.png)
“Si të shërosh një fanatik ” është një libër i vogël dhe i hollë është një libër i jashtëzakonshëm, i përbërë nga dy ese dhe një intervistë nga viti 2005 me Oz, i cili ka karakteristikat e asaj që unë e quaj një “hiperintelektual”, për shkak të aftësisë dhe gatishmërisë së tij për të kritikuar dhe mbështetur të gjitha palët në çështje të ndryshme. Këto cilësi duken të kufizuara në komunitetet intelektuale hebraike dhe arabe. Duke pasur parasysh vuajtjet që kanë përjetuar të dyja palët dhe faktin që secila ka përqafuar viktimizimin, të dyja mbrojnë anën e tyre dhe kritikojnë tjetrin për krizën aktuale. Oz, nga ana tjetër, është i udhëhequr nga një realizëm i ashpër, i cili parashikon që asnjë palë nuk e zotëron të vërtetën e plotë dhe nuk meriton të mbizotërojë në mënyrë ekskluzive ndaj palës tjetër.
Oz përqendrohet në konfliktin izraelito-palestinez, por ka shumë konflikte të tjera të cilët mund ti përshtaten ligjërimit. Të kuptuarit e kompleksitetit të konfliktit mes Hebrenjve të Izraelit dhe Arabeve të Palestinës është një detyrë e vështirë për këdo. Megjithatë, Oz e ka reduktuar atë në diçka shumë më të menaxhueshme, në mënyrë që lexuesi të besojë se një zgjidhje afatgjatë mes dy popujve është e mundur.
Në esenë e parë, “Mes të Drejtës dhe të Drejtës,” Oz e bën të qartë se është e papërshtatshme të kategorizohen dy palët në konfliktin izraelito-palestinez si të mira dhe të këqija, sepse ky konflikt është “një përplasje mes të drejtës dhe të drejtës, një përplasje mes një kërkese shumë të fuqishme, të thellë dhe bindëse, dhe një tjetër kërkese shumë të ndryshme, por po aq të fuqishme, po aq bindëse, po aq humane”. Secila palë ka një lidhje të thellë me tokën, që Oz beson se është në thelb të këtij konflikti. Nuk është një çështje keqkuptimi, por një çështje e pasurisë, për të pretenduar të njëjtin vend si atdhe kombëtar. Megjithatë, ajo që duket të jetë një mosmarrëveshje e pakapshme bëhet më e menaxhueshme ose zgjidhshme, sepse Oz e di se “jeta” për Hebrenjtë dhe Arabët do të thotë në fund të fundit “kompromis”, jo dorëzim.
Oz e pranon se do të jetë e vështirë për të dyja palët të bëjnë kompromis, por e di se agresioni dhe lufta duhet të zëvendësohen me paqe. Paqe për Oz nuk është dashuri. Ai nuk ka pritshmëri që popujt e përfshirë do ta duan njëri-tjetrin; prandaj shprehja e tij, “Bëni Paqe, Jo Dashuri.” Në vend që të përqendrohet te virtytet si vëllazëria, dhembshuria dhe falja, Oz përmend ato që ai i konsideron virtyte më të rëndësishme: drejtësia, sensi i zakonshëm dhe, më e rëndësishmja, imagjinata.
Imagjinata, “një aftësi e thellë empatie për tjetrin, ndonjëherë për t’u vendosur në lëkurën e tjetrit” është themeli i qasjes së tij për të zgjidhur konfliktin. Pasiguria e Hebreut të Izraelit dhe Arabit të Palestinës për të angazhuar imagjinatën, për të imagjinuar se tjetri ka lidhje historike dhe emocionale me të njëjtën tokë, që tjetri ka të drejta gjithashtu, është një pengesë kryesore për çdo lloj zgjidhjeje të ndarjes (zgjidhja e dy shteteve) të tërhequr në kufijtë e vitit 1967. Ai sheh pak ose aspak liderë vizionarë në asnjërën palë për të udhëhequr rrugën. Megjithatë, Oz nuk e kupton se imagjinata nuk bëhet një pjesë e rëndësishme e arsenalit të dikujt në luftimin e pamundësisë derisa ne si qenie njerëzore ta njohim se tjetri është në një situatë moralisht të papranueshme. Imagjinata ndodh sepse mund të ndjejmë keqardhje për tjetrin, për fatin e tij moral. Vetëm atëherë mund të mendojmë se çfarë do të ndodhtte të ishim tjetri.
Në esenë e dytë, “Si të Shërosh një Fanatik,” Oz përqendrohet në fanatizmin dhe përmbushjen e tij. Portretizimi i tij i fanatikut është shqetësues, sepse mund të zbatohet për shumë njerëz në periudha të ndryshme të jetës së tyre, qoftë për fundamentalistët islamikë, aktivistët e mjedisit, ose luftëtarët kundër xhihadit. Të gjithë mund të bëhemi fanatik nëse e marrim drejtësinë, bindjet ose besimet si më të rëndësishme se jeta. Ai e njeh mirë fanatizmin, sepse ka qenë vetë një fanatik si fëmijë që rritej në Jeruzalem dhe hidhte guralecë ndaj britanikëve.
Kur bëhemi “të pamëshirshëm ” kur humbim aftësinë për të imagjinuar tjetrin dhe “duam të detyrojmë të tjerët të ndryshojnë” atëherë bëhemi fanatikë. Dhe kriza në Izrael dhe Palestinë është një përpjekje mes fanatizmit dhe pragmatizmit, pluralizmit dhe tolerancës. Edhe pse Oz beson se fanatizmi është një “pjesë e pranishme e natyrës njerëzore” ai është shpresëplotë se fanatizmi mund të përballohet në Lindjen e Mesme dhe gjetkë. Pse? Sepse ai beson se imagjinata, edhe në formën e letërsisë, mund të na imunizojë pjesërisht nga kjo e keqe.
Nëse mund të imagjinojmë se si idetë tona mund të ndikojnë tek njerëzit e tjerë, atëherë mund të jemi më pak të prirur për t’i marrë ato ide seriozisht. Askush nuk është fanatik për shkak të nevojës. Të gjithë mund të imagjinojmë një botë me më pak fanatikë, që është hapi i parë për të jetuar në një botë të tillë.
Libri përfundon me një intervistë, “Urdhri i Lugës,” që u zhvillua në shtator të vitit 2005. Këtu Amos Oz merret me rëndësinë e shoqërisë civile dhe një Plan Marshall për ndërtimin e demokracisë në Lindjen e Mesme. Roli që Oz e gjen veten të luajë është ndihma ose rindërtimi i marrëdhënieve ndërnjerëzore. Ky është momenti kur përdoren mjetet kundër fanatizmit, veçanërisht përdorimi i imagjinatës, që ai e konsideron një “detyrë morale.” Dhe nëse ai është i saktë në vlerësimin e tij, atëherë imagjinata do të çojë në krijimin e fqinjëve më të mirë. Dhe fqinjët më të mirë do të thonë paqe.
Disa thonë se Oz është irrealist dhe idealist për mjetet dhe rrugën për paqen që ai paraqet. Ndoshta arsyeja për këtë pikëpamje është se rruga e tij për paqen është ndonjëherë e thjeshtë. Në thelb të saj është përmirësimi i marrëdhënieve ndërnjerëzore mes Hebreut dhe Arabit. Do të kishte qenë interesante nëse Oz do ta kishte shpjeguar qasjen e tij më në detaje. Por ky libër i shkëlqyer e paraqet konfliktin izraelito-palestinez dhe zgjidhjen e tij në terma më shpresëdhënës.
Përfundon me historinë e tij të “Urdhrit të Lugës”, një ftesë për tu angazhuar në zgjidhjen e konfliktit: “Sill një kovë me ujë dhe hidhe mbi zjarrin, dhe nëse nuk ke një kovë, sill një gotë, dhe nëse nuk ke një gotë, përdor një lugë , çdo njeri ka një lugë. Dhe po, e di që një lugë është e vogël dhe zjarri është i madh, por ka miliona prej nesh dhe secili ka një lugë”
Kush ishte Amos Oz?
Amos Oz ka lindur më 4 maj 1939, në Jeruzalem dhe ishte një shkrimtar, autor i tregimeve të shkurtra dhe eseist izraelit, i cili në veprat e tij pasqyron jetën komplekse të shoqërisë izrealite nën konfliktin e gjatë me Palestinën. Oz u arsimua në Universitetin Hebre të Jeruzalemit dhe në Universitetin e Oksfordit. Ai shërbeu në ushtrinë izraelite (1957–1960, 1967 dhe 1973). Pas Luftës së Gjashtë Ditëve në vitin 1967, ai u angazhua në lëvizjen paqësore izraelite dhe në organizata që mbështesnin një zgjidhje me dy shtete për konfliktin izraelito-palestinez. Përveç shkrimit, ai punoi si mësues me kohë të pjesshme .
Romanet simbolike dhe poetike të Oz reflektojnë ndarjet dhe tensionet në kulturën izraelite. Oz ndiente se nuk mund të ndante pikëpamjen optimiste dhe sigurinë ideologjike të gjeneratës themeluese të Izraelit, ndaj dhe shkrimet e tij paraqesin një pamje ironike të jetës në Izrael. Vdiq me 28 Dhjetor 2018.
Burimi: Rory J. Conces (Department of Philosophy and Religion, University of Nebraska)
Përshtati: Gazeta “SI”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
