Letërsia nën akuzë: Rasti i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit/ Si u pushkatuan nga diktatura dy poetët nga Librazhdi

Nga Gazeta “SI”–  “Gjyqi i poetëve” njihet si një nga aktet më të errëta të diktaturës komuniste në Shqipëri. Nën akuza të sajuara dhe me një proces të mbushur me falsifikime nga Sigurimi i Shtetit, dy poetët e rinj, Genc Leka dhe Vilson Blloshmi, u dënuan me vdekje me datë 17 Korrik 1977 , si pjesë e një të ashtuquajturi “grup sabotatorësh në bujqësi”.

Më 13 qershor 1977, Gjykata e Rrethit Librazhd shpalli vendimin ekstrem për tetë të arrestuarit, mes tyre edhe dy poetët. Vendimi ishte i parashkruar: pushkatim për Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin.

Përpjekjet e dëshpëruara për të ndryshuar vendimin në instancat e larta, përfshirë kërkesën për falje drejtuar Presidiumit të Kuvendit Popullor, u refuzuan. Gjithçka ishte vulosur.

Vendimi i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë, që e mbështeti plotësisht atë të gjykatës së Librazhdit, konfirmon qartazi klimën politike të kohës dhe logjikën e diktaturës, ku biografia, prejardhja familjare dhe mendimi i lirë konsideroheshin rrezik për regjimin.

Në relacionin e gjykatës thuhet:

“Të gjykuarit Genc Leka, Vilson Blloshmi, D. Blloshmi dhe Bedri Blloshmi, në bashkëpunim me njëri-tjetrin, kanë zhvilluar një veprimtari të theksuar kriminale, duke synuar minimin e ekonomisë bujqësore dhe dobësimin e Pushtetit Popullor. Tre të parët kanë kryer edhe agjitacion e propagandë.”

Më tej, vendimi thekson rëndësinë që i jepej biografisë:

“Të gjykuarit janë persona me prejardhje klasore të keqe, nga familje të pasura, të lidhura me Ballin Kombëtar…”

Akuzat ishin të një natyre që më shumë kishin të bënin me ndëshkimin e mendimit të lirë dhe artit sesa me veprime konkrete kundër shtetit. Poezitë, shkrimet dhe qëndrimi i tyre kritik ndaj realitetit komunist u interpretuan si “agjitacion e propagandë”.

Pas vendimit të Gjykatës së Lartë, dy poetët u pushkatuan në mesnatën e 17 korrikut 1977, pranë një zone të pyllëzuar, rreth 6 kilometra larg Librazhdit.

Dëshmia e dokumentuar: Dosja sekrete që ekspozon farsën gjyqësore

 Dosja sekrete e Sigurimit të Shtetit kundër poetit Vilson Blloshmi e mbledhur dhe botuar nga i vëllai, Bedri Blloshmi hedh dritë mbi një proces farsë. Një seri dokumentesh arkivore hedhin dritë mbi manipulimet dhe akuzat e fabrikuara nga regjimi kundër dy poetëve që u pushkatuan për motive thjesht politike.

Autori i librit, Bedri Blloshmi, vëllai i Vilsonit, pas më shumë se katër dekadash kërkimesh, ka arritur të zbulojë procesverbalin e pushkatimit dhe dokumente të tjera të klasifikuara si “tepër sekret”. Libri mban titullin “Dosja Formulare, Kategoria 2°, nr.840” – i njëjti emërtim që mbante edhe dosja zyrtare e përndjekjes ndaj poetit.

“Pas shumë vitesh kam gjetur procesverbalin e pushkatimit të vëllait. Në të kanë firmosur emra si Spiro Koleka dhe Haxhi Lleshi. Në mbledhjen e Presidiumit është diskutuar për çështje dekoratash dhe në fund dikush pyet: ‘Çfarë do bëjmë me të dënuarit me vdekje?’ Haxhi Lleshi thotë vetëm: ‘Këta janë familje armiqsh dhe nuk e duan socializmin’. Kaq ishte.” – ka rrëfyer Bedri Blloshmi.

Në këtë dosje ndodhen dokumente të rralla. Vendimi i arrestit, marrja në pyetje nga hetuesit, akt-ekspertizat e poezive të Vilsonit nga studiues të letërsisë, pseudonimet e spiunëve që e ndiqnin, por edhe vendimet e komitetit të partisë dhe të trupit gjykues për dënimin me vdekje.

Vilsoni ishte vetëm 28 vjeç në kohën e arrestimit dhe pushkatimit. Ai la pas një vajzë vetëm një vjeç. Sot, pas më shumë se 45 vjetësh, dokumentet që për shumë kohë mbetën të mbyllura në arkivat e Sigurimit, zbulojnë jo vetëm një krim shtetëror, por edhe tragjedinë e një shoqërie që nuk është ndarë ende plotësisht nga e kaluara e saj totalitare.

Letra e Vilson Blloshmit për kushërirën Lumturie Blloshmi, një dëshmi e një sensi të lartë estetik dhe intelektual.

Një letër e gjetur mes dokumentave është edhe ajo të cilën Vilsoni ia dërgonte kushërirës së tij, piktores Lume Blloshmi ku mes kërkesave për ti dërguar libra dhe përsiatjeve për letërsinë kallp të kohës, Vilsoni i shkruan asaj mbi gjendjen e tij të brendshme, një reflektim i cili shpalos një kut artistik të lartë dhe modern.

“…mjaft prej këtyreve veprave lënë vraga të paharrueshme në ndërgjegjen e njeriut naiv, si plugu në një tokë të virgjër. Në shpirtin e shkrimtarit që shkroi këto vepra alternativa më e mirë për njeriun është që të vdesë. Nuk vihen lidhje mes asaj që njeriu ka më intime në zemër, me atë që do të duhej të merrte nga parimet fizike dhe morale të njerëzimit. Ndërkaq, artisti dhe shkrimtari i kohës sonë, të bëjë atë që bën epoka- të bëhet edhe budalla, nëse është nevoja. Unë nuk di përse emri i Sartrit dhe i Kamysë,  mbushin kaq boshllëk dhe ndriçojnë kaq shumë errësirën! A janë protesta të gjalla kundër shtypjes? Një zot e di, nëse ekziston. Shpesh, këto janë predikime për lirinë e kërkuar aq shumë nga ushtarët dhe kurtizanet dhe jo nga turmat e gjera popullore. Helas! T’i lëmë këta shkrimtarë të papjekur! Unë di vetëm një gjë, edhe ti e di, dhe gjithë bota e di. Po jua them: nëse sensi i vërtet i njeriut nuk vdes në këto kohë të tmerrshme, ai nuk ka për të vdekur kurrë. Lumi! Kërko … kërko ndonjë nga këto libra dhe m’i dërgoni, ju lutem. Do të doja të shkruaja më shumë, por nuk po shkruaj më. Tani mendime të ashpra kalojnë në mendjen time. Trupi im do të flerë, por shpirti im do të fluturojë. Kështu, njëri më tërheq këtej, tjetri andej. Është shumë vonë. Mesnatë. Natën e mirë, pra, kushurira ime e varfër që ke një emër kaq të bukur!

Ja tani një citim nga Shatobrian:

“Lumturia e vërtet kushton pak; nëse është e shtrenjtë, nuk është cilësore” Kujtime përtej Varrit.

Përshëndetjet e mia juve dhe familjes Vilson”.

Pjesa më e madhe e dorëshkrimeve të poetit të pushkatuar Vilson Blloshmi janë gjetur në dosjet sekrete të Sigurimit të Shtetit. Vetëm pak prej tyre si letra me kushërirën Lumturi Blloshmi dhe tri poezi të ruajtura nga vëllai i tij, Bedriu  kanë burim familjar. Pjesa tjetër është marrë nga dosjet hetimore dhe operative, të cilat përmbajnë materialet e përgjuara, letrat e spiunëve dhe dorëshkrimet e sekuestruara që përdoreshin si prova.

Në vitin 2007 u zbuluan tre blloqe dorëshkrimesh:

I pari përmban citime dhe përkthime nga autorë europianë (Hugo, Poe, Baudelaire, Verlaine etj.) dhe është shkruar gjatë viteve 1971–1972. I dyti, nga viti 1974, përmban përmbledhje dhe përkthime të veprave të Hugo-s, përkthime poetike dhe disa poezi të panjohura më parë të vetë Blloshmit, mes tyre dhe poezia e fundit e tij. I treti përmban përkthimin e plotë të novelës “Zadig” të Volterit, një version më i plotë se përkthimi i vitit 1990, i cili ishte i censuruar.

Blloshmi, i vetmuar dhe i përndjekur, i gjente librat në frëngjisht në mënyrë të fshehtë, përmes miqve ose duke i marrë me qira nga ish-intelektualë të persekutuar. Në letrat e tij, ai kërkon rregullisht libra të ndaluar nga kultura perëndimore, që për regjimin komunist përbënin armë propagande armiqësore. Ai nuk ishte një aktivist politik, por një poet i dhënë pas kulturës dhe letërsisë franceze, një dashuri që e çoi drejt dënimit.

Sot në këtë përvjetor kujtojmë se Vilson Blloshmi dhe Genc Leka jo vetëm ishin dy intelektuale dhe poetë modernë për kohën, por edhe dy fatkeqë, jeta e të cilëve u mbyll shpejt, ndoshta duke e lënë letërsinë shqipe të cunguar përgjithmonë.