Nga Gazeta Si – Më 7 dhjetor, në Stokholm, Annie Ernaux mbajti fjalimin e saj për pranimin e çmimit Nobel. Ajo filloi duke rrëfyer se si e kishte shkruar atë fjalim: faqen e zbrazët, kërkimin e një fjalie fillestare. “Nuk kam nevojë të kërkoj larg për këtë frazë. Ajo del vetvetiu. Me gjithë qartësinë e saj, dhunën e saj. Ishte shkruar gjashtëdhjetë vjet më parë në ditarin tim personal: Do të shkruaj për t’u hakmarrë për racën time”. Është një citim nga Rimbaud dhe përfaqëson riafirmimin e identitetit të Annie Ernaux si një dezertuese e klasës:
“Isha njëzet e dy vjeç. Studioja për letërsi në një universitet provincial, mes vajzave dhe djemve të ardhur kryesisht nga borgjezia vendëse. Mendoja, me krenari dhe naivitet, se shkrimi i librave, duke u bërë një shkrimtare e ardhur nga një grumbull fshatarësh pa tokë, punëtorë dhe tregtarë të vegjël, njerëz të përbuzur për sjelljet, theksin, mungesën e kulturës, do të mjaftonte për të riparuar padrejtësinë sociale të lindjes”.
Finkielkraut, më i ashpri nga akuzuesit e saj
Në të vërtetë, duke gjykuar nga reagimet në Francë, nuk mjaftonte të bëheshe shkrimtare deri në fitimin e çmimit Nobel për letërsinë. Laureatët e fundit francezë të Nobelit, Patrick Modiano dhe Jean-Marie Le Clézio, janë vlerësuar si një burim krenarie kombëtare. Annie Ernaux ishte pothuajse e pushtuar nga dashuria, por edhe objektivi i kritikave të ashpra dhe përçmuese: sipas Alain Finkielkraut, më i ashpri nga akuzuesit e saj të shumtë, ajo mori “çmimin Nobel për ideologjinë, jo për letërsinë”.
Nuk ia falin që është përkushtuar ndaj së majtës, për të mbrojtur gratë dhe njerëzit në vështirësi dhe pikërisht atë shprehje kaq të rëndësishme për të, “hakmerrem për racën time”. Kështu e nis bisedën shkrimtarja 82-vjeçare duke folur për sulmet para dhe pas Nobelit dhe se si nuk është aspak e dekurajuar, përkundrazi.
Zonja Ernaux, a ka ndryshuar jeta juaj pas fitimit të çmimit Nobel për Letërsinë?
Jeta ime ka ndryshuar pak, sigurisht, në mënyrë të sforcuar. Mund të them për mirë sepse kam shumë më tepër kërkesa dhe pyetje se në të kaluarën, nga njerëz që më shkruajnë dhe më mbulojnë me komplimente, të lumtur për çmimin tim. Çdo gjë e bëj vetë, nuk kam as sekretare, as figura të tilla, dhe rezultati është që nuk kam më kohë që t’u përgjigjem të gjithëve. Dhe pastaj janë sulmet. Të dhunshme, shumë të dhunshme.
Si i shpjegoni ato?
Jam kritikuar që kur kam botuar librat e mi, që nga fillimi i karrierës sime. Momenti i vetëm i paqes ishte kur shkrova “The Years”, por ishte një fazë e përkohshme, sepse më pas filluan përsëri sulmet.
Nuk e pranojnë stilin letrar apo angazhimin politik?
Mendoj se vështrimi im mbi botën është shumë i bezdisshëm për disa, për njerëzit në pushtet, për borgjezinë. Ata e shohin punën time si një kërcënim për ta. Ndërsa unë kur shkruaj thjesht bëj një punë kërkimi të së vërtetës, të realitetit, por kjo është e padurueshme për ta.
Lexuesit tuaj ju kanë dashur për shumë vite, por tani Nobeli ju jep një përkushtim, një dimension global.
Dhe në fakt disa thonë se nuk duhej ta kisha, se nuk kam të drejtë për një çmim kaq të rëndësishëm, që nuk kam legjitimitet për ta marrë. Sepse si grua, kam shkruar gjëra të papranueshme për ta.
Çështja e legjitimitetit është thelbësore për punën dhe rrugën tuaj. Bijë e një shitësi modest, si filluat të shkruanit?
Mendoja se të gjithë kishin të drejtë të shkruanin. Kjo është arsyeja pse fillova ta bëj vetë, dhe kjo është arsyeja pse vazhdova pavarësisht një pritjeje fillestare mjaft të ftohtë.
Argumentimi se të gjithë, edhe ata që nuk vijnë nga familje të arsimuara të klasës së mesme, kanë legjitimitet për të shkruar ishte po aq shkatërruese sa ideja që gratë kanë të drejtën e seksualitetit, ose të menaxhojnë trupin e tyre, duke mbrojtur ndërprerjen vullnetare të shtatzënisë.
Është pjesë e së njëjtës qasje, e cila është kërcënuese për borgjezinë. Të kesh të drejtën për të shkruar për vetë trupin tënd dhe mbi botën nga vjen.
Pse “The Years”, shkruar në 2008, mblodhën një unanimitet të rrallë?
Ndoshta sepse kishte diçka që i preku të gjithë, në thelb fliste për historinë tonë të përbashkët. Por atëherë edhe ai libër u përdor për të kërkuar fraza në mbrojtje të goditjeve, apo të emigrantëve, për të thënë më pas tmerre për mua.
Ju si reaguat?
Në radhë të parë, si ka mundësi që ka njerëz që guxojnë të më thonë se çfarë mund apo nuk mund të shkruaj dhe si? Pastaj, që këta njerëz të zbulohen për atë që janë, hakmarrës, antifeminist dhe reaksionar.
Librat tuaj janë përkthyer në 37 gjuhë. A mendoni se jeni lexuar dhe kuptuar njëlloj në të gjitha vendet?
Po, mendoj se nuk ka dallime të mëdha mes Francës dhe pjesës tjetër të botës, nëse heqim kritikat e ulëta që më shoqërojnë në Francë.
Çfarë donit të thoshit me fjalimin e Stokholmit?
Mbi të gjitha doja të shpjegoja se nga vjen shkrimi im dhe çfarë përfaqëson. Kjo është e gjitha.
Ekziston gjithashtu një pasazh shqetësues për përparimin e së djathtës ekstreme në botë. Pse ndodh kjo, sipas jush?
Mund të ketë shumë arsye, por për mendimin tim më të rëndësishmet janë liberalizmi ekonomik dhe globalizimi, dy fenomene të lidhura. Shumë qytetarë mendojnë se nuk kanë më asnjë kontroll mbi jetën e tyre. Dhe në mënyrë paradoksale, në vend që të përpiqen të rimarrin fatin e tyre, ata ia besojnë atë lëvizjeve dhe liderëve politikë që premtojnë një të ardhme më të mirë, me kusht që të dëbojnë emigrantët.
Si do ta përshkruanit marrëdhënien midis veprës letrare dhe angazhimit politik?
Nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejtë, kur unë filloj të shkruaj është mbi të gjitha një kërkim i së vërtetës. Në fakt ka një përputhje mes asaj që shkruaj dhe angazhimit tim politik, por angazhimi politik do të jetë gjithmonë një çështje anësore në lidhje me shkrimin. Pastaj ka nevojë për thjeshtësim në politikë, sepse politika është veprim dhe veprimi kërkon thjeshtësi. A jeni gati për të dalë në pension në moshën 65 apo 60 vjeç? Politika kërkon që të zgjedhësh shpejt, shkrimi zhytet në kujtesë dhe kompleksitet.
Librat tuaj sigurisht që nuk janë tubime. Një roman si “Happening”, megjithatë, i përshtatur në kinema në filmin që fitoi Luanin e Venecias në vitin 2021, ka një vlerë të madhe politike, sot që e drejta e abortit po vihet në pikëpyetje në shumë vende të botës.
Patjetër që po. Por kur e shkrova, në fund të shekullit të 20-të, ishte vërtet për një detyrë kujtese. Doja të rizbuloja, nëpërmjet shkrimit, atë që kisha përjetuar. Në atë kohë, nuk e imagjinoja kurrë që aborti vullnetar do të kthehej në diskutim në vendet që tani e kishin legalizuar atë.
Duke folur për kujtimet, ju mbani një ditar intim që do të publikohet pas vdekjes suaj. Pse?
Jeta kalon shpejt. Ditët kalojnë dhe të shkruarit është një mënyrë për të shpëtuar diçka. E kam kuptuar, sidomos në dhjetë vitet e fundit, se harresa mbështjell gjithçka. Shkrimi, shënimi, është një mënyrë për të rregulluar kaq shumë gjëra që përndryshe do të humbisnin.
Këto ditë jemi dëshmitarë të revoltës së grave dhe burrave në Iran, dhe shkëndija ishte vdekja e një vajze të rrahur nga gardianët për shkak të mbulesës së gabuar. Si feministe në Francë, ju mbroni të drejtën e grave për t’u mbuluar, por gratë iraniane vdesin për ta hequr atë. Është një çështje që ndan shumë. Si e shpjegoni pozicionin tuaj?
Ajo që po ndodh në Iran është tragjike dhe e frikshme, edhe sepse shumë burra i janë bashkuar luftës së grave kundër detyrimit për t’u mbuluar. Revolta iraniane është e tmerrshme dhe në njëfarë mënyre edhe qetësuese, sepse tregon se nuk mund të shtypet kurrë në mënyrë përfundimtare, dëshira për liri nuk mund të fshihet dhe represioni nuk mund të zgjasë pafundësisht, prandaj jam i bindur se pushteti i regjimit në Teheran do të zhduket një ditë. Në Francë situata është krejtësisht ndryshe, nuk ka detyrim për t’u mbuluar, por disa do të donin të vendosnin detyrimin për të mos u mbuluar. Unë, nga ana tjetër, mendoj se çdo grua duhet të lihet e lirë të zgjedhë dhe të bëjë si të dojë.
Kundërshtimi ndaj këtij argumenti është se gratë që mbulohen në Francë shpesh nuk e bëjnë këtë sipas zgjedhjes së tyre të lirë, por të detyruara nga burri, babai ose vëllai i tyre më i madh.
E kuptoj këtë, por konteksti është ai i një feje myslimane të stigmatizuar. Kush e vërteton se një grua në Francë mbulohet sepse është e detyruar? Ju duhet ta provoni atë rast pas rasti. Unë mendoj se mbrojtja e laicizmit nuk duhet të bëhet një instrument persekutimi.
Sot me telefonat inteligjentë jetojmë në një univers tjetër. Çfarë mendoni për zakonin bashkëkohor për të filmuar dhe filmuar veten vazhdimisht?
Sot ka një imazh të vetes që nuk e kishim më parë. Ne ekzistojmë dy herë, në realitet dhe në smartphone. Ndoshta ne e duam veten më shumë, gjë që nuk do të thotë domosdoshmërisht më shumë narcizizëm. Mund të jetë gjithashtu një mënyrë për të banalizuar imazhin tonë, për t’u mësuar me fizikun tonë. Kur isha e re, nuk mund të duroja ta kryqëzoja reflektimin tim në një vitrinë ose në pasqyrën e një dyqani. Ne e shihnim veten në vështrimin e të tjerëve, nuk kishim vështrim mbi veten tonë. Unë besoj se smartphone është një shpikje e krahasueshme me atë të pasqyrës. Një revolucion”. /Il Corriere della Sera/
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
