Vende dhe Udhetime

Islanda, ishulli i akullit dhe zjarrit ku 1 në 10 persona ka shkruar një libër

Nga Gazeta Si - Bibliotekarja e vogël nga Egilsstazir në brigjet e lumit Lagarljot, në rajonin e Fjordeve Lindore, na mirëpret me buzëqeshje. Ajo është njëzet e katër vjeç me një fytyrë të rrumbullakët dhe tipare të paqarta aziatike, flokë smerald jeshil që do t’i kishte zili këngëtarja Björk, bashkatdhetarja e saj më e famshme në botë. Në katin e dytë të shtëpisë me llamarina kuq e bardhë është mbretëria e saj, aq e vogël sa ajo.

Mijëra libra të mbyllur në një dhomë të vetme të madhe dhe pjesa qendrore në një cep, një pemë metalike me shumë shtylla në formë gjethesh të varura. “Nxitini fëmijët të lexojnë, - shpjegon ajo, - çdo javë ai që ka më shumë copa letre në fletë shpërblehet. Midis realitetit dhe legjendës, BBC pretendon se një në 10 islandezë shkruan libra ose poezi. Në këtë shkëmb të madh vullkanik që duket i humbur në buzë të Atlantikut, askush nuk guxon ta kundërshtojë atë, edhe nëse burimi statistikor nuk dihet.

“Leximi ka qenë gjithmonë i rëndësishëm në jetën shoqërore të islandezëve”, konfirmon Rósa Björg Jónsdóttir, librashitëse dhe menaxhere e katalogut të Bibliotekës Kombëtare Islandeze. Këtu nuk kishte televizion deri në vitin 1966, kur u krijua kanali shtetëror. Programi ishte vetëm në mbrëmje, deri në vitin 1987, kur erdhi kanali i parë privat”. Ndaj lexojmë e shkruajmë, sidomos trillerët: “Nuk e di nëse ka të bëjë me izolimin gjeografik apo sepse këtu numri i vrasjeve është pothuajse zero”.

Një nga mini bibliotekat falas të shpërndara nëpër Islandë: në proporcion numri i shkrimtarëve dhe poetëve është ndër më të lartët në botë

Epikurianët e Veriut

Ndoshta janë ditët e gjata dhe të errëta të dimrit, kur dielli zhduket në tre pasdite, ndoshta është izolimi i tyre, ajo që i ka bërë islandezët të mësojnë në familje dhe në shkollë se leximi nuk është detyrim, por argëtim.

Po, në Islandë lexon shumë dhe shpesh bëhesh shkrimtar. Kjo ndodhi edhe me Leonardo Piccione, një vendës nga Murge, i cili një ditë mbërriti në ishull dhe nuk u largua kurrë. “Islanda është një sëmundje”, është fillimi i librit të tij “Libri i vullkaneve të Islandës” (Iperborea) dhe kjo mjafton për ta bindur që të vendoset në Husavik, një fshat peshkimi dhe vëzhgimi balenash, ku është hapur edhe një muze kushtuar Eurovizionit, të cilin islandezët duket se e duan.

“Ata janë epikurianët e veriut”, siguron Piccione, “kreativ dhe të paqëndrueshëm”. Ashtu si moti këtu. Një fjalë e urtë islandeze thotë “nëse nuk të pëlqen moti, prit pesë minuta”. Një moment dielli po shkëlqen, një çast më vonë po derdhet me breshëri erërash që të godasin si bora. Dhe pastaj janë ato tridhjetë e më shumë vullkane gjithmonë të gatshëm të shpërthejnë dhe të errësojnë qiellin.

Të rinjtë largohen, udhëtojnë nëpër botë dhe studiojnë jashtë, pastaj kthehen këtu për të rritur fëmijët e tyre. Puna nuk mungon, pagat janë të larta dhe shërbimet familjare janë të patëmeta. Këtë e konfirmon vullkanologia italiane, Sara Barsotti, koordinatore për rrezikun vullkanik në Qendrën Meteorologjike Islandeze. Ajo u shpërngul në vitin 2012 me fëmijët e saj të vegjël dhe nuk është penduar asnjëherë. “Për ta, shtëpia është këtu tani, jeta është e lehtë, ne vizitojmë shpesh Italinë, por më pas kthehemi me kënaqësi në Islandë”.

Islandezët janë një paradoks i gjallë. Të etur për Europën, ata kundërshtuan referendumin e pranimit në BE. Krenar për një gjuhë të vështirë që flasin vetëm ata, sot kanë frikë nga zhdukja e saj, sepse është gllabëruar nga anglezët që të gjithë këtu flasin në mënyrë perfekte.

Kriza dhe solidariteti i ri

Të frikësuar nga fluksi i të huajve që shpëtoi ekonominë e dërrmuar nga falimentimi i vitit 2008, por që tani pushton ishullin jo më të izoluar me dy milionë turistë në vit, ata dëshirojnë boshllëkun e dimrit. Kriza katërmbëdhjetë vjet më parë - kur të gjitha bankat islandeze u rrëzuan - ishte një tronditje. “Në fillim pati mosbesim, pastaj zemërimi, dëshpërimi dhe protestat pasuan”, shpjegon Helgi Gunnlaugsson, profesor në Universitetin e Rejkjavikut.

“Si sociolog dhe kriminolog isha shumë i shqetësuar. Kisha frikë nga dhuna, nga shtimi i krimit, nga krizat familjare, nga alkoolizmi... Në vend të kësaj, u krijua një solidaritet i ri, u forcua ndjenja e komunitetit dhe u ul shkalla e krimit”. Gradualisht, Islanda u kthye në rrugën e duhur, më e fortë se më parë. Edhe pse tani po përballet me pasojat e bllokimit të Covid: “Ne jemi si lopët që rrimë të mbyllura gjithë dimrin dhe në pranverë, kur kthehen në livadhe, duken të çmendura për disa ditë”, thotë sociologu.

Sara Barsotti, vullkanologe

Një në pesë është i huaj

Në vitin 2000 vetëm 2% e popullsisë ishte e huaj, sot është gati 20%. Asnjë komb nuk ka përjetuar një fluks të tillë migrantësh në vetëm njëzet vjet. “Kanë ardhur kryesisht nga Europa Lindore. Ata janë të ngjashëm me ne, të bardhë, të krishterë, me vlerat tona”, shpjegon Gunnlaugsson.

“Nuk ka frikë, i huaji është i integruar në një model shoqërie egalitare në të cilën nuk ka ndarje të forta klasore dhe ka vend për të gjithë. Një shoqëri e njohur dhe informale: është i afërmi apo fqinji që të ndalon nëse po bën diçka të gabuar, pak përfundojnë në burg”. Megjithatë, rreziku për t’u mbingarkuar është shumë i pranishëm. Gjuha islandeze u quajt e vdekur qysh në shekullin e 18-të nga shkrimtari Olaf Olafsson. “Është e mahnitshme që flitet ende”, pranon përkthyesja Silvia Cosmini. “Identiteti i saj është i padiskutueshëm. Në të kaluarën, izolimi i zonave të banuara dhe niveli i lartë i shkrim-leximit bënte që ajo të ruhej me shekuj; sot ajo është e ekspozuar ndaj kërcënimeve shumë më serioze se në të kaluarën, kështu që niveli i alarmit është i lartë. Islandezët janë të befasuar që duhet të porosisin në anglisht në një restorant, sepse asnjë kamerier nuk e di gjuhën e tyre.

Një vajzë lexon në një pishinë të krijuar nga një burim i nxehtë vullkanik

Rreziku kinez

Shumë turistë dhe gjithashtu shumë kinezë, jo të gjithë me pushime. Islanda mund të luajë një rol kyç gjeostrategjik, pasi akulli i Arktikut shkrihet për shkak të ndryshimeve klimatike. Edhe pse Kina nuk është një vend arktik, ajo ka trokitur në derë prej disa kohësh. Karl Blöndal, zëvendësredaktor i Morgunblaziz, gazetës kryesore islandeze, e di se aksionet janë të larta: “Pekini punon prapa skenave, ata duan të ndërtojnë një qendër porti në lindje ku duhet të mbërrijnë mallrat nga rrugët arktike”.

Rreziku është real: “Transporti i mallrave dhe kërkimi i energjisë do të rrisë rrezikun e aksidenteve dhe një komb i vogël si i yni nuk ka kapacitetin ushtarak për të përballuar i vetëm sfidat e ardhshme ushtarake. Është mirë që SHBA-të kanë emëruar një ambasador për Arktikun, për të kundërpeshuar rusët”.

Islanda është një vend i çuditshëm

Në orën tetë të mbrëmjes, libraria në sheshin Akureyri, qyteti i dytë më i madh në vend, është plot me klientë. Një çift konsulton Atlasin e madh të Islandës, faqet e hartave bardh e gjelbër, pa rrugë apo toponime, vetëm male dhe akullnaja. “Po kërkoj fshatin e gjyshes”, thotë ajo. Kush e di nëse do ta gjejë ndonjëherë në atë boshllëk të pamasë.

Një vend i çuditshëm është Islanda, ku fushat e futbollit ngrohen nën tokë me energji gjeotermale dhe tifozët ndjekin ndeshjet në makinat e tyre. Aty ku njerëzit nuk takohen në shesh, por në pishina me ujë termal. Dhe aty ku në natën e Krishtlindjeve dhurohen libra, njerëzit kalojnë natën duke lexuar apo treguar histori në familje. /Il Corriere della Sera/


Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë