Pas “Ditës së mbetur” dhe “Mos më lini të shkoj”, nobelisti Kazuo Ishiguro ka botuar një kryevepër tjetër, “Klara dhe Dielli”, një vepër vizionare dhe elegjiake me thellësi të madhe.
Është romani i tij i tetë dhe i pari i botuar pas marrjes së Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 2017. Libri të pushton për qartësinë e stilit, thellësinë e implikimeve ekzistenciale dhe shtresimin e niveleve të rrëfimit. Kohë pas kohe, loja e shkëlqyeshme e Ishiguros shprehet në aluzione, transparenca dhe doza të vogla.
Duke pasur parasysh robotët, “Klara dhe Dielli” flet për shpirtin dhe dashurinë, edhe nëse është shumë e thjeshtë për ta thënë në këtë mënyrë. Nga ana tjetër, Ishiguro, autor anglez me origjinë japoneze, mishëron në mënyrën e tij pasurinë e pafund të së thjeshtës, në kuptimin thelbësor dhe të drejtpërdrejtë.
Në faqet e librit gjejmë vështrimin e Klarës, një android që vëzhgon realitetin nga një vitrinë në një Amerikë të shqetësuar, i projektuar në një të ardhme jo ndryshe nga e tashmja jonë, e prekur nga klima e pandemisë. “Por lidhja është një rastësi e thjeshtë, pasi mbarova së shkruari ‘Klara dhe Dielli’ dy muaj para se të shpërthente e gjitha”, shpjegon Ishiguro nga Londra.
Klara ushqehet nga energjia diellore dhe është e strukturuar që të jetë me të rinjtë të cilët – si në izolimet tona – nuk studiojnë në shkollë, por vijojnë mësimet në ekranet. E fituar nga vajza e vogël Josie, Klara na vendos në një botë automatizimi dhe hierarkish që i ndan njerëzit në “të rritur” dhe jo të fuqizuar. Njerëzimi synon përsosjen, por kërcënimi është i lartë: ndonjëherë procedura ju bën të sëmureni, si në rastin e Josie, të cilën prindërit e saj e kanë përfshirë në grupin e shtuar gjenetikisht. Strategjia shkencore është diskriminuese në rastin më të mirë: vetëm personat e azhurnuar arrijnë në katet e sipërme. Proza e qartë dhe e matur e Ishiguros na drejton të hyjmë në dhunën e territoreve të mundshme të dehumanizimit dhe fashizmit.
“Klara” u kushtohet fëmijëve të mbyllur në vetminë e shtëpive të tyre dhe vetë Klara identifikohet me një izolim prekës. A është një libër për vetminë?
Po. Por unë reflektoj në një ide të veçantë të vetmisë. Duke qenë një robot, i cili duhet të parandalojë fëmijët të ndjehen vetëm, Klara mendon se si ta përmbushë misionin. Për të parandaluar vetminë, njerëzit kanë marrëdhënie, prandaj Klara përqendrohet në to. Por vetmia që më intereson nuk është ajo për të cilën do të dëshironim të shihnim më shumë miq. Me kalimin e kohës kam filluar të kuptoj se te ne njerëzit ekziston një cilësi “posaçërisht” e vetmisë, e cila na bën të ndërlikuar dhe të sofistikuar.
Ekziston një marrëdhënie e fortë midis klonit gjenetik të “Mos më lini të shkoj” dhe “Klara”. Të dyja bazohen në atë që do të thotë të mos jesh njeri…
… dhe të dy kalojnë, nga fillimi në fund, hapësirën e një jete me të gjitha fazat e saj. Por, ndërsa shkruaja “Mos më lini të shkoj”, unë isha i vetëdijshëm për metaforat e trillimeve shkencore, te “Klara dhe Dielli” nuk jam tërhequr kurrë nga trillimet shkencore. Përmes takimeve me shkencëtarë të njohur falë “Mos më lini të shkoj”, (pas atij libri unë u ftova të marr pjesë në debate të ndryshme mbi marrëdhëniet shkencë-shoqëri), unë iu afrova hetimeve mbi inteligjencën artificiale dhe manipulimin gjenetik, fusha që po zhvillohen shumë shpejt. Për shembull, unë ndoqa selinë e rëndësishme të DeepMind, kompanisë AI (Google) me qendër në Londër. Prandaj, kur shkrova “Klara dhe Dielli”, gjithçka dukej mjaft aktuale.
Imagjinohen analogji gjithashtu midis “Klara” dhe “Ditës së mbetur”, plaçkitur nga emocionet në “duke e vënë veten në shërbim të”…
Ke të drejtë. Klara ndan disa aspekte me Stevens për sa i përket trishtimit, dhe ka diçka në lidhje me Stevens që e bën atë të ngjashëm me një robot. Sidoqoftë, nuk më interesojnë shërbëtorët në kuptimin letrar. Unë i shoh më shumë si një metaforë që na prek të gjithëve ne. Ne duhet të jetojmë në dimensione shumë të kufizuara dhe të kujdesemi për detyrat që na janë caktuar nga puna. Kontributi ynë kalon në krye të komandës. Ne nuk e dimë se si do të përdoret, dhe as se cili do të jetë ndikimi i tij në implikimet më të gjera të historisë.
Një shoqëri klasore del nga romani, duke u prirur drejt diktaturave dhe një epërsi të bazuar në gjenetikë. A po shkon vërtet në këtë drejtim?
Unë nuk do të thosha. Por besoj se do të ketë ndryshime të mëdha në lidhje me problemin e papunësisë. Gjatë epokës industriale, rritja e automatizmit gjithmonë eliminonte vendet e punës, por zakonisht krijonte vende të reja pune. Me prishjen e përhapur të inteligjencës artificiale, kjo nuk do të ndodhë më kurrë. Ne do të duhet të riorganizojmë shoqërinë duke pranuar faktin se shumë nuk do të funksionojnë. Situatë që do të kërkojë një rimendim të sistemit ekonomik, të vlerës që do t’i japim njëri-tjetrit dhe shpërndarjes së mirëqenies.
Duket se “Klara dhe Dielli” shtron pyetjet kryesore të jetës: çfarë është një person? Cilat janë marrëdhëniet? Si duhet të sillen qeniet njerëzore përballë padrejtësive të botës?
Në fakt, libri ka të bëjë kryesisht me emocione dhe marrëdhënie. Ai vë në dyshim marrëdhëniet dhe ndjenjat në një kontekst të modifikuar nga shkenca dhe teknologjia. A mund të zëvendësohet një person që vdes për të shmangur dhimbjen e humbjes? A është një individ unik në algoritme dhe të dhëna të tjera? Nëse është, si do ta transformojë kjo afektivitetin tonë? Si do të ndryshojë dashuria nëse mund të transferojmë një qenie në një bazë të dhënash? Këto janë pyetjet që doja të bëja përmes syve të Klarës dhe pafajësisë së saj.
Klara kërkon spiritualitet në diell dhe papritmas duket se po i drejtohet atij një lutjeje…
Doja që Klara të vendoste një marrëdhënie me një hyjni të huaj për çdo konstrukt fetar. Pavarësisht se është një makinë, Klara po identifikohet në diçka drejt së cilës ne, qeniet njerëzore, shkojmë shumë natyrshëm në kërkim.
Marrë nga “La Repubblica”, përshtati në shqip Gazeta “Si“
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
