.png)
Rrjeti i neglizhuar i kabllove, bobinave dhe çelësave që mbante Europën të ndriçuar, më në fund po përjeton momentin e vet – për arsyet e gabuara.
Shqetësimet mbi energjinë kanë qenë në fokus të politikës së kontinetit vitet e fundit, me Bashkimin Europian që ndaloi importet ruse pas pushtimit në Ukrainë dhe nisi të gjurmonte burime të pastra të energjisë.
Por zyrtarët janë shqetësuar më shumë për shtetin që prodhon energjinë; mik apo armik ose për burimin; i gjelbër apo i dëmshëm- më shumë se sa për qarkullimin e elektricitet. Rrjeti energjetik i Europës nuk ka qenë kurrë në fokus të parë.
Deri të hënën, atëherë kur një ndërprerje masive e energjisë paralizoi gadishullin Iberik dhe detyroi trenët e spitalet të përdornin gjeneratorë. Të martën, zyrtarët spanjollë identifikuan një incident të çuditshëm në rrjetin elektrik, por kurrësesi një sulm kibernetik.
Kur dritat u kthyen, faji u kthye tek qeveria socialiste por pyetjet teknike po shmangeshin. Është jetësore për Europën të kuptojë se çfarë ndodhi në rrjet.
Cfarë është një rrjet?
Imagjinoni një rrjet me tuba uji. Në fundin e secilit prej tubave, qarkullon energjia në hyrje apo dalje sa herë që dikush vendos celularin në karikim apo vihen në punë makineri.
“Nëse derdhim më shumë ujë sesa konsumohet, tubat mund të shpërthejnë; nëse derdhim më pak, kërkesa nuk do të plotësohej. Ky ekuilibër duhet të ruhet vazhdimisht, 24 orë në ditë, 365 ditë në vit, pavarësisht ndryshimeve të vazhdueshme në konsum,” tha Miguel de Simón Martín, një profesor në departamentin e inxhinierisë elektrike të Universitetit të Leonit.
Ky ekuilibër varet nga një rrjet i ndërlikuar nënstacionesh dhe elementësh të tjerë që punojnë si valvula që rregullojnë presionin dhe rrjedhën në një rrjet të shpërndarjes së ujit. Nëse ka shumë ose shumë pak energji, operatorët mund të bëjnë korrigjime. Pothuajse gjatë gjithë kohës, ky sistem funksionon pa probleme në Europë. Ndërprerjet masive janë jashtëzakonisht të rralla.
Pse ndërprerjet e energjisë elektrike ndodhin?
Ndërprerjet mund të jenë jashtëzakonisht të papërshtatshme dhe të shkaktojnë kaos, por ato në fakt ndihmojnë në mbajtjen e rrjeteve të Europës të sigurta.
Në të njëjtën mënyrë si ndërprerësit kur ne përdorim shumë pajisje elektrike në shtëpi, seksionet e rrjetit të energjisë të bllokut mbyllen nëse ka një rënie ose rritje të papritur të fuqisë që ai trajton. Nëse rrjeti është i ekspozuar ndaj tensioneve dhe rrymave të papritura të larta, infrastruktura e energjisë mund të dëmtohet apo edhe të shkatërrohet.
Energjia e papritur në Spanjë dhe Portugali ndodhi kur rrjeti Iberik përjetoi një çekuilibër të konsiderueshëm të fuqisë, i cili shkaktoi një mbyllje të vetëmbrojtjes. Në mënyrë paradoksale, fakti që dritat u fikën është një gjë e mirë – tregon se mekanizmat e krijuar për të mbrojtur rrjetin e energjisë nga dëmtimet serioze po funksionojnë.
Çfarë ndodhi saktësisht atje poshtë?
Në orën 12:33. të hënën, diçka vërtet e çmendur ndodhi: Më shumë se gjysma e fuqisë së Spanjës u zhduk papritur. Çuditërisht, kjo destabilizoi rrjetin, duke shkaktuar një ndërprerje masive.
Rrjeti duket se ka përjetuar një humbje fillestare, të dytë të prodhimit të energjisë, nga e cila u rikuperua me shpejtësi. Por menjëherë pas kësaj, ai përjetoi ndërprerjen më të gjatë që shkaktoi ndërprerjen, sipas Red Eléctrica, operatori kombëtar i sistemit të transmetimit të Spanjës (TSO).
Energjia tani është rikthyer, por ajo që i shkaktoi këto episode mbetet e paqartë. Shumë fillimisht kishin frikë nga një sulm kibernetik, por Red Eléctrica tha të martën se një vlerësim paraprak nuk zbuloi asnjë provë të infiltrimit dixhital.
Zyrtarët kombëtarë po shikojnë tani rolin që mund të kenë luajtur kompanitë private. Ndërsa paralajmëruan kundër nxjerrjes së shpejtë në përfundime, disa ekspertë theksuan gjithashtu dobësitë e mundshme të rrjetit të lidhura me mbështetjen e vendit te burimet e rinovueshme.
A mund ta lidhen burimet e rinovueshme në rrjet?
Spanja dhe Portugalia janë fëmijë të planit të BE-së për të zëvendësuar lëndët djegëse fosile me burime të rinovueshme si dielli dhe era.
Sipas Red Eléctrica, problemi e ka origjinën në rajonin jugperëndimor të Extremadura, i cili është shtëpia e termocentralit më të fuqishëm bërthamor të vendit, disa prej digave të tij më të mëdha hidroelektrike dhe fermave të shumta diellore.
Shefi i shërbimeve të operimit të sistemit të kompanisë, Eduardo Prieta, tha të martën se ishte “shumë e mundur që brezi i prekur të mund të ishte diellor”. Në një raport vjetor të publikuar në shkurt, kompania mëmë e Red Eléctrica paralajmëroi se rritja e pjesës së energjisë së rinovueshme në sistem mund të rezultojë në ndërprerje “të rëndësishme”.
Pavarësisht kësaj, ekspertët dhe zyrtarët e BE-së të martën bënë gjithçka për të mos fajësuar energjitë e rinovueshme për incidentin dhe nuk pranuan të spekulojnë për këtë çështje. Kjo nuk e ndaloi partinë e ekstremit të djathtë të Spanjës të shfrytëzonte ndërprerjen e energjisë elektrike për të intensifikuar fushatën e saj kundër planeve të qeverisë për tranzicionin energjetik.
Pse u përhap në Portugali? Dhe pse pjesa tjetër e Europës nuk u prek?
Gadishulli Iberik ka një rrjet energjie shumë të integruar që lejon Spanjën dhe Portugalinë të shkëmbejnë në mënyrë rutinore energjinë elektrike. Këto lidhje zakonisht i bëjnë rrjetet më të qëndrueshme, por të hënën kjo çoi në kolapsin e furnizimit me energji elektrike në të dy vendet.
Megjithëse Gadishulli Iberik është disi i izoluar, ai mban disa lidhje ndërkufitare me Francën. Kriza e energjisë e së hënës nuk u përhap shumë në veri të Pireut, sepse rrjeti i bllokut është krijuar për të mbrojtur veten nga këto situata dhe në momentin që rrjeti spanjoll u bë i paqëndrueshëm, ai u shkëput automatikisht nga rrjeti francez.
Pra, kjo lloj gjëje nuk mund të ndodhë diku tjetër në Europë?
Rrjeti energjetik i BE-së është krijuar për t’iu përgjigjur shpejt episodeve të këtij lloji, por kjo nuk do të thotë se është imun ndaj ndërprerjeve të energjisë elektrike.
Në vitin 2006, miliona njerëz në Gjermani, Francë, Itali, Belgjikë dhe Spanjë humbën energjinë pasi një linjë elektrike u shkëput për të lehtësuar udhëtimin e një anijeje lundrimi në lumin Ems. Dhe vetëm vitin e kaluar, nxehtësia ekstreme shkaktoi një “black out” që preku Bosnjë dhe Hercegovinën, Shqipërinë, Malin e Zi dhe pjesë të Kroacisë.
Një mënyrë kryesore në të cilën Europa shmang ndërprerjet e energjisë është duke lidhur rrjetet e energjisë të vendeve fqinje. “Të kesh një sistem të ndërlidhur është mirë për të gjithë,” tha një zyrtar i lartë i BE-së i cili shpjegoi se lidhjet e bëjnë më të lehtë menaxhimin e ndryshimeve dramatike të furnizimit me energji elektrike. Kjo ndihmon në mbajtjen e rrjetit të balancuar dhe parandalon ndërprerjet.
Vlen të theksohet se këto lidhje nuk rrisin mundësinë e një kolapsi të rrjetit që përhapet nëpër vende. Siç tregoi mbyllja e lidhjes midis Spanjës dhe Francës të hënën, ka procese automatike në vend për të parandaluar ndërprerjet e energjisë elektrike.
A po kujdesemi mirë për rrjetat tona të çmuara?
Ndërsa shumica e njerëzve i marrin si të mirëqenë rrjetet e tyre, politikëbërësit janë shumë të vetëdijshëm për sfidat dhe kanë punuar për to për vite me rradhë, duke nxjerrë tonelata legjislacionesh të buta që e kanë ndihmuar Europën të zhvillojë një nga rrjetet më të gjera të energjisë në botë.
Por ka ende dobësi serioze të rrjetit: qeveritë në përgjithësi kanë qenë të ngadalta për të investuar në rrjete, të cilat janë jashtë syve dhe jashtë mendjes për shumicën e qytetarëve, dhe vendet e bllokut kanë një infrastrukturë seriozisht të vjetër. Pasojat e ndryshimeve klimatike, veçanërisht nxehtësia ekstreme që po bëhet më e shpeshtë në Europë, përbën gjithashtu një kërcënim të veçantë për rrjetet e plakura..
Komisioni Europian vlerëson se rreth 584 miliardë euro investime nevojiten këtë dekadë për të përditësuar dhe zgjeruar rrjetet energjetike të bllokut.
Pse na duhet të zgjerojmë rrjetet tona?
Përdorimi i energjisë elektrike po rritet – jo në një të ardhme të largët, por tani. Komisioni Europian pret që kërkesa e BE-së për energji të rritet me rreth 60 për qind deri në vitin 2030 krahasuar me vitin 2023 dhe rrjetet e bllokut duhet të forcohen për të përballuar.
Ka disa arsye për rritjen e kërkesës. Një faktor kyç është tranzicioni energjetik i BE-së, i cili po zëvendëson lëndët djegëse fosile ndotëse me alternativa miqësore me klimën. Mendoni të ndërroni makinat tradicionale me automjete elektrike ose kaldaja me gaz me pompa nxehtësie.
Ekziston gjithashtu fakti që sektorët e etur për energji elektrike, si inteligjenca artificiale, janë në rritje. Dhe ndërsa planeti ngrohet, gjithnjë e më shumë njerëz do t’i drejtohen ajrit të kondicionuar për të qëndruar i freskët, përfshirë edhe Europën.
“Ne duhet të diskutojmë se si do të përballemi me një situatë të tillë”, duke pasur parasysh se së shpejti “çdo pjesë e ekonomisë do të elektrizohet”, tha një diplomat i BE-së. “Imagjinoni pas 20 vitesh [ne] kemi një ndërprerje totale… Ju nuk mund të merrni makinën tuaj, shkoni në punën tuaj.”
Dhe çfarë do të ndodhë në Spanjë?
Ligji i BE-së kërkon që incidentet që përfshijnë rrjetet e Europës të hetohen tërësisht.
Spanja duhet të nxjerrë një raport teknik që shpjegon se çfarë ndodhi brenda tre muajve. Një hetim më i madh i pavarur i kryer nga ekspertë europianë duhet të nxjerrë përfundimet e veta brenda gjashtë muajve.
Këto hetime do të jenë të dobishme për ta bërë rrjetin elektrik të BE-së më të fortë në afat të gjatë. Një zyrtar i lartë i Komisionit tha se raporti që detajonte një incident zviceran të vitit 2003 që shkaktoi një ndërprerje masive në Itali i dha formë protokolleve të reja të BE-së. Këto masa, shtoi zyrtari, ndihmuan vendet e BE-së të shmangin një ndërprerje të madhe midis vitit 2013 dhe të hënën e kaluar.
Ndërsa ekspertët përcaktojnë se çfarë ka rënë, presin shumë baltë politike se kush ose çfarë është fajtori.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
