkimit Sovjetik dhe lindjen e Kazakistanit siç e njohim sot, vendi u mbyll zyrtarisht dhe u hap Qendra Kombëtare Bërthamore për të dekontaminuar dhe "rikultivuar" zonën.
Ideja ishte të pastruar tokën, duke e kthyer në atë mënyrë që radioaktiviteti të reduktohej dhe ajo të ishte pjellore.
I vendosur për të mos përsëritur gabimet e së kaluarës, Kazakistani promovoi Ditën Ndërkombëtare kundër Testeve Bërthamore e cila, jo çuditërisht, mbahet më 29 gusht: e njëjta ditë, në të cilën Poligoni zyrtarisht u bë joaktiv me një dekret të presidentit të atëhershëm, Nursultan Nazarbayev.
Shkencëtarët dhe ushtarët u larguan pa lënë asnjë informacion për vendndodhjen e tuneleve. Me bashkëpunimin e SHBA-ve, tunelet u identifikuan dhe u mbyllën, zona u shpall e rikuperuar dhe e sigurt.
Por tunelet nëntokësore vazhduan të prisnin vizitorë: plutoniumi që mbulonte muret, u asgjësua. Përsëri, SHBA dhe Kazakistani filluan një projekt pastrimi. Në vitin 2012, në samitin e sigurisë bërthamore në Seul, presidentët Obama i SHBA-ve dhe Medvedev i Rusisë, konfirmuan sigurimin e Poligonit, i cili kushtoi gjithsej 150 milionë.
Foto-suvenir
Sot, vetëm kufomat e vetmuara, të braktisura të ndërtesave të vjetra kanë mbetur në këmbë, duke e mbushur tokën djerrë.
Një dëshmitar i gjallë i atyre ngjarjeve është lumi Irtysh, i cili rrjedh në mënyrë indiferente disa km larg Semipalatinsk.
Poligoni mund të vizitohet me turne dy, tre ose katër ditësh, të cilat kushtojnë nga 800 euro e lart: midis ndalesave të ndryshme, mund të bëhet një foto-suvenir me një kostum të bardhë dhe maskë përballë "liqenit atomik" të gërmuar nga një shpërthim.
Poligoni është aktualisht shtëpia e Institutit Kazak për Sigurinë nga Rrezatimi dhe Ekologjinë dhe bashkëpunon me studiues dhe shoqata ndërkombëtare që hetojnë efektet afatgjata të rrezatimit në mjedis dhe te njerëzit.
Megjithatë, zona është e varfër me njerëz dhe nuk ka indikacione të veçanta që paralajmërojnë rrezikun e saj: popullsia vendase ka filluar përsëri mbarështimin e kafshëve, rritjen e frutave dhe perimeve, peshkimin dhe notin në lumenj dhe liqene të zonës.
Vendi është subjekt i një turizmi të veçantë, me guidat lokale që organizojnë ture të shtrenjta nëpër strukturat e braktisura, por edhe në miniera ilegale ku tentohen të nxirren metalet e çmuara që gjenden në zonë.
Përshtati: Gazeta "Si"
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
