.png)
Kujtimet e fëmijërisë janë shpesh të shenjta për shumë njerëz dhe diçka që është “më afër zemrës”.
Në gjuhën uellsiane, malli për diçka quhet “Hiraeth”. I lidhur ngushtë, por jo i lidhur me vetë Uellsin, ndjenja është një dëshirë e madhe për diçka më të madhe sesa një vend në hartë.
Hiraeth shpesh krahasohet me nostalgji në anglisht ose saudade në portugalisht dhe ajo ndan cilësi me konceptin gjerman të sehnsucht, por asnjëra nuk përputhet saktësisht. Ajo ndërthur elemente të mallëngjimit, nostalgjisë dhe mallit. Ndërkaq, ndërthurur është pranimi i hollë i një humbjeje të pakthyeshme, një përzierje unike e vendit, kohës dhe njerëzve që nuk mund të rikrijohet kurrë. Kjo natyrë e paarritshme shton një element pikëllimi.
“Është një lloj malli për një person, një vend apo një kohë në të cilën nuk mund të kthehesh, një lloj malli i paarritshëm”, shpjegoi Marian Brosschot, një historian nga Uellsi.
Formuar nga “hir”, që do të thotë e gjatë dhe “aeth” që do të thotë trishtim ose pikëllim, përkthimi fjalë për fjalë i hiraeth ofron një pasqyrë, por nuk arrin të përcjell nuancën komplekse të termit.
“Hiraeth është një ato këto terma që është e pamundur të përkthehet sepse ka kaq shumë ngjyrime kulturore”, tha Sioned Davies, profesor në Universitetin e Cardiff, Uells.
Shpesh e lidhur me një dhimbje të thellë, fjala shfaqet në të dhënat më të hershme të Uellsit dhe ka qenë “kryefjalë” për poetët gjatë gjithë epokave. Në disa vargje në Uells, të njohur si Hen Penillion, një poet i panjohur përgjërohet për “hiraethin mizor” që i thyen zemrën dhe e zgjon atë natën. Mbushur me hidhërim, shpesh shihet si një ode për humbjen e një atdheu, të një gjuhe apo traditash por gjithashtu mund të shërbejë si çelësi i ringjalljes së tyre.
Nën sulmin nga sundimi britanik, Uellsianët u stigmatizuan pas botimit të një raporti arsimor në 1847 që shumë shpejt u bë i njohur si ‘Tradhtia e Librave Blu’. Denoncimi i Uellsit si i pamoralshëm, injorant dhe i mbajtur nga një gjuhë e vjetëruar, raporti ndikoi thellësisht jo vetëm në përshtypjen e Anglisë për Uellsin, por atë të vetë Uellsit për vitet që vijnë. Pas botimit të tij, Uellsit iu dha një identitet i ri, më i pëlqyeshëm, i përfituar nga poeti dhe kritiku kulturor Mattheë Arnold.
Duke kërkuar një mundësi për të ruajtur kulturën dhe gjuhën e tyre të kërcënuar, shumë u bashkuan me linjën e vogël por të qëndrueshme të emigrantëve që shkonin në Amerikë, Australi, Zelandën e Re dhe Afrikën e Jugut, midis destinacioneve të tjera. Ndërsa u formuan shumë grupe, një nga më të dalluarit ishte ‘Y Wladfa’ (Në gjuhën Uellsiane “The Colony”) në rajonin Chubut të Patagonia. Zgjidhja ishte veçanërisht e pazakontë pasi nuk drejtohej nga mundësi ekonomike ose për t’i shpëtuar persekutimit fetar: Y Wladfa drejtohej nga një dëshirë e thjeshtë për të ruajtur kulturën dhe gjuhën Uellsiane.
“Rëndësia e hiraethit për emigrantët dhe njohja e gjërave që mund ta frymëzonin atë u njohën në atë kohë”, vuri në dukje Bill Jones, profesor i historisë moderne.
Ai tha se ndërsa bënte studime për emigracionin, kuptoi se shumë njerëz përjetonin ‘hiraeth për Uellsin, të afërmit dhe miqtë e tyre dhe peisazhin dhe mënyrat e jetës që ata kishin lënë.
Kjo mund të shkojë disi në shpjegimin e shkallës së lartë të “migrimit të kthimit” të Uellsit: kthimi i emigrantëve në atdheun e tyre. Midis 1870 dhe 1914, afërsisht 40% e emigrantëve Uellsianë u kthyen, një shifër dukshëm më e lartë se pjesa tjetër e Mbretërisë së Bashkuar.
Po ashtu larg shtëpisë dhe për shumë vite në pamundësi për t’u kthyer, poeti Ngalle Charles ofron një pasqyrë në zemrat e atyre që u larguan nga brigjet e Uellsit. Duke përjetuar mërgim, koncepti i një dëshire të pamundur për shtëpinë ishte shumë i njohur por gjetja e tij në një vend që kuptonte një ndjenjë të tillë ofronte një rehati të veçantë.
“Hiraeth është muzika që ju luani vazhdimisht në kokën tuaj duke shpresuar se nuk do ta harroni, është një vend rehatie tek i cili ktheheni gjithmonë”, tha ai.
Përmes poezisë, ai eksploron kuptimin e hiraethit së bashku me një fjalë të ngjashme nga gjuha e tij amtare Bakweri “erzolirzoli”, në një përmbledhje poezish nga të dy kombet e vegjël. Duke vërejtur një kombinim të rrallë, por të përbashkët të humbjes së gjuhës dhe një dashuri të thellë ndaj të kaluarës mitike midis tokave, Charles beson se gjuha Uellsiane dhe lidhjet e forta me të kaluarën janë çelësi për praninë e vazhdueshme të Hiraeth në Uellsin bashkëkohor.
Në Uells sot, kjo lidhje, e cila nxit Hiraethin, po sheh një ringjallje me rritjen e numrit të njerëzve që mësojnë dhe flasin gjuhën Uellsiane dhe tregimin e historive dhe ngjarjeve.
Në të kaluarën, tregimi i historisë ishte një nga elementët kryesorë të marrë përtej deteve për ta mbajtur shtëpinë afër në mendjet e emigrantëve. Komuniteti Y Wladfa prej kohësh është mbështetur në historitë e paraardhësve që bënë udhëtimin fillestar për të vazhduar traditat dhe ata vazhdojnë ta shohin Hiraeth si një koncept domethënës. Një projekt filloi nga komuniteti në 2015 për të regjistruar përrallat e tyre personale të hiraeth dhe ndikimin e saj gjatë viteve.
Përafërsisht 5000 folës uellsianë që jetojnë në Y Wladfa nuk janë aspak një shumicë, por ata ndjekin shkolla dhe klasa në gjuhën Uellsiane.
Komuniteti është shumë i fortë dhe i afërt, ata kanë shumë ngjarje ku bashkohen së bashku, shumë eisteddfods (festivale vjetorë kulturorë që shfaqin recitale, duke kënduar dhe poezi midis një morie talentesh të tjerë krijues), shumë mbrëmje këndimi dhe vallëzimi kështu që në atë kuptim është shumë i pasur”.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
