.png)
Nga Gazeta ‘Si’- Konflikti midis Izraelit dhe popullit palestinez është një nga mosmarrëveshjet më të gjata dhe më të dhunshme në botë. Origjina e tij daton më shumë se një shekull.
Ka pasur një sërë luftërash midis Izraelit dhe kombeve arabe. Kryengritje – të quajtura intifada – kundër pushtimit izraelit, si dhe reprezalje dhe goditje nga Izraeli kanë ndodhur gjithashtu.
Pasojat e mosmarrëveshjes historike mbi çështjet përfshirë tokën, kufijtë dhe të drejtat po ndihen ende, duke përfshirë luftën e fundit midis Izraelit dhe Hamasit në Gaza.
Çfarë ishte Izraeli para vitit 1948 dhe si u krijua?
Britania mori kontrollin e zonës së njohur si Palestinë në Luftën e Parë Botërore, pas disfatës së Perandorisë Osmane, e cila kishte sunduar atë pjesë të Lindjes së Mesme. Një shumicë arabe dhe një pakicë hebreje jetonin atje, si dhe grupe të tjera etnike.
Tensionet midis popullatës hebreje dhe arabe u thelluan kur Mbretëria e Bashkuar ra dakord në parim për krijimin e një “shtëpie kombëtare” në Palestinë për popullin hebre.
Hebrenjtë kishin lidhje historike me tokën, por arabët palestinezë gjithashtu kishin një pretendim që daton prej shekujsh dhe e kundërshtuan këtë veprim. Britanikët thanë se të drejtat e arabëve palestinezë që tashmë jetonin atje duhej të mbroheshin.
Midis viteve 1920 dhe 1940, numri i hebrenjve që mbërrinin u rrit, me shumë prej tyre që iknin nga persekutimi në Evropë. Vrasja e gjashtë milionë hebrenjve gjatë Holokaustit i dha urgjencë të shtuar kërkesave për një strehë të sigurt.
Popullsia hebreje arriti në 630 mijë, pak më shumë se 30% e popullsisë, deri në vitin 1947.
Në vitin 1947, në një sfond dhune në rritje midis hebrenjve dhe arabëve – dhe kundër sundimit britanik – Kombet e Bashkuara (OKB) votuan që Palestina të ndahej në shtete të veçanta hebreje dhe arabe. Jerusalemi do të bëhej një qytet ndërkombëtar.
Asnjë komb arab nuk e mbështeti këtë. Ata argumentuan se plani u dha hebrenjve më shumë tokë, edhe pse popullsia e tyre ishte më e vogël.
Britania abstenoi. Ajo vendosi të tërhiqej dhe t’ia dorëzonte problemin OKB-së në fund të 14 majit 1948.
Udhëheqësit hebrenj në Palestinë shpallën një shtet të pavarur të njohur si Izrael disa orë para përfundimit të sundimit britanik. Izraeli u njoh nga OKB vitin e ardhshëm.
Lufta arabo-izraelite e vitit 1948
Një ditë pasi Izraeli shpalli pavarësinë, u sulmua dhe u rrethua nga ushtritë e pesë kombeve arabe. Konflikti u bë i njohur në Izrael si lufta e tij për pavarësi.
Në kohën kur luftimet përfunduan me një armëpushim në vitin 1949, Izraeli kontrollonte pjesën më të madhe të territorit.
Marrëveshjet e lanë Egjiptin të pushtonte Rripin e Gazës, Jordaninë të pushtonte Bregun Perëndimor dhe Jerusalemin Lindor, dhe Izraeli të pushtonte Jeruzalemin Perëndimor.
Rreth 750 mijë palestinezë u larguan, ose u detyruan nga shtëpitë e tyre në tokë që u bë Izrael dhe përfunduan si refugjatë. Ngjarja njihet në arabisht si Nakba (Katastrofa).
Në vitet që pasuan, qindra mijëra hebrenj u larguan, ose u dëbuan nga vendet me shumicë myslimane në të gjithë Lindjen e Mesme dhe Afrikën Veriore, me shumë që shkuan në Izrael.
Lufta e Lindjes së Mesme e vitit 1967
Ajo që njihet si Lufta Gjashtë Ditore ndryshoi kufijtë në Lindjen e Mesme dhe pati pasoja të mëdha për palestinezët. Lufta pa Izraelin të luftonte Egjiptin, Sirinë dhe Jordaninë.
Filloi kur Izraeli, nga frika e një sulmi nga Egjipti dhe Siria, nisi një sulm ndaj forcave ajrore të Egjiptit.
Në kohën kur përfunduan luftimet, Izraeli kishte kapur Gadishullin Sinai dhe Gazën nga Egjipti, pjesën më të madhe të Lartësive të Golanit nga Siria dhe Jerusalemin Lindor dhe Bregun Perëndimor nga Jordania.
Rreth një milion palestinezë në Bregun Perëndimor, Gaza dhe Jerusalemin Lindor ranë nën kontrollin e Izraelit. Pushtimi i këtyre zonave nga Izraeli ka zgjatur deri më sot.
Izraeli nënshkroi një traktat paqeje me Egjiptin në 1979 dhe ktheu Sinain.
Ajo aneksoi Jeruzalemin Lindor dhe Lartësitë e Golanit, duke i bërë ato pjesë të Izraelit, megjithëse kjo nuk është njohur nga shumica e komunitetit ndërkombëtar.
Cili është statusi i Bregut Perëndimor tani?
Bregu Perëndimor – tokë midis Izraelit dhe lumit Jordan – është shtëpia e rreth tre milionë palestinezëve.
Së bashku me Jerusalemin Lindor dhe Gazën, është pjesë e atyre që njihen gjerësisht si Territoret e Pushtuara Palestineze.
Palestinezët kanë kundërshtuar gjithmonë praninë e Izraelit në këto zona dhe duan që ata të jenë pjesë e një shteti të ardhshëm të pavarur, diçka e mbështetur nga shumica dërrmuese e komunitetit ndërkombëtar.
Izraeli ka ende kontrollin e përgjithshëm të Bregut Perëndimor, por që nga vitet 1990, një qeveri palestineze – e njohur si Autoriteti Palestinez – ka drejtuar shumicën e qytetit dhe qyteteve të tij.
Ka rreth 150 vendbanime izraelite, ku strehohen rreth 700.000 hebrenj, në Bregun Perëndimor dhe Jerusalemin Lindor. Palestinezët duan që të gjitha vendbanimet izraelite të hiqen dhe ato konsiderohen të paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar.
Megjithatë, qeveria e Izraelit e kundërshton këtë. Ai thotë se vendbanimet më të mëdha të paktën janë të përhershme dhe se të gjitha vendbanimet janë të rrënjosura në të drejtat e tij historike.
Ajo nuk njeh të drejtën e palestinezëve për të pasur shtetin e tyre dhe argumenton se Bregu Perëndimor është pjesë e atdheut izraelit. Qeveria izraelite njoftoi planet për të zgjeruar vendbanimet pas ardhjes në pushtet në vitin 2022. Ajo thotë se krijimi i një shteti palestinez do të ishte një kërcënim për sigurinë izraelite.
Në korrik 2024, gjykata më e lartë e OKB-së, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (ICJ), tha se prania e vazhdueshme e Izraelit në Territoret e Pushtuara Palestineze është e paligjshme. Ai tha se Izraeli duhet të tërheqë të gjithë kolonët dhe se ishte në kundërshtim me marrëveshjet ndërkombëtare për racizmin dhe aparteidin.
Cila është mosmarrëveshja për Jeruzalemin?
Izraeli dhe palestinezët e pretendojnë Jerusalemin si kryeqytetin e tyre.
Izraeli, i cili tashmë kontrollonte Jeruzalemin Perëndimor, pushtoi Jerusalemin Lindor në luftën e vitit 1967 dhe më vonë e shpalli të gjithë qytetin kryeqytetin e tij të përhershëm. Ai thotë se Jerusalemi nuk mund të ndahet. Palestinezët pretendojnë Jeruzalemin Lindor si kryeqytetin e një shteti të ardhshëm palestinez.
Shumica e popullsisë së Jeruzalemit Lindor janë palestinezë, vetëm një pakicë e vogël prej të cilëve kanë zgjedhur të bëhen qytetarë izraelitë.
Vendet e shenjta në Jerusalem janë në qendër të konfliktit palestinezo-izraelit. Vendi më i shenjtë – i njohur për muslimanët si kompleksi i Xhamisë Al Aksa, ose Haram al-Sharif (Shenjtorja fisnike), dhe për hebrenjtë si Mali i Tempullit – shtrihet në Jerusalemin Lindor.
OKB-ja dhe shumica e opinionit ndërkombëtar e konsiderojnë Jerusalemin Lindor si tokë palestineze të pushtuar nga Izraeli.
Çfarë ka ndodhur në Rripin e Gazës?
Rripi i Gazës është një pjesë e tokës e rrethuar nga Izraeli, Egjipti dhe Deti Mesdhe. Është 41 km i gjatë dhe 10 km i gjerë.
Shtëpia e rreth 2.3 milionë njerëzve, është një nga vendet më të dendura të populluara në Tokë.
Edhe para luftës së fundit midis Izraelit dhe Hamasit, Gaza kishte një nga normat më të larta të papunësisë në botë. Shumë njerëz jetonin nën kufirin e varfërisë dhe vareshin nga ndihma ushqimore për të mbijetuar. Kufijtë e Gazës u përcaktuan si rezultat i luftës së Lindjes së Mesme të vitit 1948, kur ajo u pushtua nga Egjipti.
Egjipti u dëbua nga Gaza në luftën e vitit 1967 dhe Rripi u pushtua nga Izraeli, i cili ndërtoi vendbanime dhe vendosi popullsinë palestineze të Gazës nën sundimin ushtarak.
Në vitin 2005, Izraeli tërhoqi në mënyrë të njëanshme trupat dhe kolonët e tij nga Gaza, megjithëse ruajti kontrollin e kufirit, hapësirës ajrore dhe bregdetit të përbashkët, duke i dhënë atij kontroll efektiv të lëvizjes së njerëzve dhe mallrave.
OKB-ja ende e konsideron Gazën si territor të pushtuar nga Izraeli për shkak të nivelit të kontrollit që ka Izraeli.
Hamasi fitoi zgjedhjet palestineze në vitin 2006 dhe i dëboi rivalët e tij nga territori pas luftimeve intensive vitin e ardhshëm.
Izraeli dhe Egjipti vendosën një bllokadë në përgjigje, me Izraelin që kontrollonte shumicën e asaj që lejohej në territor. Në vitet që pasuan, Hamasi dhe Izraeli luftuan disa konflikte të mëdha – duke përfshirë ato në 2008-09, 2012 dhe 2014. Një konflikt i madh midis dy palëve në maj 2021 përfundoi me një armëpushim pas 11 ditësh.
Çdo raund luftimesh ka parë njerëz të vrarë nga të dyja palët, shumica dërrmuese e tyre palestinezë në Gaza. Më 7 tetor 2023, luftëtarët e Hamasit nisën një sulm nga Gaza, duke vrarë rreth 1.200 njerëz në Izrael dhe duke marrë më shumë se 250 pengje.
Kjo shkaktoi një ofensivë masive ushtarake izraelite në Gaza. Më shumë se 46.700 njerëz janë vrarë, shumica prej tyre gra dhe fëmijë, sipas ministrisë së shëndetësisë të drejtuar nga Hamasi.
Disa ditë përpara se Izraeli të shënonte një vit nga sulmet e 7 tetorit, agjencitë humanitare të OKB-së nënshkruan një deklaratë që kërkonte t’i jepej fund “vuajtjes së tmerrshme njerëzore dhe katastrofës humanitare në Gaza”.
Në janar 2025, pas 15 muajsh lufte, Izraeli dhe Hamasi ranë dakord për një marrëveshje për të ndalur luftën dhe për të liruar pengjet izraelitë dhe të burgosurit palestinezë.
Cilat vende e njohin shtetin palestinez?
Në maj 2024, 143 nga 193 anëtarë të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara votuan në favor të një oferte palestineze për anëtarësim të plotë në OKB, diçka që është e hapur vetëm për shtetet.
I njohur si Shteti i Palestinës në OKB, ai ka një status zyrtar të “Shtetit Vëzhgues të Përhershëm”, i cili i jep atij një vend, por jo një votë.
Disa vende evropiane, së bashku me SHBA-në, nuk e njohin një shtet palestinez dhe thonë se do ta bëjnë këtë vetëm si pjesë e një zgjidhjeje politike afatgjatë të konfliktit në Lindjen e Mesme.
Në MB, deputetët votuan pro njohjes në vitin 2014, por qeveria nuk e ka bërë këtë. Në vitin 2021, qeveria e atëhershme konservatore tha: “Britania e Bashkuar do të njohë një shtet palestinez në një kohë të zgjedhjes sonë dhe kur ai i shërben më së miri objektivit të paqes”.
Izraeli thotë se ka një të drejtë historike në Bregun Perëndimor dhe kundërshton një shtet të pavarur palestinez, duke thënë se do të përbënte një kërcënim të papranueshëm.
Po refugjatët palestinezë?
Janë rreth 5.9 milionë palestinezë të regjistruar nga OKB-ja si refugjatë.
Ata janë pasardhës të palestinezëve që u larguan ose u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre në tokën që u bë Izrael në luftën e Lindjes së Mesme të viteve 1948-49.
Shumica jetojnë në Jordani, Rripin e Gazës, Bregun Perëndimor, Siri dhe Liban.
Palestinezët këmbëngulin në të drejtën e refugjatëve për t’u kthyer, por Izraeli e ka refuzuar këtë. Ai kritikon agjencinë e refugjatëve palestinezë të OKB-së, Unrëa, për lejimin e statusit të refugjatit që të trashëgohet nga brezat e njëpasnjëshëm.
Cila është zgjidhja me dy shtete?
“Zgjidhja me dy shtete” është një formulë e mbështetur ndërkombëtarisht për paqen midis Izraelit dhe palestinezëve.
Ajo propozon një shtet të pavarur palestinez në Bregun Perëndimor dhe Gaza, me Jerusalemin Lindor si kryeqytet. Do të ekzistonte përkrah Izraelit.
Izraeli kundërshton zgjidhjen me dy shtete. Ai thotë se çdo zgjidhje përfundimtare duhet të jetë rezultat i negociatave me palestinezët dhe shtetësia nuk duhet të jetë një parakusht.
Autoriteti Palestinez mbështet një zgjidhje me dy shtete, por Hamasi jo sepse është kundër ekzistencës së Izraelit.
Hamasi thotë se mund të pranojë një shtet të përkohshëm palestinez të bazuar në kufijtë de facto të vitit 1967, pa e njohur zyrtarisht Izraelin, nëse refugjatëve u jepet e drejta për t’u kthyer.
Përpjekjet e mëparshme për të zgjidhur konfliktin panë që Izraeli dhe udhëheqësit palestinezë nënshkruan një marrëveshje të quajtur Marrëveshja e Paqes së Oslos, në 1993. Kjo kishte për qëllim të siguronte një kornizë për bisedimet e paqes. Megjithatë, bisedimet përfundimisht dështuan me secilën palë duke fajësuar tjetrën.
Burimi: BBC/Përshtati Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
