Gazeta Si – Dyzet vjet më parë, më 12 dhjetor 1985, familja Popa, e veshur mirë, u shfaq në derën e ambasadës italiane në Tiranë, Shqipëri.
Ata biseduan mes tyre në italisht përpara policit shqiptar disi të shpërqendruar në vendrojë dhe hynë me indiferencë.
Kur polici e kuptoi se çfarë po ndodhte, ai u përpoq t’i nxirrte jashtë, por ishte tepër vonë: dy vëllezërit dhe katër motrat Popa kërkuan menjëherë azil politik.
Një krizë e madhe diplomatike pasoi midis Italisë dhe Shqipërisë dhe një lloj rrethimi i ambasadës që zgjati pothuajse pesë vjet.
Familja Popa jetoi atje deri në vitin 1990, kur qeveria shqiptare më në fund u dorëzua dhe qeveria italiane i çoi në Romë.
Për katër vjet e gjysmë, familja Popa simbolizoi rezistencën dhe dëshirën e popullit shqiptar për t’i shpëtuar regjimit shtypës komunist që e izoloi vendin nga pjesa tjetër e botës.
Disa muaj pas mbërritjes së tyre në Itali, shpërthyen protesta në Shqipëri, duke çuar në një tranzicion drejt demokracisë dhe liberalizimin e udhëtimit jashtë vendit.
Megjithatë, historia e Popave në Itali nuk përfundoi mirë, për shkak të mungesës së integrimit dhe varfërisë së tyre.
Në dhjetor të vitit 1985, në Tiranë u mbajt një paradë ushtarake: disa muaj më parë, kishte vdekur Enver Hoxha, diktatori që kishte sunduar Shqipërinë për dyzet vjet, nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në vdekjen e tij.
Ai ishte pasuar nga Ramiz Alia, Sekretari i ri i Partisë së Punës dhe kryeministër. Gjatë më shumë se dyzet viteve të diktaturës, Hoxha kishte shtypur me dhunë çdo mospajtim, përfshirë edhe përmes një force të policisë sekrete famëkeqe, të fuqishme dhe të përhapur gjerësisht, “Sigurimit”.
Ai ishte bashkuar me bllokun komunist sovjetik deri në vitet 1960, kur ai i ndërpreu marrëdhëniet dhe u afrua më shumë me Kinën, por këto lidhje shpejt u ndërprenë.
Shqipëria ishte e izoluar dhe vendi më i varfër në Evropë. Hoxha ishte paranojak (Tirana është plot me bunkerë; mbi 170,000 u ndërtuan në vend në pritje të një pushtimi të frikshëm të huaj që nuk u materializua kurrë) dhe kishte qenë i sëmurë që nga vitet 1970.
Qytetarët e saj ishin të mbyllur brenda kufijve të vendit; përpjekja për t’u larguar ishte e rrezikshme dhe të afërmit e atyre që ia dolën mbanë u persekutuan si hakmarrje.
Gjatë dyzet viteve, gati 100,000 shqiptarë u arrestuan, u internuan në kampe pune ose u vranë për arsye politike.
Popat ishin dy vëllezër dhe katër motra: Akili, Nikola, Ileana, Irena, Ermiona dhe Zhaneta. Kur u paraqitën në ambasadën italiane, më i madhi, Akili, ishte 62 vjeç dhe më e reja, Zhaneta, 45 vjeçe.
Babai i tyre kishte studiuar në Napoli, u bë farmacist dhe, me t’u kthyer në Shqipëri, bashkëpunoi me italianët gjatë pushtimit fashist (1939-1943).
Për këtë, ai u dënua me 25 vjet burg në vitin 1953 dhe vdiq në qeli, ndërsa fëmijët e tij u dërguan në një qëndrim të detyruar në fermën e Sukthit, një lloj kampi pune, ku qëndruan për 18 vjet.
Gjërat ua përkeqësoi edhe më shumë arratisja e dy vëllezërve të tjerë në Kanada midis viteve 1943 dhe 1945.
Kur e gjetën veten në kopshtin e ambasadës, përpjekjet e policit shqiptar për t’i larguar u bllokuan nga një karabinier.
Pastaj u thirr ambasadori italian në Shqipëri, Francesco Gentile. Pas konsultimeve me qeverinë, ambasada vendosi t’i rezistonte presionit nga qeveria shqiptare, e cila kërkoi dorëzimin e tyre.
Reagimi i regjimit shkoi shumë përtej pritjeve: qindra ushtarë rrethuan ambasadën, e cila zinte një sipërfaqe të konsiderueshme, në një lloj rrethimi që zgjati shumë.
Trashëgimia e Alisë te Hoxha u pa si një moment potencialisht i rrezikshëm për regjimin, i cili nuk mund ta pranonte që qytetarët e tij mund të iknin kaq lehtë, as të vendoste një precedent që mund të çonte në sulmet ndaj disa ambasadave të tjera perëndimore.
Sipas burimeve shqiptare, qeveria madje mori në konsideratë edhe një ndërhyrje të armatosur. Ushtarët jashtë ambasadës kufizuan hyrjen dhe daljen nga ndërtesa, duke vendosur se çfarë dhe kush mund të hynte. Agjentë të shumtë të inteligjencës përdorën çdo mjet në dispozicion për të përgjuar.
Në muzeun Bunk’Art 2 në Tiranë, i cili rindërton historinë e Ministrisë së Brendshme të Shqipërisë dhe policisë politike të Sigurimit, ndodhet një fshesë me përgjues me të cilën pastrues të rremë të ambasadës monitoronin çdo ditë se çfarë ndodhte brenda gjatë qëndrimit të familjes Popa.
Vëllezërit dhe motrat u strehuan në shtëpinë e kopshtarit: ata menduan se do t’u jepej leje brenda një jave, por qëndruan atje për më shumë se katër vjet, mes dekurajimit në rritje dhe protestave të shumta. Në vitin e fundit, një psikiatër nga Italia duhej të ndërhynte.
Jo të gjithë në Itali, veçanërisht midis partive të krahut të majtë, ishin të bindur për mençurinë e ndërprerjes së marrëdhënieve me një shtet fqinj për shkak të gjashtë qytetarëve shqiptarë që ishin praktikisht të panjohur për ta.
Qëndrimi për të drejtat e njeriut mbizotëroi, por për vite me radhë Shqipëria nuk negocioi për t’i garantuar familjes një rrugëdalje.
Situata u zgjidh vetëm në fillim të vitit 1990: disa muaj më parë, Muri i Berlinit kishte rënë, duke shënuar fillimin e fundit të regjimeve komuniste në Evropën Lindore dhe për disa vite, Sekretari i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, Mikhail Gorbachev, kishte filluar politika të hapjes dhe ripërtëritjes që do të çonin në shpërbërjen përfundimtare të Bashkimit Sovjetik.
Në këtë kontekst ndërkombëtar të ndryshuar, parlamenti shqiptar miratoi disa reforma të turpshme dhe në muajt e parë të vitit, Alia ftoi Sekretarin e Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, Javier Pérez de Cuéllar, në vend.
Ministri i Jashtëm italian i atëhershëm, Gianni De Michelis, besonte se vizita e Pérez de Cuéllar mund të ishte një mundësi për të zhbllokuar situatën e Popave.
Dhe kështu ndodhi: Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së vizitoi Shqipërinë më 12 dhe 13 maj, dhe më 16, gjashtë anëtarët e familjes Popa u transportuan me një furgon të Kryqit të Kuq italian në aeroportin e Tiranës.
Atje, ata nënshkruan një aplikim për pasaporta shqiptare (diçka që gjithmonë kishin refuzuar ta bënin) në këmbim të largimit të sigurt: më pas u hipën në një aeroplan ushtarak për në Romë.
Menjëherë pas kësaj, më 2 korrik, në Tiranë ndodhi i ashtuquajturi “sulm në ambasada”: qindra shqiptarë, kryesisht të rinj, hynë me forcë në ambasadat e Italisë, Francës, Gjermanisë, Hungarisë, Polonisë, Turqisë, Greqisë dhe Çekosllovakisë.
Një krizë e re lindi, këtë herë e zgjidhur brenda disa javësh me largimin e azilkërkuesve: ishte preludi i eksodit të madh të viteve 1991 dhe 1992.
Mbërritja e vëllezërve dhe motrave Popa në Itali ishte triumfuese. Nicola, më luftaraku, e përshkroi atë si “një grusht në fytyrën e marksizmit shqiptar”.
Megjithatë, vëmendja ndaj të dëbuarve u zbeh shpejt dhe në vitet që pasuan, shumë pak informacion ishte i disponueshëm për familjen Popa.
Sipas informacionit të disa njerëzve që i kishin takuar gjatë qëndrimit të tyre në ambasadë, ata fillimisht përfunduan në një azil pleqsh në provincën e Romës dhe historia e tyre u bë një histori integrimi të dështuar dhe varfërie.
Dy nga motrat u kthyen në Durrës, në bregdetin shqiptar, ku jetuan në varfëri me ndihmën e shoqatave lokale.
Tashmë, një dekadë më parë, e vetmja e mbijetuar nga familja, ishte Ermiona: ajo u përmend për herë të fundit në vitin 2019, kur refuzoi të largohej nga shtëpia e saj në Durrës pas tërmetit tragjik të nëntorit.
Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
