.png)
Nëse ndalon një person të rastësishëm në rrugë në Kinë, ka shumë të ngjarë që mbiemri i tyre të jetë Wang, Li, Zhang, Liu ose Chen.
Kjo sepse këto janë pesë mbiemrat më të zakonshëm në Kinë, të ndarë nga më shumë se 433 milion njerëz, ose 30% e popullsisë, sipas shifrave të qeverisë.
Me 1.37 miliardë qytetarë, Kina ka popullsinë më të madhe në botë, por ka një nga grupet më të vogla të mbiemrave. Vetëm rreth 6,000 mbiemra janë në përdorim, sipas Ministrisë së Sigurisë Publike dhe shumica dërrmuese e popullsisë, gati 86%, ndajnë vetëm 100 nga ato mbiemra.
Për ta thënë këtë në perspektivë, Shtetet e Bashkuara, me më pak se një të katërtën e popullsisë së Kinës, raportuan 6.3 milion mbiemra në regjistrimin e tyre të vitit 2010.
Ekzistojnë disa arsye për Kina ka pak mbiemra:
Kina është më pak e larmishme nga racat sesa vendet si Amerika ku një shumëllojshmëri e grupeve të pakicave rrisin diversitetin e mbiemrave. Ka të bëjë edhe me gjuhën pasi në Kinë nuk mund të shtoni thjesht një shkronjë dhe të krijoni një mbiemër të ri, sic mund të ndodhë në Amerikë.
Ka edhe një faktor tjetër në lojë: teknologjia.
Revolucioni dixhital i Kinës ka transformuar jetën e përditshme dhe shumë prej këtyre sistemeve mbështeten në një listë të kufizuar të shkronjave të standardizuara kineze.
Kjo do të thotë që njerëzit me shenja apo shkronja të rralla në emrat e tyre, të cilët nuk janë në përputhje me sistemet ekzistuese kompjuterike, mund të lihen pas, duke shtyrë shumë njerëz për të ndryshuar emrat e tyre për hir të lehtësisë, edhe nëse kjo do të thotë të braktisësh shekuj të trashëgimisë dhe gjuhës.
Si u zhdukën disa mbiemra?
Nuk ishte gjithmonë kështu. Gjatë gjithë historisë së saj të gjatë, Kina ka regjistruar më shumë se 20,000 mbiemra, sipas Chen Jiawei, një profesor në Universitetin Normal të Pekinit, i cili ka hulumtuar shpërndarjen e mbiemrit kinez. Disa studiues të tjerë mendojnë se ka deri në 23,000 mbiemra.
"Kultura e mbiemrave është përhapur në vendin tonë për mijëra vjet, me një ndikim të thellë dhe të gjerë", tha Ministria e Sigurisë Publike në sondazhin e saj vjetor mbarëkombëtar të 2019 mbi mbiemrat.
"Gjatë historisë, mbiemrat janë zhvilluar, duke formuar më shumë se 6,000 mbiemra në përdorim sot."
Regjistrimet e para të mbiemrave kinezë shtrihen në "epokën e shkrimit të bronzit, bambusë dhe mëndafshit", sipas ministries, duke iu referuar kur njerëzit shkruanin në dinastitë Shang dhe Zhou (1600-256 pes), para shpikja e letrës.
Nga Dinastia Song (960-1279 Pas Krishtit), një libër i quajtur "Njëqind mbiemra familjar", që rendit disa qindra mbiemrat më të zakonshëm, ishte bërë një tekst klasik që u mësohej fëmijëve.
Historia e Kinës, e mbushur me migrim, trazira politike dhe luftëra, ka bërë që shumë gjëra të zhduken e një ndër to janë dhe shumë mbiemra.
Ndonjëherë, sunduesit dhe klanet e lashta miratonin mbiemrat e shtetit ose të feudomës së tyre, të tjerëve iu dhanë mbiemra të rinj mbretërorë nga perandorët. Gjatë dinastive, pakicat etnike dhe grupet nomade gjithashtu miratuan mbiemra kinezë Han.
“Njerëzit ndonjëherë ndryshonin mbiemrat e tyre për lehtësi. Herë të tjera ata e bënin atë nga bestytni, duke hequr dorë nga një mbiemër që besohet se sjell fat të keq,” tha Chen.
Zhdukja e mbiemrit është gjithashtu një dukuri e ndodhur natyrshëm e quajtur procesi Galton-Watson, i cili paraqet që në shoqëritë patrilineale, mbiemrat humbasin ose ‘vdesin’ me kalimin e kohës me çdo brez të ri ndërsa gratë marrin mbiemrat e burrave të tyre.
Për shembull, nëse një mbiemër përqendrohej në një zonë të veçantë dhe nuk kishte mjaft pasardhës meshkuj, mbiemri mund të "zhdukej natyrshëm", tha Chen. Ndërkohë, familjet e mëdha me më shumë meshkuj, ishin në gjendje të kishin më shumë fëmijë, duke zgjeruar dhe përhapur mbiemrin.
Studiuesit e konsiderojnë Kinën një shembull të zakonshëm të këtij procesi, pjesërisht sepse historia e gjatë e vendit tregon se ajo ka humbur më shumë mbiemra me kalimin e kohës, krahasuar me vendet e reja ose vendet ku mbiemrat nuk u bënë praktikë e zakonshme deri vonë.
"Popullsia kineze përdor më pak mbiemra dhe përfshin grupe shumë më të mëdha isonimike se Kaukazidet ose Japonezët sepse mbiemrat u shfaqën në Kinë të paktën 3000 vjet më herët sesa në Europë ose Japoni", thanë studiuesit nga Universiteti i Stanfordit dhe Akademia e Shkencave Kineze në një studim të vitit 1992.
"Që nga ajo kohë, kur popullsia ishte shumë më e vogël se tani, shumë mbiemra janë zhdukur."
Pengesat në epokën dixhitale
Për shumë vite, njerëzit me karaktere të rrallë në emrat e tyre mund të kalonin në aeroport, pasi dokumentet dhe letrat ishin kryesisht të shkruara me dorë. Por u bë gati e pamundur të përdoren këta emra në formë të shkruar me rritjen e teknologjisë dixhitale, dhe një sistemi të ri të dixhitalizuar të identitetit kombëtar.
Problemi kryesor është se jo të gjithë karakteret kineze janë koduar në sistemet kompjuterike. Në vitin 2017, kishte rreth 32,000 karaktere të koduar në bazën e të dhënave të karaktereve kineze, sipas agjencisë shtetërore të lajmeve Xinhua, duke lënë jashtë dhjetëra mijëra karaktere.
Me Kinën që vrapon në epokën dixhitale, pothuajse gjithçka, nga caktimi i takimeve te blerja e biletave të trenit, ka lëvizur në internet. Kjo do të thoshte një mal me telashe për të gjithë ato që kishin një karakter të rrallë në mbiemrin e tyre, që mund të mos ishte në bazën e të dhënave. Që nga viti 2017, deri në 60 milion qytetarë kinezë u përballën me këtë situatë të vështirë.
Një ndër to, Zhong Weihua, fillimisht kishte një karakter të rrallë në emrin e tij që nuk ishte regjistruar në sistemet dixhitale dhe bibliotekat e shkronjave, që do të thotë se ai nuk mund të hapte llogari bankare në internet, të regjistrohej për planet e telefonit, të përdorte pagesa në internet ose të bënte detyra të tjera të përditshme.
Përfundimisht, ai ndjeu se nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të ndryshonte mbiemrin e tij në diçka më të zakonshme.
Kartat e identitetit të digjitalizuara të Kinës e bënë problemin edhe më urgjent. Brezi i parë i këtyre kartave i lejoi njerëzit të shkruanin me dorë emrat e tyre por kartat e gjeneratës së dytë, të lançuara në 2004 dhe të pagëzuara "karta dixhitale" për tiparet e tyre dixhitale, të përdorura ekskluzivisht të shtypura në kompjuter nuk e kishin këtë opsion.
Ma Cheng, një grua nga Pekini, ishte një nga ato që nuk mund të merrte një kartë identiteti dixhitale për shkak të emrit të saj të rrallë.
Karta e saj e gjeneratës së parë, me emër të shkruar me dorë, kishte skaduar por zyrtarët refuzuan t'i japin asaj një kartë të gjeneratës së dytë sepse emri nuk ishte në bazën e të dhënave kompjuterike të qeverisë. Ata i thanë asaj të ndryshonte emrin e saj sepse ishte "shqetësuese.”
Por ajo hezitonte ta bënte këtë. Nga njëra anë, sepse kjo do të krijonte një mospërputhje midis kartës së saj të identitetit dhe dokumenteve të tjera si diploma e saj universitare. Përveç kësaj, ajo tha, "Unë nuk mund të mendoj për një emër tjetër, më të mirë."
Si standardizohet një gjuhë?
Një faktor tjetër janë përpjekjet e qeverisë për të standartizuar dhe rregulluar gjuhën.
Dialekte të ndryshme të mandarinës fliten midis provincave, me disa aq të ndryshme sa që folësit janë të pakuptueshëm me njëri-tjetrin. Midis tyre, Standard Mandarin në Pekin u shpall zyrtarisht gjuhë kombëtare e folur dhe e shkruar në 2000.
Sidoqoftë, Mandarina e shkruar nuk ishte standardizuar qartë në atë kohë, me mospërputhje në varësi të faktorëve si rajoni gjeografik dhe popullsia. Kështu, agjencitë dhe ekspertët vendosin të përpilojnë një listë të personave për të cilët mund të bien dakord dhe të përdorin së bashku në të ardhmen.
Rezultati ishte Tabela e Përgjithshme Standarde e Karakterit Kinez, e botuar në 2013 dhe e vlerësuar nga Këshilli i Shtetit si "një pikë e re fillestare" për gjuhën kineze të standartizuar.
Ajo përbëhet nga më shumë se 8,000 karaktere, që është vetëm një pjesë e numrit të përgjithshëm të karaktereve kineze në ekzistencë.
Kjo listë u zbatua në të gjithë shoqërinë në arsim dhe mësimdhënie, shtyp dhe botim, përpunim informacioni, shkronja kompjuteri, libra referimi kinez, dhe më shumë.
Pasi tabela u lëshua në 2013, Ministria e Sigurimit Publik urdhëroi departamentet lokale të policisë që "të kufizojnë emrat e rinj dhe ndryshimet në sistemin e menaxhimit të informacionit të popullsisë në Tabelën e Përgjithshme Standarte të Karaktereve Kineze, duke zgjidhur në mënyrë efektive problemin e llogaritjes së karaktereve të rrallë në emra."sipas Ministrisë.
Kjo deklaratë doli të ishte e parakohshme. Njerëzit u përballën me emra dhe mbiemra të pa-llogaritshëm shumë kohë pasi u lëshua tabeta, një problem ishte baza e të dhënave me karakter të kufizuar në sistemet kompjuterike nëpër institucione dhe agjenci qeveritare.
Në përpjekje për të adresuar këtë, ekspertët kanë rritur bazën e të dhënave nga 32,000 karaktere në 70,000 karaktere, sipas qeverisë.
“Ata janë ende duke punuar për ta zgjeruar atë për të përfshirë më shumë se 90,000 karaktere,” tha Chen.
Edhe zyrtarët kinezë e pranojnë se ka më shumë punë për të bërë. Ndonjëherë, edhe nëse mbiemrat e rrallë gjenden në tabelë, ato nuk janë në bibliotekat e shkronjave, sistemet operative, metodat e hyrjes dhe sistemet e tjera të informacionit të personalizuar.
“Këto sisteme të kufizuara shkaktojnë shqetësime në jetën e njerëzve dhe urgjentisht duhet të azhurnohen.” sipas Ministrisë së Arsimit.
Në një deklaratë vitin e kaluar, Ministria e Sigurimit Publik ra dakord se "ne duhet ta zgjidhim problemin", duke parë dhe se puna dhe jeta e njerëzve janë gjithnjë e më të lidhur me internetin".
Por nuk është vetëm çështje problemesh. Mbiemrat kinezë janë thelbësore për identitetin e njerëzve, ato mbajnë histori origjine, zbulojnë modele historike të migrimit dhe përfaqësojnë një lidhje të drejtpërdrejtë me prejardhjen dhe trashëgiminë e një personi. Të heqësh dorë nga një mbiemër do të thotë të këputësh një pjesë të historisë familjare që mund të shtrihet me shekuj.
Kjo luftë dhe kostoja e përshtatjes me epokën moderne, u ilustruan në një fshat në provincën lindore Shandong në fund të viteve 2000. Shumë fshatarë kishin mbiemrin "Shan" por kur ata filluan të aplikonin për kartat e identitetit, zyrtarët lokalë i këshilluan ata të ndryshonin mbiemrin e tyre në "Xian", një mbiemër me tingëllim i ngjashëm, por më i zakonshëm.
Në fund, më shumë se 200 fshatarë u detyruan të ndryshonin mbiemrin e tyre.
"Shumë njrëz janë detyruar të ndryshojnë mbiemrin. Ne nuk duam të humbasim mbiemrin që paraardhësit tanë na dhanë. Brezi ynë ende e di se cili ishte mbiemri ynë original por fëmijët tanë dhe nipërit do vazhdojnë ta harrojnë dhe kështu, për disa vjet ata do të harrojnë mbiemrat e tyre origjinalë". tha një fshatar.
Burimi: CNN. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
