“Është xhevahiri i Adriatikut”, kështu e nis shkrimin revista prestigjioze e mjedisit “Yale Environment 360”, për lumin Vjosa, i vetmi lum i egër në Evropë.
Ujërat e saj vezulluese ushqejnë koloninë e rrallë të pelikanëve dalmat, zogjtë më të mëdhenj të ujërave të ëmbla në botë, është shtëpia e bretkosës së rrezikuar të ujit shqiptar dhe strehojnë breshkat e ujit.
Laguna e Nartës është në zemër të deltës së gjerë të lumit Vjosa, të cilën studiuesit e konsiderojnë deltën e madhe të lumit më të paprekur në Evropë.
LEXO EDHE:
– Alabbar i bashkohet dhëndrit të Trump në projektin e Serbisë. Kushner ‘e detyroi’ të hiqte dorë nga pronat në Bjellorusi
– New York Times: Qeveria shqiptare ndryshoi ligjin e ndërtimit në zona të mbrojtura në favor të Kushner
Por ky vlerësim nuk do ta shpëtojë atë. Delta e Vjosës dhe laguna e saj janë nën rrethim. Ata do të bëhen viktima të një sërë zhvillimesh masive turistike bregdetare, pjesërisht të financuara nga një kompani e krijuar nga dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner. Hotelet dhe vilat luksoze do të strehojnë deri në një milion vizitorë që mbërrijnë çdo vit në aeroportin e ri ndërkombëtar që po ndërtohet aktualisht në kënetat e kripura rreth lagunës.
Deri në rënien e Perdes së Hekurt që e mbylli si mur Evropën Lindore komuniste nga Perëndimi kapitalist, Shqipëria ishte ekuivalenti i shekullit të 20-të i Koresë së Veriut, një burg virtual shtetëror nën kontrollin e ashpët të Enver Hoxhës. Por sot, qeveria dëshiron të hap dyert për botën dhe është e vendosur ta kthejë rajonin e largët bregdetar jugor të vendit në atë që e quan një rivierë shqiptare.
Projektet e zhvillimit të Kushner, të cilat do të jenë një pjesë kyçe e këtij projekt, u publikuan muajin e kaluar nga The New York Times. Dëmi ekologjik që ata do të shkaktojnë ka gjasa që deri më tani të ketë mbetur jashtë vëmendjes së aktivistëve jashtë Shqipërisë. Por kjo ka gjasa të ndodhë nëse lajmi merr bujë.
“Vjosë-Nartë është një nga vendet më vitale për biodiversitetin, jo vetëm brenda Shqipërisë, por në të gjithë Evropën”, thotë Aleksandër Trajçe, drejtor ekzekutiv i Mbrojtjes dhe Ruajtjes së Mjedisit Natyror në Shqipëri (PPNEA), organizata e parë mjedisore në vend.
“Këto zhvillime janë shumë alarmante dhe ne jemi shumë të shqetësuar për humbjen e zonave të fundit natyrore bregdetare në Mesdhe,” thotë Annette Spangenberg, drejtuese e ruajtjes në EuroNatur, një OJQ mjedisore me qendër në Gjermani.
Shqipëria e Jugut është një oaz i rrallë evropian për natyrën. Lumi Vjosë shpesh quhet lumi i fundit i pandarë i Evropës. Rrjedh lirshëm për 170 milje nga malet e Pindit në Greqi, ku ka burimin, dhe përmes kanioneve në malësitë e largëta shqiptare, përpara se të përhapet i pakufizuar në një fushë të gjerë dhe të zbrazet në Adriatik përmes deltës së saj prej 59 mijë hektarësh.
Mbijetesa e tij si një lumë i paprekur është kryesisht falë aktivistëve ndërkombëtarë, të cilët për dekadën e fundit kanë penguar me sukses qeverinë shqiptare të ndërtojë diga të mëdha hidroelektrike në rrjedhën e sipërme të saj. Vitin e kaluar, qeveria shqiptare pranoi disfatën në planet e saj të digave për lumin dhe e shpalli Parkun Kombëtar të Lumit të Egër të Vjosës si zonë e mbrojtur dhe e ndaluar për t’u zhvilluar.
Por euforia në këtë vendim ka qenë jetëshkurtër, pasi deklaratat mjedisore të qeverisë janë përplasur me prioritetet e saj ekonomike.
Rezulton se mbrojtja për lumin mbulon vetëm rrjedhën e tij. Delta mbetet e përjashtuar dhe e gatshme për ndërtim, veçanërisht tani që mbrojtja e saj e kufizuar i nënshtrohet vetos nga kryeministri. Ndërkohë, qeveria ka ndryshuar në javët e fundit ligjin për ta lejuar atë të anashkalojë rregullat për mbrojtjen e mjedisit duke i hapur rrugë zhvillimeve turistike në zonat e mbrojtura të deltës.
Rëndësia ekologjike e deltës së Vjosë për Evropën nënvizohet në një studim që do të publikohet së shpejti për 258 deltat e lumenjve rreth Mesdheut, të parë ekskluzivisht nga Yale Environment 360.
Sipas studimit delta e Vjosës është një nga një numër i vogël deltash përreth deteve që i afrohen më së shumti mjediseve të virgjëra – dhe kjo është më e madhja prej tyre.
Në zemër të deltës është laguna e Nartës prej 10,000 hektarësh, një terren kyç për mbarështimin dhe ushqimin për zogjtë më ikonik të ujit të Evropës Juglindore, duke përfshirë pelikanin dalmat, gjerësia e krahëve të të cilit rivalizon atë të albatrosit të madh, si dhe flamingot dhe rosat e egra.
Por afër lagunës, ndërtimi i aeroportit me pistën e tij prej dy miljesh është drejt përfundimit. Është planifikuar të operojë pranverën e ardhshme. Koordinatori i ruajtjes së pelikanëve në PPNEA, Zydjon Vorpsi, thotë se zhvillimi që do të ndodhë do të “transformojë zonën, duke rezultuar në urbanizimin e plotë të deltës”.
Edhe nëse laguna mbijeton si një trup uji, paralajmëron Vorpsi, hidrologjia e saj do të shkatërrohet; dunat e gjera që janë ndërtuar në skajin e jashtëm të deltës do të jenë në rrezik ekstrem; dhe zhurma dhe dritat nga aeroporti do të çorientojnë dhe trembin zogjtë dhe breshkat.
“Do të jetë një zhdukje e kafshëve të egra”.
Një nga investitorët e konfirmuar për zhvillimet e reja turistike që do të shkaktojë aeroporti është Affinity Partners, një firmë e kapitalit privat me bazë në Majami e formuar nga Kushner në vitin 2021. Thuhet se ka një investim prej 3.1 miliardë dollarësh, pjesa më e madhe nga Fondi i Investimeve Publike të Arabisë Saudite, një fond qeveritar i pasurisë sovrane.
Duke punuar me Kushner për lehtësimin e projekteve në Shqipëri është Richard Grenell, i cili shërbeu si Drejtor i Inteligjencës Kombëtare në administratën Trump. Partneri lokal i Affinity është miliarderi shqiptar Shefqet Kastrati, i cili është i përfshirë në gjithçka, nga tregtia e karburanteve deri te ndërtimi dhe menaxhimi i hoteleve luksoze.
Planet e Kushner thuhet se fokusohen në dy zona rreth deltës. Njëri është ishulli aktualisht i pabanuar i Sazanit, i cili dikur strehonte një kompleks bunkerësh ushtarakë. Është një udhëtim i shkurtër me skaf nga aeroporti i ri. I dyti është gadishulli i Zvërnecit, kep i cili lidhet me një urë druri me një ishull në lagunën e Nartës, ku gjenden mbetjet e një manastiri bizantin të shekullit të XIII.
Gadishulli ka një pyll pishe në të cilin gjenden popullsi ta madha lakuriqësh nate, plazhe tërheqëse dhe një vendbanim ekzistues prej disa qindra, kryesisht të moshuar, banorë të përhershëm, të plotësuar nga një grup më i madh pronarësh shtëpish që kalojnë verën në fshat ose u japin shtëpitë e tyre me qira turistëve. Por Kushner, sipas Bloomberg News, thuhet se ka diçka shumë më madhështore në mendje, me planet për të ndërtuar deri në 10,000 dhoma hoteli dhe vila.
Si ishulli i Sazanit ashtu edhe gadishulli i Zvërnecit janë teorikisht të mbrojtura. Sazani ndodhet në parkun kombëtar detar Karaburun-Sazan dhe Zvërneci është brenda zonës së mbrojtur Pishë Poro-Nartë.
Por në shkurt të këtij viti, parlamenti shqiptar nxitoi një ndryshim në ligjin për zonat e mbrojtura, të njohur si Ligji 21/2024, që ambientalistët thonë se do t’i lejojë kryeministrit Edi Rama të anashkalojë ligjet ekzistuese të mbrojtjes për të lejuar ndërtimin e resorteve turistike me pesë yje.
“Presidenti (ish-Shefi i Ushtrisë Bajram Begaj) ratifikoi ligjin vetëm tre ditë pasi planet e Kushner u bënë publike,” thotë Vorpsi. “Ne nuk kemi asnjë dyshim se të dyja palët janë të lidhura.”
PPNEA dhe EuroNatur janë midis disa grupeve të ruajtjes që po e çojnë qeverinë në gjyq për këtë çështje. Ata thonë se ndryshimi bie ndesh me konventat ndërkombëtare që ka nënshkruar qeveria, duke përfshirë Konventën e Bernës për mbrojtjen e natyrës së Evropës. Vitin e kaluar, Komiteti i Përhershëm i Konventës i kërkoi qeverisë të ndalonte ndërtimin e aeroportit, në pritje të një vlerësimi të duhur të ndikimit mjedisor.
Lumenjtë që rrjedhin janë ndër ekosistemet më të kërcënuara në mbarë botën dhe lumenjtë e Evropës janë më të ndërprerë se çdo të tjerë.
Në Mesdheun perëndimor, pak nga këto delta të gjera janë në gjendje natyrore. Vetëm rreth një e katërta ofron më shumë se sasi të vogla të habitateve për jetën e egër. Ata ose janë drenazhuar për bujqësi dhe zhvillim urban, ose lumenjtë e tyre janë bllokuar, duke kapur sedimentin që është i nevojshëm për të ruajtur deltat. Shpesh për të dyja.
Por më në lindje, situata ka qenë më e mirë. Sidomos në Shqipërinë e Jugut, ku, sipas analizave të ekspertëve, deltat e Vjosës dhe të lumenjve fqinjë Semani e Shkumbin janë secila nga katër deltat më të pacenuara mesdhetare që mbulojnë më shumë se 25,000 hektarë.
Këto tre delta janë me rëndësi kritike për zogjtë e ujit që pushojnë dhe ushqehen në Flyway Adriatik, një rrugë kryesore migrimi midis Evropës dhe Afrikës, thotë Vorpsi. Pra, pasojat e humbjes së tyre – dhe veçanërisht të deltës së Vjosës – do të ndiheshin shumë përtej Shqipërisë.
“Ky xhevahir rrezikohet të humbasë përgjithmonë,” paralajmëron OJQ-ja globale Birdlife International.
Kompania e Kushner nuk iu përgjigj kërkesave për detaje të planeve të saj, përtej asaj që ai ka postuar në mediat sociale, ose për të adresuar shqetësimet në lidhje me ndikimin e tyre të mundshëm mjedisor. Por qeveria shqiptare mbetet e vendosur në rrugën e saj.
Në një fjalim muajin e kaluar, kryeministri Rama sulmoi kritikët e tij mjedisor, duke i akuzuar ata për “tërbim për shkatërrimin e një parku kombëtar imagjinar që nuk ka qenë kurrë zonë e mbrojtur”, dhe të “bërjes së Shqipërisë të duket padrejtësisht qesharake në sytë e botës”.
Çfarëdo që mund të thonë kritikët, ai lavdëroi pretendimin e zhvilluesve se “Shqipëria është ylli i ri në rritje i turizmit në Mesdhe”. Burimi: Yale Environment 360, Përshtati në Shqip Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
