Në ditëlindjen e tij të 70-të, në vitin 1905, Mark Twain mbajti një fjalim mbi sekretin e plakjes së suksesshme. (Nëse 70 nuk ju duket moshë e madhe, duhet të keni parasysh se për shkak të shkallës së lartë të vdekshmërisë infantile, jetëgjatësia mesatare për dikë të lindur para vitit 1850 ishte më pak se 40 vjet.) “Kam arritur 70 vjet në mënyrën e zakonshme,” deklaroi ai sipas një raporti në The New York Times, “duke iu përmbajtur rreptësisht një skeme jetese që do të vriste çdo tjetër person.” Maksima që ai ofroi ishte kjo: “Nuk mund të arrijmë moshën e tretë duke ndjekur rrugën e dikujt tjetër.”
Tipike për Twain-in, kjo ishte urtësi popullore e fortë e mbështjellë në një shaka. Sekreti i një jete të gjatë dhe të lumtur padyshim nuk është pirja e duhanit, alkoolit dhe shfrenimi. Por ai ka të drejtë kur thotë se nuk ka një formulë universale që funksionon për të gjithë. Brenda parametrave të qartë, secili prej nesh duhet të eksperimentojë me ide të ndryshme dhe mënyra specifike të jetesës, një propozim që unë e kam diskutuar më parë. Disa njerëz janë më të shëndetshëm duke ndjekur një dietë vegjetariane; të tjerët duke konsumuar ushqime të stilit Mesdhetar. Disa janë më të lumtur duke jetuar në një metropol të madh si Nju Jorku apo Los Anxhelos; të tjerët e gjejnë jetën e tyre më të mirë në fshat.
Përveç këtyre detajeve, disa zakone të përgjithshme kanë rëndësi. Nuk do t’ju lodh me këshillat e zakonshme për shëndetin që mund t’i dëgjoni nga mjeku juaj: lëreni duhanin dhe dilni për një shëtitje, për hir të Zotit. Dua të tërheq vëmendjen tuaj tek disa modele të sjelljes që nuk janë kaq të dukshme, por që ndihmojnë të shpjegojnë pse të moshuarit zakonisht janë më të lumtur se të rinjtë. Sa më shpejt të mësoni dhe të adoptoni këto rregulla të jetesës së mirë, aq më shpejt mund të përfitoni nga frytet e tyre.
Pa dyshim, do të ndeshni disa të moshuar të mërzitur dhe të pakënaqur, por mesatarisht në Shtetet e Bashkuara, të rriturit më të moshuar kanë një nivel mirëqenieje ndjeshëm më të lartë se të rinjtë. Të moshuarit përjetojnë më pak stres psikologjik dhe emocione negative, dhe më shumë emocione pozitive. Kam shkruar më parë se të moshuarit zakonisht përjetojnë ndryshime pozitive në personalitet: mirësjellja dhe ndërgjegjshmëria rriten me moshën; neurotizmi zvogëlohet. Shpjegimi i këtij modeli nuk është menjëherë i qartë. Pa dyshim, urtësia e fituar me përvojë luan një rol: të moshuarit kanë më shumë të dhëna nga jeta dhe bëjnë më pak gabime. Por tre modele të veçanta sjelljeje që shfaqin të moshuarit kanë rëndësi të madhe.
I pari lidhet me rrjetet sociale. Në fillim të jetës, ndoshta ju këshilluan të zhvilloni një gamë të gjerë miqësish me njerëz të ndryshëm, për hir të lumturisë suaj. Kjo ishte këshillë e mirë sepse mësonit mënyra të reja të të menduarit dhe jetuarit nga njerëz jashtë rrethit tuaj social tipik. Por kjo nuk do të thotë se duhet të shpenzoni përpjekje të veçanta për të ruajtur lidhje me shumë njerëz me të cilët keni marrëdhënie sipërfaqësore. Kjo thjesht do t’ju mbushte kohën e lirë me ndërveprime pa shpërblim. Megjithatë, kjo lloj shoqërie e gjerë por e cekët karakterizon shumë të rinj. Të moshuarit ngushtojnë në mënyrë selektive rrethin e tyre social për të përqendruar energjitë tek ata me të cilët ndajnë pasione të përbashkëta, përjetojnë emocione pozitive dhe marrin kënaqësi. Njëkohësisht, njohjet rastësore që nuk përmbushin këto kritere mbeten pas.
Kjo mund të duket egoiste, por njerëzit në fakt bëhen më altruistë me moshën, modeli i dytë i sjelljes që rrit lumturinë e të moshuarve krahasuar me të rinjtë. Në një studim të vitit 2021 mbi altruizmin e vetë-raportuar dhe sjelljen e vëzhguar bamirëse, katër psikologë zbuluan se nga 16 studime të shqyrtuara, 14 treguan se të moshuarit janë më të përqendruar tek të tjerët se të rinjtë. Në një demonstrim veçanërisht i zgjuar, studiuesit i kërkuan të rriturve të moshave të ndryshme të shtypin një pajisje matëse të forcës së duarve, dinamometër, për të fituar shpërblime për veten ose për të tjerët. Të rinjtë shtypnin më fort për shpërblime për veten; të moshuarit shtypnin më fort për të fituar shpërblime për të tjerët.
Modeli i tretë lidhet me mënyrën se si të moshuarit reagojnë ndaj ngjarjeve të vështira në jetë. Me moshën, zakonisht njerëzit mësojnë të shmangin dhe të përballojnë stresin. Një studim i vitit 2023 me gati 3,000 të rritur nga 25 deri 74 vjeç gjeti se 70-vjeçarët përjetonin stres në 40% më pak ditë se 25-vjeçarët. Pjesërisht kjo ndodh sepse të moshuarit i ekspozohen më pak ngjarjeve stresuese, por edhe sepse reagojnë më pak ndaj situatave stresuese. Disa nga këto përfitime lidhen me rrethanat e jetës: pensionistët nuk kanë më detyrime pune të ngarkuara. Por një faktor tjetër është se kur të moshuarit përballen me një situatë stresuese, ata thjesht e injorojnë atë. Vendimi për të reaguar ndaj një ngjarjeje sfiduese mund të mos duket i vetëdijshëm, por në fakt mund të jetë dhe kur stresi është i pashmangshëm, të moshuarit reagojnë më pak duke u shqetësuar më pak.
Ndërsa shkruaja këtë ese, më erdhi në mend një përvojë që forcoi këto pika, nga një takim dy-ditor në Romë rreth 25 vjet më parë për një organizatë të madhe bamirëse ndërkombëtare. Konferenca mblodhi një grup të vogël specialistësh të mirëqenies disa shumë të rinj (si unë atëherë), disa më të moshuar dhe më të famshëm. Mes tyre ishte një grua 60-vjeçare me reputacion global në fushën e saj. Duke u ndjerë i nderuar të isha pranë saj, vura re sjelljen e saj me vëmendje. Në atë kohë dukej pak e çuditshme; tani nuk duket më.
Ajo kishte udhëtuar gjatë natës për të marrë pjesë në takim, pa kompensim, dhe kishte marrë pjesë në çdo sesion. Por kur erdhi puna tek darka e fundit luksoze e konferencës që për mua ishte një përfitim i madh ajo hyri në bistro dhe deklaroi: “Ky vend është shumë i zhurmshëm” dhe u largua. Kjo grua e jashtëzakonshme po shfaqte të tre modelet e lumturisë: kalonte kohë profesionalisht me njerëz që ndanin pasionin e saj për një kauzë, bënte përpjekje personale dhe dhuronte ekspertizën e saj, dhe thoshte jo ndaj diçkaje që nuk ia vlente për stres dhe sakrificë.
Në moshën 36-vjeçare, më habiti që nuk shkoi në darkë. Sot, në 61, ndjek shembullin e saj: përpiqem shumë të shërbej për kauza që më interesojnë dhe të diskutoj çështje me rëndësi shpirtërore ose shkencore për orë të tëra. Por biseda e rastësishme në një bar të zhurmshëm? S’ka shanse!
Pra, tre rregulla të përgjithshme që kam mësuar nga të moshuarit për një jetë më të mië janë:
1. Futu thellë ose ik.
Përpiqem që marrëdhëniet e mia shoqërore ato vullnetare dhe me kohë të lirë të përqendrohen vetëm tek aspektet e jetës që kanë rëndësi: dashuria, besimi, filozofia, virtyti, kultura, estetika. Nuk dua të flas për pushimet e mia në plazh apo të tuat, përveç nëse ka ndodhur një çudi e madhe.
2. Shërbe më shumë.
Një kanal unik i mirëqenies është shërbimi ndaj të tjerëve në kauza që më interesojnë. Kjo mund të nënkuptojë dhurimin e kohës dhe parave, sigurisht. Por gjithashtu përfshin testimin e rregullt të veprimtarisë së punës time: A ndihmon ky aktivitet të tjerët dhe i ngre ata?
3. Shqetësohu më pak.
Mendoj për gjërat që më mbajtën zgjuar si të ri, konfliktet në punë, shqetësimet për para dhe tund kokën. Tani, kur diçka më shqetëson ose më shkakton stres, pyes veten nëse do të më shqetësojë edhe pas një jave. Nëse përgjigjja është jo, përpiqem të filloj menjëherë të mos kujdesem.
Si satirist, Twain preferonte të tallë të gjithë biznesin e të moshuarve që u japin këshilla të rinjve, siç bëri në esenë e tij të vitit 1882 “Advice to Youth”: “Nëse dikush të ofendon dhe ke dyshime nëse ishte me qëllim, mos merr masa ekstreme; thjesht prisni rastin dhe goditeni me një tullë.”
Megjithatë, unë dyshoj fort se Twain ndiqte rregulla më të mira kur mbushi 70 vjeç. Duke mbyllur fjalimin e tij të ditëlindjes, piloti i vjetër i anijeve në lumin Mississippi tha se kishte ndjekur një kurs “drejt perëndimit të diellit me zemër të kënaqur” padyshim duke ndjekur parimet e lumturisë.
Shkruar nga Arthur C. Brooks, autor dhe akademik amerikan, për “The Atlantic”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
