Javier Marias: Shkrimtarët e rinj po orientohen nga ‘ndikime të jashtme’

Javier Marias lindi në 20 shtator 1951 në Madrid dhe është i biri i filozofit Julian Marias Aguilera i cili për shkak të bindjeve republikane u detyrua të merrte rrugën e mundimshme të emigrimit drejt SH.B.A-ve. Mariasi që i vogël shfaqi aftësi jo të zakonta në të shkruar. I rritur nën ndikimin shkrimtarit ruso-amerikan Vladimir Nabokov dhe poetit Jorge Guillen me të cilët ndanin të njëjtën godinë banimi , atij ju ngjiz mendimi filozofik dhe trajtimi i veçantë i diversiteteve shoqërorëçka më vonë do përbënin thelbin e pjekurisë së tij letrare. Mbaroi studimet për letërsi pas rikthimit në Spanjë dhe më pas u zhvendos në Londër ku për dy vite dha letërsi spanjolle në Oksford, për të nisur më pas jetën e shkrimtarit profesionist. Marias e shmangte  shumicën e teknologjisë dhe shkruante me një makinë shkrimi. Edhe kjo intervistë për “Los Angeles review of book” u zhvillua përmes makinës së tij të faksit.

Si e përshkruani procesin tuaj të shkrimit? A ka pasur ndonjëherë një moment që jeni ndjerë si të përmbytur nga përvoja e shkrimit?

Përvoja e shkrimit është gjithmonë një ndihmesë në vetvete. Ndiheni të mbingarkuar, ndonjëherë, nga ideja e pasur që duhet të kaloni për të krijuar diçka të re, dhe ndonjëherë, shkruani  për të kaluar kohën, por është gjithmonë një përvojë e mbushur me ndjesi. Do të ishte e vështirë të jetoni pa këtë aktivitet. Duket se ky është një proces që kërkon shumë mundim dhe të kesh durim, por gjithashtu është një mundësi për të krijuar një botë të re. Kjo është ajo që unë bëj për t’u ndjerë i plotësuar. Kjo është arsyeja pse shkrimi është gjithmonë një pasion për mua, ndonëse edhe një mundim.

A veprojnë dhe mendojnë personazhet tuaj ashtu si do të vepronim në jetën reale, apo ata përfaqësojnë një aspekt tjetër të jetës njerëzore?

Për pjesën më të madhe, personazhet e mi janë plotësisht të imagjinar pra krijesa fiksionale. Por ajo që është interesante për mua është që, ndonëse janë të imagjinuar, ato gjithmonë kanë diçka që mund të lidhet me realitetin. Unë nuk përpiqem të krijoj personazhe që janë thjesht “realistë”, por që kanë ndjenja të thella dhe aspekte të botës së brendshme që mund të jenë shumë të vërteta. Mund të thuhet se ato përfaqësojnë një “tipar njerëzor” që është i njohur, por që përfshin gjithashtu elementë që mund të duken më të thellë ose të përzier me jetën shpirtërore.

Cili është dallimi i madh mes shkrimtarëve të brezit tuaj dhe atyre të brezave më të rinj?

Kjo është një pyetje interesante. Unë nuk mendoj se ka një dallim të madh, por ndoshta ndjej se shkrimtarët e brezit tim ishin më të lidhur me traditën dhe me mënyrën e të menduarit më seriozisht për letërsinë. Ndërsa shkrimtarët më të rinj shpesh janë më të orientuar në ato që mund të quhen “ndikime të jashtme”.  Unë kam një ndjenjë se brezi im ishte shumë më i fokusuar në letërsinë klasike dhe në rëndësinë e saj për të krijuar një narrativë të thellë dhe të pasur. Shkrimtarët më të rinj ndihmojnë të pasqyrojnë një ndryshim në mënyrën se si lexojmë dhe kuptojmë botën, por gjithsesi, ata nuk janë të ndryshëm nga ne. Të gjithë ne shkruajmë për të shprehur ndjenjat tona.

A shihni ndryshime në mënyrën sesi lexuesit reagojnë ndaj librit tuaj në kohën kur është botuar, krahasuar me periudhën kur është shkruar?

Po, ka një ndryshim të dukshëm në mënyrën sesi reagojnë lexuesit tani krahasuar me kohën kur kam filluar të shkruaj. Kur isha më i ri, romanet që shkruaja nuk ishin aq të përhapura në mesin e lexuesve, pasi ata kishin më shumë nevojë për atë që mund ta quajmë “të kuptuarin e thjeshtë të botës”. Tani, shumë lexues kërkojnë më shumë thellësi, ndoshta si rezultat i pasurimit të kulturës letrare dhe përvojave të ndryshme që kanë kaluar. Ata janë më të gatshëm të mendojnë për pyetje ekzistenciale dhe filozofike dhe janë të hapur për tekste që përballin  ndjenjat me pasiguritë e  jetës. Është një ndryshim që e shoh si një zhvillim të natyrshëm të lexuesve dhe  shoqërisë.

Në një periudhë kur shumë shkrimtarë mund të tërhiqen nga temat më popullore dhe komerciale, ju keni qëndruar besnik ndaj një stilit më të thellë dhe kërkues. A ndjeni ndonjëherë presion për të ndjekur një linjë më “komerciale”?

Jo, nuk kam ndier ndonjë presion të tillë. Unë besoj se, për të shkruar, duhet të kesh një qëllim dhe një qëndrim të fortë ndaj botës dhe ndaj lexuesve. Ndonjëherë ndodh që letërsia popullore mund të jetë më fitimprurëse ose më e njohur, por për mua është shumë më e rëndësishme të ruaj besnikërinë ndaj mendimeve dhe pikëpamjeve që kam, sesa të ndjek një trend të shpejtë. Ka një lloj kënaqësie të veçantë kur di se ndjek një rrugë që është e vërtetë për ty, edhe nëse ajo nuk është gjithmonë ajo që pritet nga të tjerët.

A mund të na thoni më shumë për ndikimet tuaja si shkrimtar? Kush janë ata autorë ose librat që kanë formuar stilin tuaj të shkrimit?

Ka shumë shkrimtarë që më kanë ndikuar në mënyra të ndryshme. Pjesa më e madhe e ndikimeve vijnë nga letërsia klasike dhe nga shkrimtarë të mëdhenj si Dostoevsky, Kafka, dhe Flaubert, të cilët kanë shkruar për kompleksitetin e shpirtit njerëzor dhe për tensionet e jetës. Po ashtu, kam qenë gjithmonë i frymëzuar nga shkrimtarët e mëdhenj të gjuhës spanjolle si Miguel de Cervantes dhe Ramón del Valle-Inclán. Ata krijuan botë të pasura dhe të komplikuara, të cilat kanë ndihmuar në  formimin e stilit tim të të menduarit dhe të të shkruarit. Megjithatë, ndikimi më i madh ka ardhur nga literatura e mëparshme dhe mënyra sesi ajo trajton temat universale të jetës, dashurisë, dhe vdekjes.

Si e përballoni jetën dhe shkrimin në një kohë kur ka kaq shumë ndikime të jashtme dhe të shpejta që mund të përfshijnë shkrimtarët dhe lexuesit?

ËShtë një periudhë kur teknologjia dhe media sociale kanë një ndikim të madh, dhe unë ndjej se shkrimtarët janë shpesh të detyruar  të ndjekin trendet dhe presionet që vijnë nga këto kanale. Megjithatë, është e rëndësishme të ruash një distancë dhe të fokusohesh në atë që ka rëndësi vërtet për ty. Kjo mund të jetë e vështirë, sepse është e natyrshme që të duash të jesh pjesë e bisedës kulturore dhe të jesh i njohur, por për mua, është e rëndësishme të mos humbësh mendimin e thellë dhe të vazhdosh të shkruash për atë që është e rëndësishme dhe e vërtetë për shpirtin njerëzor.

Në një botë ku shkrimi dhe letërsia shpesh e përballen me komercializmin, cilat janë mendimet tuaja për rolin e letërsisë dhe të shkrimtarëve në shoqërinë moderne?

Mendoj se letërsia ka një rol të rëndësishëm që nuk duhet të nënvlerësohet, edhe në këtë epokë të dominimit të medias dhe teknologjisë. Shkrimtarët duhet të vazhdojnë të japin një reflektim të thellë për jetën, shoqërinë dhe njeriun. Ata mund të jenë një lloj kompasi për lexuesin, që t’i ndihmojnë të gjejnë një kuptim më të thellë të realitetit përmes fjalëve. Megjithatë, për të mbajtur këtë rol, është e rëndësishme që shkrimtarët të mbeten të pandikuar nga shpejtësia e konsumit të informacionit dhe ndikimet komerciale që shpesh vijnë me të. Letërsia mund të jetë një mjet për të ngritur pyetje dhe për të hapur biseda të rëndësishme, pa u ndikuar nga kërkesat e menjëhershme të tregut.

Ekziston një mendim  mes lexuesve tuaj në Shtetet e Bashkuara se ju duhet të ishit më i lexuar atje. Përmendeni shpesh edhe si kandidat i fortë për Çmimin Nobel. A mendoni se lexuesit (dhe kritikët) në Amerikë e masin  suksesin me një metër të gabuar dhe a është audienca juaj po aq e gjerë sa e keni menduar ?

Në përgjithësi, lexueshmëria ime është shumë më e gjerë sesa e kam imagjinuar ndonjëherë, dhe e konsideroj veten me shumë fat. Kam shkruar romanet që kam dashur të shkruaj, pa ndierë kurrë ndonjë presion për të qenë i suksesshëm apo për të përmbushur pritshmëri të tilla. Nëse kam pasur sukses, ka ndodhur pa qëllim për të mos thënë rastësisht. Siç e dini, Shtetet e Bashkuara nuk janë shumë të hapura ndaj veprave që nuk janë shkruar në anglisht (vetëm tre ose katër përqind e librave të botuar janë përkthime). Kështu që e shoh si një fat të madh faktin që shumë prej librave të mi janë botuar atje. Nëse ndonjë ditë fitoj më shumë lexues, do të ndodhë vetvetiu. Nuk kam asgjë në dorë për këtë. Sa për Çmimin Nobel, fjala “përherë” më bën të qesh. Nuk kam dëgjuar ndonjëherë dikë që ka ndonjë dijeni të vërtetë për punët apo preferencat e Akademisë Suedeze të përmendë emrin tim. Po, shtëpitë britanike të basteve më kishin këtë vit me koeficient 16/1, njësoj si Bob Dylan. Por, siç dihet, bastvënësit britanikë janë pak të çmendur. Janë më së shumti njerëz që vënë bast për gara kuajsh. Nuk është se janë bërë shumë të pasur me këtë punë.

Në këtë moment të veçantë politik dhe historik në Shtetet e Bashkuara, çfarë do t’u rekomandonit njerëzve të lexojnë gjatë këtyre viteve, për të kuptuar më mirë lëkundjet që po përjetojmë?

Unë do t’u këshilloja të lexojnë gjëra që nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë me politikën. Pushimet nga politika janë të nevojshme, edhe në kohët më të vështira, dhe pikërisht në ato momente kupton se bota nuk është veçse politikë. Por, nëse dikush dëshiron të lexojë diçka që lidhet sadopak me situatën aktuale, atëherë do të sugjeroja “Ditari i një njeriu të dëshpëruar” nga Friedrich Reck-Malleczeëen. Ai vdiq, si shumë të tjerë, në një kamp përqendrimi. Por nuk ishte hebre, nëse nuk gaboj, as majtist. E kuptoi shumë herët se çfarë përfaqësonte Hitleri që kur Hitleri ende nuk ishte “Hitleri”. Ka një skenë të pabesueshme ku ai rrëfen se pati mundësinë ta vriste atë në një restorant. Fatmirësisht nuk e bëri. Siç thashë, nuk mund ta quash dikë fashist para se ta ketë provuar vetë se është i tillë.

Përshkruani një moment që keni kaluar si shkrimtar, i cili ka qenë mbreslënës ose ka ndikuar thellë në mënyrën tuaj të të shkruarit.

Një moment që më ka ndikuar thellë si shkrimtar ishte kur shkruaja  një roman që trajtonte tema të pasigurisë dhe vuajtjes shpirtërore. Ndërsa po e shkruaja, kam pasur një përvojë që më ka ndihmuar të kuptoj më mirë sfidat dhe vuajtjet që përjetojnë personazhet e mi. Kam kaluar një periudhë të gjatë reflektimi, ku kam kuptuar se për të shkruar me sinqeritet, duhet të përballesh me ndjenjat dhe pasiguritë e tua, dhe të jesh i gatshëm të trajtosh aspekte të jetës që ndoshta janë të dhimbshme për të përballuar. Ky proces më ka mësuar shumë për thelbin e shkrimit dhe për forcën që mund të ofrojë letërsia në lidhje me shpëtimin dhe përmirësimin shpirtëror.

Si i shihni shkrimtarët e rinj dhe ata që po përpiqen të hyjnë në botën e letërsisë sot?

Shkrimtarët e rinj janë gjithmonë  frymëzim për mua, sepse ata sjellin një energji të re dhe një këndvështrim të freskët në letërsi. Edhe pse jetojmë në një periudhë të mbushur me teknologji dhe mundësi të shumta për të ndarë mendimet dhe idetë, shkrimtarët e rinj duhet të kenë guximin të mbajnë një vizion të qartë dhe të qëndrojnë të sinqertë ndaj vetes dhe lexuesve. Ata duhet të kenë guximin të shkruajnë për realitetin dhe për botën që ata përjetojnë, pa u ndikuar nga presionet e momentit. Për ata që po përpiqen të hyjnë në këtë botë, është e rëndësishme të kuptojnë se suksesi i vërtetë nuk vjen nga ndjekja e modës, por nga përkushtimi dhe pasioni për artin e shkrimit.

Çfarë këshille do t’u jepnit shkrimtarëve të rinj që duan të kenë një karrierë të tyren dhe të kenë ndikim të qëndrueshëm në letërsi?

Këshilla ime për shkrimtarët e rinj është të jenë të duruar dhe këmbëngulës.  Shkrimi është një art që kërkon kohë dhe përpjekje për t’u zhvilluar. Suksesi dhe njohja mund të vonojnë, por ajo që është më e rëndësishme është të shkruani për pasion dhe për dashurinë ndaj fjalës. Duhet të jeni të gatshëm të përballeni me kritika dhe dështime, sepse ato janë pjesë e procesit të mësimit dhe rritjes si shkrimtar. Po ashtu, duhet të zhvilloni një sens të thellë të vetëdijes dhe të identitetit tuaj si shkrimtar. Kjo do t’ju ndihmojë të shmangni tundimet e komercializmit dhe të krijoni vepra që kanë kuptim dhe që janë të qëndrueshme.

Burimi: Los Angeles review of Books