“Kujtesa është e pabesë. Siç vërejti William James, një psikolog pionier i shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të: “Nuk ka gjë të tillë si të mbajturit mend, këmbëngulja e një ideje nga muaji në muaj apo nga viti në vit në ndonjë vrimë të kujtesës nga e cila mund të nxirret kur të kërkohet. Ajo që vazhdon është një tendencë për lidhje”.
Julie Sedivy citon James në një kontekst prekës në librin e saj të ri “Memory Speaks”. Ajo u largua nga Çekosllovakia me familjen e saj në moshën dyvjeçare, duke u vendosur përfundimisht në Montreal. Në shtëpinë e saj të re ajo u bë e aftë në frëngjisht dhe anglisht, dhe më vonë u bë një studiuese në psikologjinë e gjuhës. Por ajo pothuajse humbi gjuhën e saj të parë, çekishten, përpara se t’i kthehej asaj në moshë madhore. Libri i saj është njëkohësisht një kujtim elokuent, një koment i gjerë mbi diversitetin kulturor dhe një vëzhgim mbi mësimin e gjuhës, humbjen dhe rimëkëmbjen.
Historia e saj është e trishtë. Të rinjtë përdorin trurin plastik të fëmijës për të mësuar gjuhën e një vendi birësues. Shumë shpejt duket se premton pranim dhe mundësi, ndërsa gjuha e prindërve të tyre bëhet e parëndësishme ose e turpshme, diçka që përdoret vetëm nga të moshuarit nga një vend i largët. Pyetjet e prindërve në gjuhën e tyre amtare, fëmijët i konsiderojnë si të dala mode.
Nga ana e tyre, ndërkohë, prindërit nuk mund të udhëheqin bisedat delikate dhe të vështira që drejtojnë pasardhësit e tyre ndërsa rriten. Ndërsa gjuha e trashëgimisë së fëmijëve atrofizohet, dy brezat e kanë gjithnjë e më të vështirë të komunikojnë.
Fëmijët shpesh dëshirojnë dëshpërimisht të përshtaten. Shpesh kjo mund të nënkuptojë jo vetëm mësimin e gjuhës së re, por shmangien dhe largimin e miqve të mundshëm që ndjekin gjuhën e paraardhësve. Fëmijët, mjerisht, mund të jenë edhe fanatikë të vegjël. Në moshën pesëvjeçare, studiuesit kanë zbuluar se ata tashmë shprehin një preferencë për shokët të së njëjtës racë si ata. Ata gjithashtu preferojnë miqtë që flasin vetëm gjuhën e tyre, në krahasim me ata që flasin edhe një gjuhë të dytë.
Në teori, mbajtja e një gjuhe të fortë, pasi të jetë hequr nga mjedisi i saj amë është i mundur. Por kjo kërkon vazhdimësinë e një kontributi të pasur dhe të larmishëm gjatë gjithë zhvillimit të fëmijës – jo vetëm nga prindërit, por përmes aktiviteteve, përvojave, librave dhe mediave. Këto shpesh nuk janë të disponueshme në vendet e mbërritjes. Prindërit vetë janë të detyruar t’u flasin fëmijëve të tyre në gjuhën e re, pavarësisht nga dëshmitë se përpjekjet e tyre jogramatike dhe ndaluese nuk ndihmojnë shumë.
Por një gjuhë mund të mos humbasë aq thellë sa kanë frikë folësit kur, si të rritur, vizitojnë të afërmit e moshuar ose vendet e tyre të origjinës dhe mezi mund të japin një fjali. Megjithëse gjuha mund të mos jetë aq e rikthyeshme sa dikur, me kalimin e kohës dhe ekspozimit ajo mund të rimësohet shumë më shpejt sesa nëse filloni nga e para.
Kjo varet, natyrisht, nga kohëzgjatja e kohës që dikush ka kaluar duke folur gjuhën e tij të parë si fëmijë. Ata që janë më të rritur në moshë kur emigrojnë, mund t’i mbajnë gjuhët e tyre pa përpjekje të mëdha (edhe pse asnjëra nuk është plotësisht e sigurt nga deformimi). Ata që largohen në moshat më të reja mund të shohin se zotërimi i tyre i gramatikës po dobësohet, por do të kenë ende një fjalor të madh të fjetur që mund të rizgjohet dhe ka të ngjarë të flasin me një theks gati amtar kur ta bëjnë këtë. Çuditërisht, edhe fëmijët e birësuar përtej kufijve ndërkombëtarë në vitet e para të jetës, para se të flasin siç duhet, tregojnë aftësi të zgjeruara për të mësuar tingujt që janë vendës në gjuhët e vendit të tyre të lindjes, pasi nuk i kanë dëgjuar për pjesën më të madhe të jetës së tyre.
Shumë njerëz që flasin dy gjuhë raportojnë se ndjejnë se kanë personalitete të ndryshme në gjuhët e tyre të ndryshme; në masë dërrmuese ata thonë se gjuha e tyre e parë është më e mbushur me emocione. Nuk është aspak e habitshme që humbja e një gjuhe amtare lë pas një dhimbje si ajo e një gjymtyre fantazmë.
Presioni zyrtar ndaj të ardhurve për të braktisur gjuhët e tyre të vjetra ishte shumë më i keq. Sot, disa demokraci me histori të gjatë imigrimi përpiqen të jenë më të përshtatshme. Shkollat mund të forcojnë shumëgjuhësinë e nxënësve, për shembull, duke i detyruar ata të shkruajnë tregime ose poezi në gjuhën e tyre amtare dhe t’ia shpjegojnë klasës. Një mbështetje e tillë simbolike u tregon fëmijëve se ata nuk konsiderohen si shpirtra të ndarë ose të huaj, por anëtarë të plotë të komuniteteve të tyre të reja—dhe si të bekuar me një dhuratë të çmuar.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
