.png)
Reflektimet e Kunderës mbi artin dhe politikën nuk përbëjnë një ekspozé gjithëpërfshirëse dhe sistematike sipas standardeve të filozofisë apo shkencave sociale. Megjithatë, pikëpamjet e tij na ndihmojnë të kuptojmë natyrën dhe kufizimet e një këndvështrimi të brendshëm mbi politikën. Për më tepër, ato ofrojnë komente të menduara mbi politikën dhe kulturën e Evropës Qendrore, disidencën dhe ekzilin, përgjegjësinë e intelektualit dhe misionin e artit.
Idetë e Kunderës janë formuluar me elegancë në ese të tilla si “Arti i Romanit” (L’art du roman), “Testamente të tradhtuara” (Les testaments trahis) dhe së fundmi “Perdja” (Le rideau). Shumica e reflektimeve të tij mbi artin dhe politikën janë subjekt i eksperimentimit letrar në romanet e tij, qoftë në strukturën tematike të vetë romaneve, apo në reflektime dhe digresione të pavarura të formuluara nga personazhet ose narratori. Ky artikull fokusohet kryesisht në esetë e Kunderës, kryesisht sepse këtu ai përdor një regjistër propozicional që i përshtatet universalitetit të ligjit të kontradiktës.
Origjina e Kunderës është e njohur. Një romancier dhe eseist çek, i lindur në Brno, Çekosllovaki, në vitin 1929, ai u bashkua me Partinë Komuniste në vitin 1947 dhe përshëndeti marrjen e pushtetit nga komunistët në 1948, por u përjashtua nga partia në 1950 për diçka që “do të kishte qenë më mirë të mos e kishte thënë”. U rikthye në parti gjatë zbutjes që pasoi Kongresin e Njëzetë të Partisë në Moskë më 1956 dhe u bë pedagog në Institutin e Pragës për Studime të Avancuara Kinematografike. Pas vonesave nga censura, romani “Shakaja” (The Joke, 1967) u botua dhe u bë një “libër kulti” gjatë “Pranverës së Pragës” më 1968.
Së shpejti, hapja jetëshkurtër nën qeverinë reformiste të Alexander Dubček mori një fund tragjik. Kundera u privua nga “privilegji i punës”, një fat i ndarë me shumë nga personazhet e tij, dhe u largua në ekzil në Francë në 1975, ku ka jetuar dhe është njohur si autor që prej atëherë.
Një kritik i hapur i regjimit komunist në vendin e tij të lindjes, autori i famshëm i “Lehtësisë së Padurueshme të Qenies” (The Unbearable Lightness of Being, 1984) zakonisht paraqitet si një disident politik nga blloku komunist, në stilin e Václav Havel-it, Czesłaë Miłosz-it apo Aleksandr Solzhenitsyn-it. Megjithatë, Kundera e refuzon me këmbëngulje këtë karakterizim, duke preferuar të shihet si një disident kulturor dhe kontinental, misioni i të cilit është të paralajmërojë bashkëkohësit e tij për prani të kërcënimeve më të gjera apo më të thella sesa vetëm komunizmi apo çfarëdo fenomeni “politik” të ngushtë. Siç shkruan Fred Misurella, Kundera “kaloi njëzet vjet në një vend [Çekosllovakinë komuniste] ku çdo problem njerëzor, i madh apo i vogël, shihej vetëm nga prizmi politik.”
Kundera dëshironte të fokusohej në çështje të tjera përtej kontekstit politik. Preokupimi i tij për fatin e kulturës evropiane dhe perëndimore paraprin statusin e tij si “disident.” Ai i trajton shumicën, në mos të gjitha, problemet njerëzore, të mëdha apo të vogla, në një kontekst shumë ironik dhe të intelektualizuar. Kjo do të thotë që romanet e tij shërbejnë, të paktën në formën e tyre, si një depo për atë lloj ambienti kritik që në shumicën e qarqeve intelektuale konsiderohet thelbësisht politik.
Në kontrast me shumë intelektualë të brezit të tij, Kundera shmang idenë e përgjegjësisë politike të shkrimtarit, duke zgjedhur në vend të saj përgjegjësinë estetike të romancierit për të ruajtur dhe transmetuar një traditë të caktuar letrare. Ai e konsideron një fyerje që veprat e tij letrare të quhen “romane politike.” Në “Testamente të tradhtuara, ai pohon: “Unë gjithmonë, thellësisht, dhunshëm, i kam përçmuar ata që kërkojnë një qëndrim (politik, filozofik, fetar, çfarëdo qoftë) në një vepër arti, në vend që të përpiqen të njohin, të kuptojnë, të kapin këtë apo atë aspekt të realitetit.”
Për Kunderën, romancieri është një “eksplorues i ekzistencës,” jo një profet apo historian. Të tillë “eksplorues” preferojnë pyetjet në vend të përgjigjeve. Kundera shpesh duket se mendon se vetëm romancierët janë të pajisur me këtë prirje të veçantë.
“Jashtë romanit, ne jemi në sferën e pohimit: të gjithë janë të sigurt për deklaratat e tyre – politikani, filozofi, portieri. Brenda universin të romanit, megjithatë, askush nuk pohon: është një hapësirë loje dhe hipotezash. Në roman, reflektimi është thelbësisht hetues dhe hipotetik.”
Ky hetim kryhet përmes asaj që ai e quan “mendim eksperimental,” me të cilin nënkupton në thelb një mënyrë të të menduarit jodogmatike, të hapur, agnostike, relativiste, sekulare, hipotetike dhe ironike. Kjo bie në kontrast me logjikën reduktive dhe të ngurtë të politikës apo ideologjisë, si dhe të diskurseve të tjera “të ashpra” (përfshirë fenë dhe shkencën). Kundera e meriton të citohet gjerësisht në këtë pikë:
“Një person që mendon, automatikisht tundohet të sistematizojë; është tundimi i tij i përjetshëm (edhe imi, madje, gjatë shkrimit të këtij libri): tundimi për të përshkruar të gjitha implikimet e ideve të tij; për të parandaluar çdo kundërshtim dhe për ta hedhur poshtë paraprakisht; pra, për të barrikaduar idetë e tij. Tani, një person që mendon nuk duhet të përpiqet t’i bindë të tjerët për bindjet e tij; kjo është ajo që e çon në ndërtimin e një sistemi; në rrugën e vajtueshme të ‘njeriut të bindjeve’; politikanët e quajnë veten të tillë; por çfarë është një bindje? Është një mendim që ka ndalur, që është ngurtësuar, dhe ‘njeriu i bindjeve’ është një njeri i kufizuar. Mendimi eksperimental nuk kërkon të bindë, por të frymëzojë; të frymëzojë një mendim tjetër, të vërë në lëvizje mendimin; kjo është arsyeja pse një romancier duhet sistematikisht të desistematikojë mendimin e tij, të godasë barrikadën që ai vetë ka ngritur rreth ideve të tij.”
Politika dhe Romani
Zhgënjimi i Kunderës me politikën është i shumëfishtë. Politika sipas tij duket se çon natyrshëm në intolerancë, inkuizicion dhe dogmë. Politika i përket botës së “forcave reduktuese”, në kontrast të thellë me kreativitetin imagjinativ dhe hapjen e artit. Kështu, “nëse një roman (ose poezi, një film) është një përmbajtje në një formë, atëherë ai nuk është asgjë më shumë se një mesazh ideologjik i maskuar: karakteri i tij estetik shpërbëhet. Leximi ideologjik i një romani (dhe ai që na ofrohet vazhdimisht) është po aq thjeshtues, shokues dhe rrafshues sa reduktimi ideologjik i realitetit vetë.”
“Romani nuk shqyrton “realitetin, por ekzistencën”; domethënë “mbretërinë e mundësive njerëzore, gjithçka që njeriu mund të bëhet, gjithçka për të cilën ai është i aftë. Politika është padyshim pjesë e atij universi të mundësive. Politika, ideologjia, dogma, mashtrimi dhe vetë-mashtrimi janë pjesë e “mundësive” të jetës, dhe për këtë arsye përbëjnë material të shkëlqyer për romancierin. Arti nuk duhet të mbyllet në një kullë prej fildishi, i shkëputur nga realiteti. Nëse këmbëngulet në specifikën e artit, nuk është për të kërkuar shmangien nga realiteti; përkundrazi, ajo shpreh vullnetin për të parë një pemë në një pemë, një pikturë në një pikturë; përfaqëson një rezistencë kundër të gjitha forcave reduktuese që gjymtojnë si qenien njerëzore ashtu edhe artin.”
Gjuha e artit nuk është thjesht e ndryshme nga gjuha e politikës: ajo është më intime dhe më gjithëpërfshirëse “njerëzore.” Kur Kundera diskuton ideologjinë, qoftë drejtpërdrejt si eseist apo duke përdorur (në kuptimin e plotë të fjalës) një nga personazhet e tij, ai e kundërshton përkufizimin e ideologjisë si një grup qëndrimesh themelore, koherente dhe racionale. Ideologjitë kanë pasoja dramatike, madje tragjike, por si ndërtim intelektual mbeten të lehta dhe të brishta, një lloj perde tymi për kërkimin e papërpunuar të pushtetit, sigurisë dhe kënaqësisë emocionale.
Nga ky arsyetim mund të nxirret përfundimi se transformimi i ideologjisë në “imazhe” dhe harresa e përgjithshme me të cilën njerëzimi hidhet përpara në kërkimin e lumturisë kanë të bëjnë me triumfin e sipërfaqësisë në kulturën tonë. Kjo prek inteligjencën po aq (nëse jo më shumë) sesa çdo grup tjetër. Kundera nuk është i vetëm midis komunitetit të mërguar të Europës Qendrore dhe Lindore që ndihet i irrituar nga vulgariteti dhe kaosi i mediave perëndimore, ndoshta sepse ato shihen si një zëvendësim për një kulturë më të lartë.
Dikush mund të gabojë duke menduar se për Kundera-n, aktorët politikë të të gjitha krahëve manipulojnë një turmë injorante dhe sentimentale. Gjërat nuk janë aq të thjeshta. Krijimi dhe riprodhimi i ideologjive politike kërkon një sasi të madhe energjie dhe inteligjence , jo thjesht refleksione emocionale. Prirja për t’u dorëzuar para ideologjisë lidhet ngushtë me atë që mendimtari i shekullit të gjashtëmbëdhjetë, Etienne de la Boétie, e quajti “Skllavëri Vullnetare.” Kontrasti midis kulturës së lartë dhe ideologjisë skllavëruese është më i dukshëm se kudo në veprat e studiuesve, kapaciteti intelektual i të cilëve është i jashtëzakonshëm, por i tejkaluar vetëm nga përkushtimi i tyre ideologjik.
Burimi: Yvon Grenier, Profesor i shkencave politike në St. Francis Javier University. Përshtati Gazeta “SI”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
