Lufta dhe epidemia e vitit 1922 sollën Modernizmin. Po tani, çfarë arti i ri do të lindë?

Nuk ndihet sikur kanë kaluar 100 vjet nga viti 1922. Në njëfarë mënyre, çuditërisht, ky vit ndihet sikur është më i fundit dhe më i prekshëm se viti 1939 apo 1945, dhe ndoshta edhe shumica e viteve tetëdhjetë. Kjo mund të jetë sepse, duke parë ngjarjet e vitit 1922, ka disa rezonanca të çuditshme me botën që njohim tani. Kjo ishte një kohë e teknologjive të reja transformuese, një skenë letrare dhe muzikore me zhvillim të shpejtë. Ky ishte viti pasi William Butler Yeats (shkrimtar irlandez) shkroi “The Second Coming”: “Gjërat prishen; qendra nuk mban dot”.

Në vitin 1922, çdo i rritur ishte një i mbijetuar i Luftës së Parë Botërore dhe pandemisë së Gripit Spanjoll. Jetët ishin humbur në një shkallë të madhe, teknologjia po përparonte me shpejtësi dhe brezat e stabilitetit social ishin zhdukur. Gjithçka fillon të ndihet jashtëzakonisht e njohur, ndërsa kemi të bëjmë me Covid-19, gjeopolitikën, vitet e luftës dhe përhapjen në rritje të internetit. Velloja midis 2022 dhe 1922 është e hollë si rrjetë. Nëse e vë gishtin, mund të biesh.

“Zoti ka vdekur. Atomi është i ndarë. Asgjë nuk është më e sigurt”, thotë Matthew Sweet në një tregim dramatik për 1922. Sweet ndër të tjera thoshte: “Në vitin 1922 universi përfundoi. Në vitin 1922 filloi universi. Viti 1922 ishte i tillë vit”.

Por ngjarjet dhe dinamizmi i vitit 1922 nuk kanë nevojë të ekzagjerohen. Ato flasin vetë. Ishte viti i Uliksit, “The Waste Land”, poezi e Eliot, premiera e Nosferatu dhe zbulimi i varrit të Tutankhamun. Albert Einstein kishte zhvilluar teorinë e tij të përgjithshme të relativitetit dhe mori çmimin Nobel në Fizikë, lindi Shteti i Lirë Irlandez dhe Musolini erdhi në pushtet në Itali.

Ishte gjithashtu, ndoshta më e rëndësishmja nga të gjitha, lindja e radios. BBC dhe Radio Moska bënë transmetimet e tyre të para në vitin 1922 dhe 500 stacione radio u hapën në Amerikë, pasi radioja e parë ndonjëherë u instalua në Shtëpinë e Bardhë. Kjo formë e re e komunikimit, duke sjellë zëra drejtpërdrejt në shtëpinë tuaj, duke valëzuar sinjalin brenda dhe jashtë, nënkuptonte një pushtim të turbullt dhe të paparashikueshëm të së ardhmes në jetën e përditshme. Ishte tingulli i Modernizmit.

Seriali i Sweet merr një shtrirje të gjerë të ndikimit të Modernizmit, duke ndriçuar lidhjet midis arkitekturës në Moskë të viteve 1920 dhe ndikimit të saj në ndërtesat e mëvonshme ndërkombëtare, duke përfshirë “The Gherkin” në Londër. Ai e konsideron Egjiptomaninë dhe skenën e botimit eksperimental që na dha Joyce, Eliot, Woolf dhe Pound, shkrimtarë që hetojnë errësirat e reja dhe të vjetra dhe eksplorojnë rrjedhat e vetëdijes.

Ai gjithashtu nuk është i vetmi që i jep pak bujë. “Gjithçka u këput, kërciti dhe shpërtheu” në vitin 1922. E gjithë kjo ishte një pasqyrë e përgjithshme e Modernizmit, me kontribute nga Sweet si dhe nga studiuesja e letërsisë, Suzanne Hobson, historiania Charlotte Sleigh dhe muzikanti Soweto Kinch.

Kinch dha disa ide. Ai foli për ngritjen e muzikës në vitet 1920 në ndjekje të një “tingulli kakofon” që përmbledh epokën dhe e krahasoi me këndimin e Louis Armstrong me “The Waste Land” të TS Eliot, ndërsa të dy shpërndanin dhe eksperimentonin me gjuhën dhe gramatikën në muzikalitet të tingujve.

Vizionari Armstrong bëri një lëvizje formuese në skenën muzikore të Çikagos në vitin 1922 duke përdorur gjithashtu zërin e tij në një mënyrë që imitonte instrumentin e tij.

“Dhe Book at Bedtime” ( program i gjatë radio) nga Zonja Dalloway e Virginia Woolf-it, jep idenë e jetës së Londrës në vitin 1922.

E gjithë kjo radio jep një ndjenjë të fillimit të diçkaje që madje mund të ketë pasur më shumë ndikim në transformimet shoqërore dhe politike të 100 viteve të fundit sesa në vitet ’60.

Është e drejtë të pyesim veten nëse, duke pasur parasysh të gjitha paralelet midis 1922 dhe 2022, ne mund të jemi përsëri në fillimin e një epoke që është po aq transformuese. Pas gjithë sëmundjes dhe vuajtjes së pandemisë Covid-19, luftërave dhe skandaleve politike, çfarë lëvizje artistike do të lindë, çfarë mund të mbajë e ardhmja?

Marrë nga The Telegraph, përshtati në shqip Gazeta "Si"

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.