Libra

Nga Tirana në Preshevë, përtej kufijve dhe politikës… është libri shqip

Nga Liridon Mulaj– Rreth 300 kilometra e ndajnë Tiranën nga Presheva. Por ky nuk është vetëm një udhëtim fizik; është një rrugëtim që kalon përmes kufijve, atyre simbolikë, emocionalë dhe historikë që ndajnë e njëkohësisht bashkojnë shqiptarët nëpër trojet e tyre.

E nisur në vapën e një mëngjesi qershori, rruga drejt Luginës sjell më shumë se thjesht kilometra. Sjell takime, ndalesa, reflektime dhe mbi të gjitha, atë ndjesinë e përkatësisë që mbijeton mbi ndarjet artificiale.

Rruga që afron

Rruga e Arbrit, ndër veprat më të rëndësishme infrastrukturore të viteve të fundit, nuk është vetëm një arritje teknike, por një urë e re mes qendrës dhe skajeve. Brenda një ore, përshkohet Tiranë–Peshkopi, dhe në doganën e Bllatës vërehet për herë të parë ndryshimi: uniformat e pastra të policisë kufitare shqiptare, pamja e kujdesshme dhe sjellja korrekte flasin për një shtet që më në fund po i jep rëndësi imazhit të vet, sidomos në kufi.

Pasi kalon në Dibër të Madhe, tabloja ndryshon: gjuha mbetet shqip, por frekuencat e radios ndryshojnë, interneti humbet dhe telefoni kërkon një rrjet tjetër. Kufinjtë ndihen më shumë në ajër sesa në tokë si një vijë e padukshme që përplaset me ndjesinë e natyrshme të përbashkimit.

Udhëtim dhe kufij

Presheva është destinacioni. Një qytet për të cilin, për shumë shqiptarë të Shqipërisë, ekziston si emër në hartë. Panairi i parë i Librit që zhvillohet atje është më shumë se një ngjarje kulturore: është një simbol, një thirrje për bashkim, një festë e gjuhës dhe shpirtit shqiptar.

Rruga kalon përmes Tetovës, me ndalesa të shkurtra për kafe, biseda, apo për një vështrim të shkurtër mbi përditshmërinë e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut. Aty ku gjuha është e përbashkët, por sistemi jo. Në një kafene, shitësi refuzon të japë kusur në euro, duke na kujtuar se denari është monedha vendase.
Peizazhi bëhet gjithnjë e më i njohur, por edhe më absurd: për të kaluar nga një qytet shqiptar në një tjetër, nga Peshkopia në Preshevë, duhet të kalosh dy kufij. Në këtë pikë, koncepti i shumëdiskutuar dhe i harruar tashmë i “Open Balkan” papritmas duket më shumë një nevojë praktike sesa një projekt retorik.

Në doganën serbe, një zyrtare e re kërkon shpjegime. Panairi i librit duket një arsye e pamjaftueshme për të justifikuar udhëtimin. Ajo pyet nëse kam diçka për të deklaruar. Për një çast më vjen t’i them: “Po, kam! Dua të deklaroj që po shkoj te vëllezërit e mi.” Por hesht. Ngutja për të mbërritur është më e madhe.

Në Preshevë, një qytet që të përqafon

Presheva të hapet si një përqafim. Buzëqeshjet janë të ngrohta, përshëndetjet të sinqerta. Panairi, organizuar për herë të parë, më shumë se një ngjarje kulturore, është një manifestim i identitetit, një dëshmi se letërsia bashkon, aty ku politika shpesh ndan.

Oborri i shtëpisë së kulturës është kthyer në epiqendër të festës së librit. Stenda plot me libra shqip, lexues që shfletojnë kuriozë, botues e shkrimtarë që presin ceremoninë e hapjes.
Drejtoresha e Bibliotekës së Preshevës, Albina Idrizi, së bashku me përgjegjësin Hasan Hasanin dhe botuesin Qëndrim Hetemin, krijojnë një atmosferë që të kujton ngrohtësinë e një shtëpie të madhe e cila ribashkohet pas shumë vitesh.

Kryetarja e komunës së Preshevës, Ardita Sinani

Vullnetarët e vegjël i shërbejnë vizitorëve me një përkushtim mallëngjyes.
Një ndër ta është Learti, djaloshi i cili ka zgjedhur të mos festojë ditëlindjen e dymbëdhjetë me shokët, por të vijojë detyrën si vullnetar në panair.

Festë, por jo pa sfida

Panairi përshëndetet edhe nga autoritete vendore dhe përfaqësues nga Shqipëria. Kryetarja e komunës, Ardita Sinani, flet për realizimin e një ëndrre. Ambasadori shqiptar atje , Bardhyl Canaj nderohet me respekt nga banorët.

Bardhyl Canaj, ambasadori i Shqipërise ne Beograd

Një mësues i gjuhës shqipe, Shefat Ademi, thotë me emocione: “Me ardhjen e ambasadorit, gjërat kanë ndryshuar. Është trim dhe guximtar.”

Këto janë shenja shprese por edhe reflektimi se Presheva mbetet ende nën hijen e një pushteti të huaj.

Këtë fakt na e sqaron më së miri Hasan Hasani, gazetar dhe drejtues i bibliotekës, i cili thotë se edhe pse 99% e banorëve janë shqiptarë, drejtuesit e institucioneve janë serbë.

“Ka liri, por shteti të lodh. Të fshin adresën, të thërret në polici për një deklaratë,” – rrëfen ai.

Edhe në fushën e librit ka pengesa. Qëndrim Hetemi, botues dhe shpërndarës i librit shkollor në Luginë, thotë se shumë tekste shqyrtohen dhe bllokohen për përmbajtje “jo të përshtatshme” nga autoritetet serbe.

Por, përkundër të gjithave, entuziazmi i tij për panairin është i pashoq: “Ky është një nga aktivitetet më të mëdha kulturore që kemi pasur. Do bëjmë gjithçka që ky rrugëtim të vazhdojë,” – thotë ai.

Presheva ka një rini të emancipuar, të veshur mirë, që di të gëzojë. Por shumica duan të largohen. Presheva nuk u ofron mundësi. Është ende një provincë që e sheh ikjen si të vetmen rrugë përpara. Gjithsesi, Presheva është në festë. Aty janë mbledhur nga të katër anët e Shqipërisë, dhe ky fakt për preshevarët më shumë sesa lumturi, sjell mallëngjim dhe shpresë

Pas tri ditëve të paharrueshme, ndarja nga Presheva është prekëse. Sepse të ngjan sikur po largohesh nga njerëzit e tu , edhe pse marr me vete ndjesinë se kam qenë pjesë në një ngjarje historike: Panairi i parë i librit në Preshevë. Një festë që, në një vend të vogël, përfaqëson dëshirën për të qenë bashkë, për të folur shqip, për të jetuar shqip, qoftë edhe për tri ditë

Kthehem përmes Gjilanit, por, sikur të kisha kaluar sërish nga Maqedonia dhe ajo policja të më pyeste përsëri nëse kam diçka për të deklaruar, këtë herë do t’i përgjigjesha me bindje:

– Po. Kam për të deklaruar dashurinë e madhe për Preshevën.


Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë