.png)
“Mbaj mend që mendimi im i parë atë mëngjes ishte të shkoja dhe të shikoja telat me gjemba. Nuk kishte mbetur askush, kishte vetëm heshtje … Mjaftoi që ne t’u hidhnim një sy oxhaqeve të furrave të djegies që ishin në fuqinë maksimale për të kuptuar se atë natë, të gjithë, të gjithë ciganët e asaj që ata e quanin Zigeunerlager u vranë. Të gjithë…”
Piero Terracina, një nga dëshmitarët e fundit të Shoah, i mbijetuari i Aushvicit, i cili vdiq disa vjet më parë, kishte një gungë në fyt kur u kthye për të folur për atë agim të largët. Ai e njihte kampin përtej gardhit: “Quhej Zigeunerlager, kampi i përqendrimit cigan. (…) Kishte shumë jetë, kishim një ngjyrë pothuajse unike, ishim veshur me atë lloj pizhame me shirita, nga ana tjetër ata kishin mbajtur rrobat e tyre, aq shumë ngjyrë, kishin mbajtur flokët, ne u rruam plotësisht në zero, kishte një madhështi, shumë fëmijë…”.
Derisa, një natë më parë, ai dhe të burgosurit e tjerë hebrenj kishin dëgjuar kamionët, ardhjen e njësive gjermane, qentë që lehin të zemëruar, ulërimat e grave, britmat dëshpëruese të të vegjëlve: “Pastaj papritmas, pas më shumë se dy orë, heshtje. Ju nuk mund të dëgjoni më asgjë”. Vetëm era që i bëri dyert e konvikteve plotësisht të zbrazëta: “Kujtimi i atyre dyerve që rrihnin nga era dhe nuk kishte kush t’i ndalonte, mbetej brenda meje…”
Sipas një dosjeje të historianes franceze Henriette Asséo në revistën “Etudes Tsiganes”, tre mijë nga tridhjetë mijë ishin romët e mbijetuar të Aushvicit. Një e dhjeta. Të gjithë të tjerët vdiqën nga uria, vështirësitë, të ftohtit ose “kaluan oxhakun” si ata 2,998, “veçanërisht gratë dhe fëmijët e vegjël”, të shkatërruar atë natë midis 2 dhe 3 gushtit 1944.
Dhe është pikërisht ajo, që nga viti 2015 (vetëm që nga viti 2015: pas dekadash sikleti dhe largimi), data e zgjedhur për Ditën Europiane të Përkujtimit të Gjenocidit të Ciganëve, të cilën shumë e mbajnë mend si Porrajmos (“përdhunimi” ose “gllabëruesi”, por termi kundërshtohet), të tjerë si Samudaripen: shfarosje.
Sa ishin ciganët të përfshirë në valën e urrejtjes raciste paralelisht me atë që përjetuan hebrenjtë? Vështirë për t’u përgjigjur. Polaku Tadeusz Joachimoëski, i thotë Luca Bravi në librin “Crossing Auschëitz”.
Tregime për romët dhe sintët: Identiteti, Kujtimet, Anti-Ciganizmi. Një moment para se nazistët të tërhiqeshin nën përparimin e rusëve pasi u përpoqën të fshehin gjurmët e egërsisë së tyre, ai arriti të fshehë vëllimet e mbështjella me lecka në një kovë të “varrosur” nën tokë: ata duhej të shpëtoheshin. Pikërisht sepse përballë sasisë së madhe të kujtimeve, librave, letrave, videove, depozitimeve procedurale të Shoah, “njerëzit udhëtarë” kanë ruajtur shumë pak gjenocidin që pësuan…
Kjo kovë e vjetër ktheu vetëm disa mijëra emra. Po të tjerët? Sa u vranë? Ka nga ata që pretendojnë: nga dyqind mijë në një milion. Hipotezë. “Le të themi se në mënyrë konvencionale dikush mendon për gjysmë milioni viktima”, përgjigjet historiani Leonardo Piesare, autor i disa librave mbi këtë temë, përfshirë Romët e Europës.
“Por është pothuajse e pamundur t’i numërosh ato tani. Shumica e madhe nuk ishin në gjendje të linin llogari të shkruara. Për më tepër, dokumentet e deklasifikuara sovjetike zbulojnë sesi nazistët, në Europën Lindore të pushtuar, asgjësuan fshatra të tëra, shpesh nga sinti dhe romë të përhershëm, fshatarë të goditur tashmë nga shtypja e Stalinit”.
Nëse kjo nuk do të ishte e mjaftueshme, akuzon Treccani, paragjykimet historike rënduan mbi masakrat: “Edhe në Nuremberg karakteri racor i gjenocidit nuk u njoh dhe për këtë arsye asnjë i afërm i viktimave nuk u kompensua”. Më shumë: masakrat e planifikuara nga Heinrich Himmler (i cili, megjithatë, kishte vendosur fillimisht të hiqte fatin e disa “arianëve të pastër” që i përkisnin në teori të njëjtës prejardhje nga origjina e largët indiane si gjermanët, por të mos ngatërrohen me “mestizos”) morën pjesë vrasës me dëshirë, qytetarë të zakonshëm që ndiheshin të autorizuar nga ligjet e Hitlerit për të therur çdo cigan në lagje. Një masakër. Nga numrat të pallogaritshme.
Për shekuj me radhë, valët e “lejeve” të këtij lloji kishin mbërritur në Europë. Mjafton të përmendim, ndër shumë, një nga tonat. Nga Republika Serenissima e Venecias, e cila në 1558 përcaktoi se kushdo që do të dorëzonte një cigan tek autoritetet do të merrte dhjetë dukatë. Inkurajim, i përhapur, për gjuetitë e njerëzve.
Bazuar, si në rastin e shfarosjes së të paaftëve, në autorizimin e mjekëve për të “dhënë një vdekje të mëshirshme” atyre që jetuan “jetë të padenjë për t’u jetuar”. Përfshirë jo vetëm ata që nuk janë të vetë-mjaftueshëm të prekur nga sëmundjet më të paafta, por edhe ata që u cilësuan si të padobishëm dhe të pakorrigjueshëm. Ashtu si Ernst Lossa, një djalë rom “u eutanizua” në azilin e Irsee, rreth tetëdhjetë kilometra nga Monaco ku ishte famëkeqja Mina Wöhrle, infermierja naziste e dënuar për 210 vrasje me tetëmbëdhjetë muaj burg. Dy ditë e gjysmë burg për një krim. Për të mos përmendur mjekun kryesor, Valentin Faltlhauser, teoricien i shtypjes me kosto të ulët “për urinë” dhe eksperimenteve mbi fëmijët: tre vjet.
E gjithë kjo, siç kujton historiania Henriette Asséo, pavarësisht faktit se asnjë mjek “nuk ishte detyruar kurrë të merrte pjesë” në “eksperimentet më të frikshme”. Duke filluar me ata të favorizuar nga Joseph Mengele, te “ciganët binjakë”. Rita Prigmore, një e mbijetuar e moshuar bavareze e etnisë sinti, thotë: “Më 3 mars 1943, unë dhe motra ime Rolanda lindëm. Menjëherë pasi kemi lindur, burrat Gestapo erdhën të na marrin dhe na çuan në spital. Werner Heyde na vendosi në eksperimente mjekësore. Nëna ime ishte e frikësuar dhe nuk mund ta përballonte atë situatë ankthi dhe frike … Kështu ajo hyri në spital ku ishim mbyllur dhe, pas shumë këmbënguljesh, ajo arriti të bindte një infermiere që i tregoi asaj vetëm mua. Nëna ime këmbënguli të shihte edhe motrën time, Rolandën. Infermierja u përpoq të rezistonte, të mohonte veten, por në fund ajo e çoi në banjë dhe tregoi trupin e vogël të Rolandës të shtrirë në fund të një vaske: ajo kishte vdekur. Mjekët e kishin injektuar me bojë në sy, në përpjekje për të ndryshuar ngjyrën e saj…”.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
