.png)
Nga Blerim Reka - Kufijtë ballkanikë, mbeten problem edhe pas tri dekadash, që nga ndryshimi i tyre i fundit. Ata mund të ndryshojnë, sepse ende mbeten të hapura tetë kontestet kufitare. Njëri prej tyre është midis dy shteteve anëtare të BE-së (Slloveni- Kroaci); dy të tjerë mes dy shteteve anëtare të NATO (Greqi-Shqipëri dhe Kroaci-Mali i Zi). Pesë të tjerat janë midis të ish republikave jugosllave. Më i rëndi mbetet kufiri: Kosovë- Serbi, që mund të zgjidhet ose me njohjen reciproke të dy shteteve në kufijtë ekzistues; ose përmes këmbimeve territoriale. Bilateralisht, kontestet kufitare rajonale, nuk do të zgjidhen së paku edhe një dekadë. Aq më pak, me një konferencë të re ndërkombëtare për Ballkanin, kur bota po sfidohet me probleme më të mëdha.
Pothuajse tri dekada pas shpërbërjes së Jugosllavisë, kufijtë e rinj të Ballkanit ende nuk janë përcaktuar dhe ka gjasa të mbeten kështu për dekadën e ardhshme. Vetëm disa marrëveshje dypalëshe të demarkacionit midis ish-njësive federale jugosllave janë nënshkruar dhe secila prej tyre ka lënë çështje të pazgjidhura kufitare që mund të mbeten të hapura për vitet që vijnë.
Këto mosmarrëveshje territoriale ka gjasa të çojnë në stabilizimin e vonuar të Ballkanit; siç ka thënë kancelarja gjermane Angela Merkel. Kjo e bën më të vështirë që BE-ja dhe NATO-ja të mund të pranojnë shtete të reja anëtare nga Ballkani.
Historikisht, kufijtë në Ballkan janë ravijëzuar dhe ri-ravijëzuar disa herë, nga Kongresi i Berlinit në 1878 deri në Konferencën e Londrës (1913), Versajë (1919) dhe Paris (1945). Çështjet e kufijve në Ballkan kanë tentuar të rihapen nga luftërat dhe të mbyllen nga diplomacia. Në vitin 1975, palët në Konferencën e Helsinkit shpallën një parim kyç për ruajtjen e status quo-s territoriale në atë kohë, por pasi që përfundoi Lufta e Ftohtë, kufijtë u ndryshuan sërish. Kufijtë ballkanik janë ravijëzuar gjithmonë me stilolaps, por mbështetur nga plumbat.
Tetë konteste të hapura
Presidenti i Konferencës Ndërkombëtare të Paqes për Jugosllavinë Lord Carrington, në nëntor 1991, kërkoi nga komisionin ndërkombëtar juridik për shpërbërjen e ish Jugosllavisë, të sqaronte nëse kufijtë e brendshëm midis Kroacisë, Serbisë dhe Bosnjë e Hercegovinës mund të konsideroheshin kufij sipas të drejtës ndërkombëtare? Në raportin e tij, komisioni ishte përgjigjur se, ndërsa Jugosllavia ishte në procesin e shpërbërjes, ish-kufijtë e brendshëm do të bëhen kufij të mbrojtur sipas të drejtës ndërkombëtare, përveç nëse nuk është rënë dakord ndryshe.
Pritej që ky interpretim ligjor ndërkombëtar të respektohej nga të gjitha republikat ish-jugosllave. Por 27 vjet më vonë, shtetet e reja kanë mbyllur të gjitha kontestet e kufijve të tyre dypalëshe. Vetëm në prill të këtij viti, Mali i Zi dhe Kosova e ratifikuan Traktatin e Demarkacionit (ai u nënshkrua në 2015), ashtu siç bënë Maqedonia dhe Kosova në vitin 2008.
Tetë konteste kufitare ende mbesin të pazgjidhura, duke përfshirë vendet e reja ballkanike që dolën nga Jugosllavia, shtetet ekzistuese të BE-së dhe NATO-s dhe disa vende të Ballkanit që aktualisht janë kandidatë për t’iu bashkuar BE-së. Pasojat e mosmarrëveshjeve të pazgjidhura kufitare për këtë grup të fundit mund të jenë veçanërisht të rëndësishme për shanset e këtyre vendeve kandidate për integrim.
Përplasja e shteteve anëtare të Aleancës
Sllovenia dhe Kroacia, si anëtarë të NATO-s dhe BE-së, po luftojnë për më shumë se 670 km kufij detarë në Gjirin e Piranit. Megjithëse të dy qeveritë nënshkruan Marrëveshjen e Drnovsek-Raçan në korrik 2001, ajo është ratifikuar vetëm nga Sllovenia, por jo edhe nga Kroacia. Një marrëveshje u nënshkrua në nëntor 2009, dhe vendimi i gjykatës vendosi në vitin 2017 për demarkacionin përfundimtar midis dy shteteve, por nuk u pranua nga Kroacia.
Në kufirin e saj me Malin e Zi, gjithashtu një anëtar i NATO-s, Kroacia ka një mosmarrëveshje rreth gadishullit të Prevlakës, në Detin Adriatik. Në praktikë, nën një regjim të përkohshëm të vitit 2002 me një kufi tokësor në Konfin, territori i diskutueshëm është kroat dhe deti është një “zonë mikse”. Është më pak e mundshme që kontesti mes Malit të Zi dhe Kroacisë të dëmtojë marrëdhëniet dypalëshe mes dy vendeve.
Shumë prej kufijve të Serbisë me fqinjët, janë të kontestueshëm dhe vendi ballkanik është i përfshirë në dy çështjet më të komplikuara kufitare, të cilat ka të ngjarë të mbeten të pazgjidhura për të paktën një dekadë tjetër: Serbi-Kosovë dhe Serbi-Kroaci.
Kontesti midis Serbisë dhe Kosovës do të jetë kontesti më i vështirë në lidhje me kufirin në rajon. Për shkak të mungesës së marrëdhënieve diplomatike dypalëshe, kjo zgjidhje do të zgjasë shumë vite. Për t’i rregulluar kufijtë ndërshtetërorë, të dyja shtetet duhet të pranojnë njëra-tjetrën; që është më pak e mundshme në një periudhë afatmesme. Serbia insiston në “Kosovën si pjesë e saj” dhe i trajton kufijtë e Kosovës si “administrativë”.
Mirëpo, kufijtë e Kosovës janë ndërkombëtarë. Kosova bëri zyrtarisht marrëveshjet e demarkacionit me Maqedoninë në vitin 2008 dhe me Malin e Zi në vitin 2018, si dhe mban një kufi ndërkombëtar me Shqipërinë. Vetëm kufiri me Serbinë (dhe atë vetëm pjesërisht) mbetet i mbyllur. Duke i mbyllur tri të katërtat e kufijve të saj ndërkombëtarë, është pak e besueshme që Serbia të bindë Kosovën për një regjim të ndryshëm kufitar. Por, për Serbinë, moszbatimi i mosmarrëveshjes me Kosovën do të ketë pasoja politike dhe teknike. Duke këmbëngulur që Kosova duhet të jetë pjesë e Serbisë – pavarësisht faktit që realisht, Beogradi nuk ka sovranitet mbi Kosovën – do të mbetet pengesa kryesore kur të hapë Kapitullin 35 të BE-së për zgjidhjen e “çështjeve të tjera” përpara integrimit.
Anëtarët e rinj të BE-së nuk duhet të kenë çështje të hapura territoriale, siç ia bëri të qartë Merkeli presidentit serb Vuçiq gjatë vizitës së tij në Berlin në prill 2018. E njëjta gjë i është përsëritur në Uashington dhe nga vendet e Quint-it.
Serbia është në konflikt edhe në tre kufijtë e tjerë. Pas luftës, Serbia dhe Kroacia kanë provuar që nga 2003 të mbyllin çështjen e kufirit të tyre përgjatë lumit Danub në një pikë pranë qytetit Baçka Pallanka. Kroacia, këmbëngul në 11.500 hektarë në anën e majtë të lumit. Serbia, bazuar në Ligjin e Kuvendit të Vojvodinës të vitit 1946, po kërkon 900 hektarë në anën perëndimore të Danubit.
Një çështje tjetër e nxehtë për Beogradin është kufiri i saj me Bosnjë e Hercegovinën. Në një skenar disi të pamundur, tri vendkalime të fuqishme kufitare mund të zgjidhen në vitet e ardhshme: Ruda, në Bosnjën Jugore; zona hidroelektrike pranë lumit Drina; dhe 12 km të territorit boshnjak që Serbia dëshiron për vijë hekurudhore në Mal të Zi. Për më tepër se këto rajone, çështja më e vështirë që do t’i kërcënojë marrëdhëniet e ardhshme të vendeve do të jetë Republika Srpska, entiteti i dominuar nga serbët në Bosnjë.
Në fund, për Serbinë, ndërsa kufiri i saj me Maqedoninë pranë Manastirit Prohor Pçinski është i pazgjidhur, është më pak e mundshme se kjo mosmarrëveshje e nivelit të ulët do të paraqesë probleme serioze. Manastiri, i ndërtuar në shekullin e 11-të dhe i rindërtuar nga mbretërit serbë, ka rëndësi fetare për Serbinë. Maqedonasit e konsiderojnë të shtrenjtë për arsye politike; në vitin 1944, priti sesionin e parë të Asamblesë Antifashiste Nacional Çlirimtare të Maqedonisë (ASNOM), një gur themeli i hershëm i shtetit.
Ujërat e pasura
Një tjetër mosmarrëveshje rajonale ka të bëjë mes Kroacisë dhe Bosnjës, ndonëse jo shumë e rëndësishme. Vendet i ndajnë 1,000 km kufi dhe të dyja nënshkruan Marrëveshjen Tugjman-Izetbegoviq, e cila është ratifikuar nga Bosnja por jo edhe nga Kroacia. Problemi kryesor i mbetur është porti i Neumit, i cili është dalja e vetme e Bosnjës në Detin Adriatik. Qyteti mund të ketë gjithashtu rëndësi energjie, pasi që kohëve të fundit janë diskutuar planet për një port të mundshëm të gazit natyror të lëngshëm atje. Nuk ka gjasa që kjo mosmarrëveshje t’i rrisë tensionet mes dy vendeve.
Së fundi, mosmarrëveshja e tetë e rajonit ndan Greqinë, një anëtare e BE-së dhe NATO-s dhe Shqipërinë, një anëtare e NATO-s që është në rrugën drejt integrimit në BE. Konflikti ka dy dimensione. Historikisht, të dy vendet janë ende teknikisht në luftë për shkak të ”Ligjit mbi Luftën” të Greqisë me Shqipërinë (1940), i cili nuk është shfuqizuar. Në vitin 2008, Greqia ngriti një tjetër mosmarrëveshje me Shqipërinë mbi Detin Jon, për arsye ekonomike. Këta kufij janë vendosur nga shumë akte të së drejtës ndërkombëtare, nga Konferenca e Londrës 1913 përmes Protokollit të Firences (1925) dhe Aktit Përfundimtar të Zhvendosjes së kufijve shqiptarë (1926).
Në Jon, kjo zonë e kontestuar është e pasur me burime, duke përfshirë 4 miliardë metra kub nafte dhe 1.5 miliard metra katror gazi; e që së bashku, mund të jetë me vlerë 20 miliardë dollarë në dy dekadat e ardhshme.
Tre skenarët
Ekzistojnë tre skenarë të mundshëm. Skenari më i mundshëm është se mosmarrëveshjet kufitare në Ballkan nuk do të zgjidhen për të paktën një dekadë për shkak të mungesës së vullnetit politik në emër të armiqve të mëparshëm të luftërave ballkanike. Nëse ka raste të lehta të ndarjes që janë zgjidhur në të vërtetë, u deshën tre vjet për të përfunduar; rastet më të vështira kufitare me sfondin e armiqve të vështirë do të zgjasin më shumë.
Sipas këtij skenari, një hartë përfundimtare e kufijve të Ballkanit nuk pritet para vitit 2025; që përkon me kornizën kohore të njoftuar nga ish-presidenti i Komisionit Evropian, Juncker,.
Pritet që Serbia të vazhdojë me mbështetjen e Rusisë, kurse Kroacia dhe Kosova të perëndimit. Serbia mund edhe të injoroj këshillat e Uashingtonit dhe Brukselit, por mund të përballet edhe me veton kroate në BE. Sa i përket rastit kufitar Greqi- Shqipëri, zgjidhja e saj pos bilateralisht duhet të mbështetet edhe nga faktorët e mëdhenj. Nëse Athina insiston me versionin e saj kufitar në detin Jon, kjo do ta shtyjë Tiranën kah Ankaraja, e cila edhe vet ka raste të pazgjidhura kufitare me Greqinë në ishujt e Egjeut dhe me Qipron.
*Marrë nga profili i tij në Facebook
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
