Nga Gazeta Si – Si mund të përfundojë lufta më e përgjakshme e Europës që nga viti 1945, kjo është një kohë e përshtatshme për një libër që shpjegon pse luftojmë dhe kur luftojnë qeniet njerëzore dhe, të paktën po aq e rëndësishme, pse e bëjnë këtë rrallë.
Një besim i mjerueshëm thotë se njerëzit janë të prirur për të zgjidhur mosmarrëveshjet me mjete të dhunshme. Christopher Blattman, një ekonomist kanadez i zhvillimit i specializuar në studimin e konfliktit, thotë se e kundërta është e vërtetë.
Edhe njerëzit me reputacion për ta bërë dhunën ekstreme bazën e modeleve të tyre të biznesit, si p.sh. anëtarët e bandave në Çikago ose drejtuesit e drogave të Medellín-it – të cilët autori i njohu mirë të dy – kanë stimuj të fortë për të bërë marrëveshje me rivalët, duke shmangur kostot e larta dhe pasigurinë e luftimeve.
Kombinimet kolumbiane mund të urrejnë njëri-tjetrin dhe fuqia e tyre negociuese vjen nga tyta e një arme, por gjithsesi ka kuptim të shmanget lufta sepse është kaq shkatërruese dhe rezultatet janë kaq të paparashikueshme.
Për sa kohë që të dyja palët kanë një vlerësim realist të çmimit të madh të luftimeve, shkruan Blattman, opsioni racional është pothuajse gjithmonë shmangia e tij. Armët bërthamore kanë qenë jashtëzakonisht efektive në parandalimin e luftërave të nxehta midis vendeve që i kanë, sepse shkatërrimi i siguruar reciprokisht është parandaluesi përfundimtar. Kjo qasje për parandalimin e luftës funksionon shumicën e kohës, por, natyrisht, jo gjithmonë. Z. Blattman identifikon pesë “mënyra logjike” pse, pavarësisht nga të gjitha arsyet për të bërë kompromis, njerëzit zgjedhin të luftojnë. Këto 5 mënyra sqarojnë edhe luftën në Ukrainë.
E para është ajo që autori e quan “interesa të pakontrolluara”. Kjo është kur interesat e sundimtarëve ndryshojnë nga ato të të sunduarve – të cilët nuk kanë asnjë mjet për të ndikuar mbi zotëruesit e tyre. Vladimir Putin mund të ketë pushtuar Ukrainën për të ndaluar kthimin e saj në Perëndim dhe për t’u bërë një demokraci e suksesshme liberale, një shembull që mund të minojë kontrollin e tij në pushtet. Ose ai mund të ketë shpresuar se trashëgimia e tij do të ishte rikrijimi i perandorisë cariste. Ndoshta ai ka marrë parasysh vrasjen dhe gjymtimin e ushtarëve të rinj rusë dhe vështirësitë ekonomike për njerëzit e zakonshëm për shkak të vendosjes së sanksioneve. Por ai nuk u kujdes shumë dhe nuk kishte kush ta ndalonte.
“Stimujt e paprekshëm” janë të dytat nga “pesë logjikat” e z. Blattman. Njerëzit do të luftojnë për vlerat dhe idetë që një pikëpamje realiste e interesit vetjak ekonomik nuk arrin t’i kapë. Rezistenca heroike e Ukrainës dhe gatishmëria për të përvetësuar vuajtjet u ngritën sepse populli i saj, si shumica kur u jepet zgjedhja, dëshiron të jetojë në një demokraci liberale që është e lirë të përcaktojë fatin e vet.
Arsyeja përfundimtare e autorit pse nisin luftërat është “keqkuptimi”. A e kuptojnë vërtet shtetet dhe liderët palën tjetër – apo edhe veten? Përveç nënvlerësimit të ndjenjës së identitetit kombëtar të Ukrainës, zoti Putin duhet të ketë qenë shumë i sigurt në aftësinë e forcave të tij të armatosura për të dhënë një fitore të shpejtë. Ai gjithashtu mund ta ketë bindur veten se një Perëndim dekadent dhe i ndarë do të dështonte të kërkonte më shumë se një shuplakë fyese në kyçin e dorës së tij të veshur me Patek Philippe.
Pjesa e dytë e librit është plot me këshilla praktike për ndërtimin në rritje të paqes, pjesërisht të nxjerra nga ndërhyrjet e mëparshme në vende të tilla si Liberia dhe Sudani i Jugut. Por bëhet e qartë se nuk ka asnjë kuti mjetesh ekuivalente për t’u marrë me luftërat që përfshijnë fuqitë e mëdha – veçanërisht ato me arsenal të fryrë bërthamor.
Megjithatë, ndërsa gjakderdhja në Ukrainë dhe kostot e saj rriten, dhe të dyja palët bëhen më të qarta për atë që mund të shpresojnë të arrijnë, një marrëveshje e një lloji mund të bëhet e mundur. Përveç nëse, siç do të thoshte autori, “pakontrollimi” i zotit Putin e lejon atë të vazhdojë të luftojë kur nuk ka asgjë për të luftuar përveçse të shpëtojë lëkurën e tij. Z. Blattman ka prodhuar një udhëzues të vlefshëm, të mbështetur nga anekdota tërheqëse, se çfarë i shtyn njerëzit t’i drejtohen dhunës – dhe pse, me mëshirë, ata janë zakonisht shumë të arsyeshëm për ta bërë këtë.
Marrë nga The Economist, përshtati në shqip Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
