.png)
I harruar nga shumica e botës, ky muaj shënon 500 vjetorin e një prej ngjarjeve më të tmerrshme dhe tragjike të historisë njerëzore, pushtimit të parë në shkallë të gjerë ushtarake europiane në Amerikën kontinentale. Deri atëherë, fushatat kryesore ushtarake evropiane (në atë kohë, ekskluzivisht spanjolle) ishin të kufizuara në ishujt e Karaibeve. Por në gusht 1521, një ushtri e vogël ushtarësh spanjollë të pavarur, duke pretenduar se vepronin në emër të Mbretit të Spanjës, morën kontrollin e Perandorisë Aztek të Meksikës. Pas hulumtimeve të fundit në universitetet meksikane, amerikane, kanadeze, britanike dhe të tjera, historianët dhe arkeologët kanë arritur për herë të parë të kenë një pamje më të qartë të asaj që ka ndodhur në të vërtetë. Rënia e Perandorisë Aztek ishte pushtimi i parë i madh ushtarak evropian në Amerikën Veriore, Qendrore e Jugore. Në njëfarë kuptimi, gushti i vitit 1521 shënoi fillimin e imperializmit perëndimor. Ngjarja gjithashtu çoi në kolapsin total politik të të gjitha qytetërimeve kryesore para-evropiane në hemisferën perëndimore. Shkatërrimi i Perandorisë Aztek në Gusht 1521 ndryshoi historinë botërore rrënjësisht.
“Ngjarja e vitit 1521 ishte një nga aktet më të dhunshme të historisë njerëzore,” thotë arkeologia meksikane, Elizabeth Baquedano nga universiteti “College” Londër.
Pushtimi solli vuajte për shekuj me rradhë tek miliona njerëz. Në atë kuptim, ishte një ngjarje me pak paralele. Ushtarët spanjollë, të udhëhequr nga një fisnik i vogël spanjoll i quajtur Hernán Cortés, kishin pushtuar Meksikën, pa pretekst, në 1519. Pas dy vitesh veprimtarie ushtarake dhe diplomatike, ata më në fund morën kontrollin e kryeqytetit Aztek (Tenochtitlan, tani Meksiko City) në 13 Gusht 1521 (23 gusht 1521 sipas kalendarit modern ‘Gregorian’). Tani vlerësohet se pushtimi i qytetit, në atë kohë një nga më të mëdhatë në botë, tregonte vrasjen e 100,000 civilëve dhe trupave azteke dhe vitet e fundit, është karakterizuar nga shumë historianë si një tentativë gjenocidi. Pasi pushtoi Perandorinë Aztek, Spanja më pas filloi të shembi ndërtesat kryesore publike të kryeqytetit Aztek dhe fenë e Aztekëve. Autoritetet e reja spanjolle në Tenochtitlan (Mexico City) fillimisht urdhëruan pushtimin e atyre që tani janë kombet e Amerikës Qendrore të Guatemalës, Hondurasit dhe El Salvadorit. Disa nga oficerët spanjollë, më pas pushtuan verilindjen e Amerikës së Jugut (ajo që tani është Venezuela). Veteranë të tjerë të pushtimit të Perandorisë Azteke të Meksikës, më pas morën role të spikatura në kapjen e Perandorisë Inca (Peru, etj.).
Hernán Cortés, aventurieri ushtarak që drejtoi fushatën e parë të madhe ushtarake të Evropës
“Varfëria që krijoi sistemi i punës së skllevërve, dëmtoi popullsinë autoktone të Meksikës dhe shumë zonave të tjera të pushtuara në mënyra që vazhdojnë edhe sot”, thotë Matthew Restall, drejtor i Studime të Amerikës Latine në Universitetin Shtetëror të Pensilvanisë.
Gërmimet në Tlaxcala një nga qytetet kryesore meksikane që u bashkua me spanjollët është zbuluar se ishte një entitet politik shumë më i madh, më i bashkuar dhe më domethënës sesa ishte menduar më parë. Hulumtimi atje gjithashtu ndihmon në shpjegimin se pse Tlaxcalansit ishin aq të gatshëm të bënin aleancë me Spanjën. Të dhënat nga gërmimet tregojnë se në kontrast me Aztekët, Tlaxcala ishte relativisht elitar dhe më pak autokratik.
Arkeologët gjithashtu kanë arritur të gjejnë spirancat e anijeve spanjolle që Cortés përdori për të transportuar ushtrinë e tij të vogël nga Kuba në Meksikë.
Por më e tmerrshme se çdo gjë tjetër ka qenë zbulimi i dhjetëra eshtrave njerëzore pranë Tenochtitlan, pothuajse me siguri nga flijimet njerëzore. Studimet kanë zbuluar se disa nga ato eshtra ishin nga ushtarët spanjollë. Për më tepër, analiza e hollësishme e kohëve të fundit e dëshmive historike ka çuar në një rivlerësim të vetë pushtimit spanjoll. Kontrolli spanjoll përfundoi një epokë të artë të standardeve relativisht të larta të jetesës për mesoamerikanët e zakonshëm: Qytetërimet e epokës azteke të Meksikës dhe Amerikës Qendrore kishin sisteme shumë efikase të ujitjes dhe furnizimit me ushqim publik, ujësjellës publik që siguronin ujë të pastër të pastër, sisteme efikase të ujërave të zeza publike, nivele të larta të publikut higjiena, planifikimi i shkëlqyeshëm i qytetit (përfshirë qytetet kopsht ultra-gjelbër), shkalla e ulët e sëmundjeve dhe shumë më tepër të drejta të njeriut (përfshirë të drejtat e grave) sesa nën sundimin kolonial spanjoll./The Independent/
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
