Liberalizëm pa Lider

Nga Ana Palacio* – Tranzicioni presidencial i Shteteve të Bashkuara, duke arritur kulmin në përurimin e Joe Biden, ka qenë një udhëtim me ulje-ngritje. Ajo ka sjellë momente tmerri dhe shpërthime shprese, tronditje se sa e brishtë duket demokracia dhe një ndjenjë lehtësimi që i ka mbijetuar deri më tani. Por, për europianët, ky tranzicion i trazuar duhet të sjellë edhe diçka tjetër: reflektim të sinqertë në lidhje me gjendjen e liberalizmit në botën e sotme.

Vitaliteti i traditës liberale është mbështetur gjithmonë tek universaliteti: besimi se vlerat liberale vlejnë për të gjithë njerëzimin. Kjo bindje ka mbështetur një lloj zelli, i cili nxiti përpjekjet për të ndërtuar, thelluar dhe mbështetur rendin liberal ndërkombëtar.

Kini parasysh Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut – një shembull i vlerave liberale. Kur po farkëtohej në vitet pas Luftës së Dytë Botërore, Bashkimi Sovjetik kundërshtoi përfshirjen e të drejtave individuale, duke këmbëngulur se të drejtat e njeriut mund të ushtroheshin vetëm përmes qeverisë. Arabia Saudite, nga ana e saj, pati problem me përfshirjen e lirisë së fesë, duke argumentuar se ligji i bazuar në Islam duhet të jetë i pari. Asnjë paralajmërim nuk u përfshi.

Megjithëse asnjë qeveri (apo Afrika e Jugut) nuk votoi për Deklaratën, përfshirja e të drejtave individuale ishte qartësisht vendimi i duhur. Deklarata nuk kishte të bënte me kodifikimin; nuk ishte menduar të ishte detyruese (megjithëse që prej asaj kohe është përfshirë në instrumente të panumërta detyrues). Në vend të kësaj, ajo përfaqësonte shpresën për një botë më të mirë. Pararendësi i Deklaratës, Karta e Atlantikut, deklaroi shpresën se “të gjithë njerëzit në të gjithë vendet mund të jetojnë jetën e tyre të lirë nga frika dhe skamja”. Duhej të ishte universale.

Ky besim në vlerat liberale universale siguroi një qendër gravitacioni rreth së cilës të orientohej Perëndimi përmes Luftës së Ftohtë. Ai vazhdoi pas rënies së Murit të Berlinit, duke tejkaluar një raund të ri thirrjesh për relativizëm – të tilla si marrja parasysh e “vlerave aziatike” – në vitet 1990. ShBA hegjemoniste – arbitri në dukje i pakontestueshëm i liberalizmit në mbarë botën në vitet pas rënies së bllokut Sovjetik – ishte thelbësore për qëndresën e këtij besimi.

Sot, ShBA vështirë se është hegjemoni që ishte një gjeneratë më parë, me institucionet e saj demokratike nën sulm nga një president dhe miliona mbështetës të tij të patrazuar. Si rezultat, liberalizmi ka humbur motorin dhe busullën e tij. Kina, nga ana e saj, është e etur për të mbushur boshllëkun me modelin e saj universal, kino-centrik.

Me Marrëveshjen Gjithëpërfshirëse të Bashkimit Evropian-Kinë për Investime (CAI), Europa duket se po pranon interesin. Megjithëse marrëveshja ishte shtatë vjet në proces, të dy palët ishin të etura për ta përfunduar atë në fund të vitit 2020, përpara se administrata e Biden, e cila është e angazhuar në krijimin e një fronti të bashkuar të demokracive për t’iu kundërvënë Kinës, të merrte detyrën.

Nga ana europiane, Gjermania donte ta konsideronte marrëveshjen midis arritjeve të Këshillit të saj të presidencës së BE. Pra, edhe pse shpalli partneritetin e saj të ri global me ShBA, ajo nxitoi të përfundonte marrëveshjen me Kinën – sfida qendrore e politikës së jashtme të kohës sonë – mbi kundërshtimet e ekipit të Biden. Ekzistojnë mënyra shumë më të mençura që Europa të demonstrojë dëshirën e saj të proklamuar shpesh për “autonomi strategjike”.

E megjithatë kjo nuk është pjesa më zhgënjyese e historisë. Në vend që të merrte një qëndrim mbi të drejtat e njeriut, siç bënë europianët më 1948, BE i dha çështjes pak më shumë se një shkelje syri: marrëveshja thjesht thotë se të dy palët do të “punojnë drejt” zbatimit të konventave ndërkombëtare të punës. Duke pasur parasysh mungesën e dukshme të interesit të Kinës për të respektuar ndalimin ndërkombëtar të punës së detyruar, premtimi vlen pak më shumë sesa letra në të cilën është shkruar.

Dhe për çfarë e ka shitur Europa shpirtin e saj? CAI u premton kompanive europiane qasje më të madhe në tregun kinez, megjithëse siç ka treguar përvoja e hidhur e Australisë, dispozitat e investimeve të marrëveshjes mund të nënkuptojnë pak. Megjithatë, edhe nëse marrëveshja do të sillte përfitime të mëdha ekonomike, ato nuk do të kompensonin koston e saj morale.

Ish-kancelari gjerman Helmut Kohl një herë tha, “Nëse dikush nuk ka busull, kur nuk e di se ku qëndron dhe ku dëshiron të shkojë, mund të nxjerrësh përfundimin se nuk ka udhëheqje ose interes për të formuar ngjarjet”. Ai fliste për politikën e jashtme gjermane nën kancelaren Angela Merkel, por fjalët e tij vlejnë për BE sot.

Vlerat liberale janë busulla jonë. Pa të, ne nuk mund të lundrojmë në fluksin e terrenit të pashtruar të një rendi ndërkombëtar. As nuk mund të lejojmë të injorojmë leximet e tij vetëm sepse një udhëheqës i fuqishëm na thotë të ndryshojmë kursin. Pavarësisht se kush e zë Shtëpinë e Bardhë, nëse BE-ja i nënshtrohet vetëkënaqësisë (duke reflektuar një mungesë vlerësimi për vlerat tona) dhe dorëheqjes (që rrjedh nga mungesa e besimit etj.), do të përfundojë pa shpirt, e humbur dhe pa zgjedhje ose ndikim./ Project Syndicate/ Përktheu: Gazeta “Si”.

*Ana Palacio, ish-ministre e Punëve të Jashtme të Spanjës, ish-nënkryetare dhe këshilltare e përgjithshme e Grupit të Bankës Botëror.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.