.png)
Telefona “budallenj”, festa pa celularë, internet pa rrjete sociale… Disa të rinj ndiejnë se po lidhen me epokën para-digjitale, por kjo nostalgji për një kohë që nuk e kanë përjetuar ka edhe një element politik.
Në pjesën e parë të Komedisë Hyjnore, Dante shpërthen në lot kur takon magjistarët, astrologët dhe fallxhorët. Ata janë dënuar për dëshirën për të ditur të ardhmen, për të parë shumë larg përpara, dhe tani enden përjetësisht me fytyrat e kthyera prapa, në mënyrë që lotët e tyre të rrjedhin në shpinë.
Emily Segal, autore e romanit ‘Mercury Retrograde’ (2020) dhe një parashikuese trendesh për korporatat e mëdha, përdor këtë skenë për të përshkruar pikëpamjen aktuale nostalgjike të Gjeneratës Z. Sipas ekspertes, të rinjtë kanë pushuar së shikuari drejt së ardhmes. Ashtu si shpirtrat e humbur në Ferrin e Dantes, ata duken të dënuar të shikojnë prapa. Produktet që ata konsumojnë – ribërjet, ringjalljet, vazhdimet dhe ribërjet – janë të qepura së bashku nga mbeturinat e shekullit të 20-të, veçanërisht ato nga fundi i viteve 1990 dhe fillimi i viteve 2000. Çdo gjë e re ndihet e njohur.
“Përçarja dhe inovacioni i aftë për të ndryshuar botën ende ekzistojnë”, argumenton Segal, “por peizazhi kulturor dominues është i mbushur me ribërje nostalgjike”.
Ajo citon si shembuj magjepsjen me disqet vinil, Ëalkman-ët, kasetat VHS, Polaroid-ët dhe përdorimin e përsëritur të modës vintage në tapetin e kuq, duke vënë në dukje se filozofi Mark Fisher e identifikoi tashmë këtë “mbytje kulturore” një dekadë më parë, siç e shpjegoi në konceptin e tij “Anulimi i Ngadaltë i së Ardhmes”.
“Fjalia e tij se ‘asgjë nuk vdes’ mbetet e vlefshme 11 vjet më vonë: ne jemi ende të rrethuar nga të njëjtat forma”, pohon Segal.
Nostalgjia luhatet. Disa breza janë më nostalgjikë se të tjerët. Dhe jo të gjitha brezat janë nostalgjikë në të njëjtën mënyrë. Psikologu Clay Routledge, autor i librit Past Forëard: Hoë Nostalgia Can Help You Live a More Meaningful Life (2023), e ka studiuar këtë fenomen për vite me radhë. Sipas anketës së tij me 2,000 amerikanë, 60% e Gjeneratës Z do të donin të ktheheshin në një kohë para se të ishin “të lidhur”, edhe nëse ajo kohë i paraprin jetës së tyre; 68% ndiejnë nostalgji për epokat para se të lindnin; 73% tërhiqen nga media, hobi ose stile nga ato kohë; dhe 78% mendojnë se teknologjia aktuale duhet të përfshijë elementë dizajni nga e kaluara.
Për Routledge, ajo që është kurioze për të rinjtë është se “ata nuk janë nostalgjikë për momentet e kaluara që i përkasin jetës së tyre, por për një epokë historike që nuk e kanë jetuar”.
Ai shpjegon se çelësi qëndron në vëzhgimin se koha për të cilën ata dëshirojnë përkon me periudhën pak para shfaqjes së teknologjive të reja.
“Ata mbajnë një marrëdhënie ambivalente me teknologjinë: në anketa, shumë thonë se gëzojnë përfitimet e saj, por në të njëjtën kohë shprehin shqetësim për pasojat e saj”, vëren ai.
Ekziston një shembull shumë ilustrues i këtij lloji të veçantë nostalgjie. Është një seri videosh virale, disa të vërteta dhe të tjera të gjeneruara nga inteligjenca artificiale, që tregojnë grupe adoleshentësh nga vitet 1990 që largohen nga një shkollë e mesme amerikane. Ata nuk po bëjnë asgjë veçanërisht interesante ose qesharake. Megjithatë, t’i shikosh ata duke bashkëvepruar pa celular ka një efekt pothuajse hipnotik. Kjo ndjenjë malli reflektohet në komente: “Jam 20 vjeç, as nuk kisha lindur kur u xhirua kjo video, por më lë me një ndjenjë boshllëku. Përvoja ime në shkollën e mesme nuk ishte kështu.”
Një përdorues tjetër shkruan: “U diplomova në vitin 2015. Kjo duket si një kohë e mirë. Nuk ka asnjë telefon në horizont. Njerëzit në fakt po flasin ballë për ballë. Do të doja të isha rritur në një kohë si kjo.”
Gjithnjë e më shumë iniciativa po shfaqen që kërkojnë të kundërshtojnë dominimin e teknologjisë mbi jetën tonë. Për vite me radhë, Bashkimi Europian ka financuar programe Shkëmbimi Rinor, disa prej të cilave përfshijnë përvoja “detoksifikimi digjital”. Në Shtetet e Bashkuara, kohët e fundit është folur për “bumin e telefonave të thjeshtë” për të përshkruar popullaritetin e telefonave bazë, si Nokia, midis Gjeneratës Z. Festat jashtë linje, ku telefonat celularë janë të ndaluar, janë bërë gjithashtu në modë. Dhe disa madje po flasin për kthimin e internetit të ngadaltë.
Komunikuesi i ri i filozofisë Leo Espluga, me mbi 80,000 ndjekës në TikTok, shpjegoi në një nga videot e tij të fundit se është përpjekur të minimizojë praninë e tij digjitale për ca kohë. Ai rekomandoi të dalurën jashtë dhe të ecurën pa telefon, apo të shkosh në vende pa parë Google Maps.
Rreziku i idealizimit të së kaluarës
Ky fenomen, i cili përfshin një industri déjà vu me mijëra të rinj të vendosur të ringjallin kodet e së kaluarës, ofron interpretime të ndryshme. Filozofi Diego Garrocho thekson se ndjenja e shkëputjes nga koha e dikujt mund të ketë dy efekte: hapjen e mundësive të reja për të ardhmen ose nxitjen e një pikëpamjeje nostalgjike për të kaluarën.
“Ekzistojnë mënyra të arsyeshme, të ekuilibruara dhe realiste për të parë të kaluarën, dhe të tjera që kufizohen me mitologjinë.”
Të dhënat tregojnë se Gjenerata Z, veçanërisht burrat, po anojnë drejt pozicioneve më konservatore. Një studim nga King’s College London zbulon se 60% e burrave në këtë brez në 31 vende besojnë se “barazia gjinore ka shkuar shumë larg”. Pakënaqësia demokratike po rritet gjithashtu: sipas një sondazhi të vitit 2025 nga Circle (një universitet privat në Tufts, Massachusetts), vetëm 36% e të rinjve amerikanë besojnë se demokracia mund të zgjidhë problemet e vendit, dhe vetëm 16% besojnë se ajo “funksionon mirë për të rinjtë”.
Për Mario Rios, analist politik dhe profesor në Universitetin e Gironës në Spanjë, nostalgjia rinore është një simptomë e ndryshimit të saj reaksionar.
“Partitë radikale të krahut të djathtë janë gjithmonë nostalgjike sepse i drejtohen një të kaluare mitike”, shpjegon ai.
Sipas mendimit të tij, është një reagim rrethanor ndaj mungesës së drejtimit.
“Ata jetojnë në një botë gjithnjë e më komplekse dhe të pasigurt. Ata shikojnë nga e kaluara duke u përpjekur të zhbëjnë vendimet që, sipas tyre, na kanë përçarë si shoqëri. Ata idealizojnë vitet ‘90, kur neoliberalizmi premtonte përparim të vazhdueshëm për sa kohë që tregjet vazhdonin të rriteshin”. Routledge sqaron se nostalgjia nuk është gjithmonë një shenjë regresioni. E kuptuar siç duhet, ajo mund të jetë e kundërta: një formë kreativiteti dhe shtytjeje.
“Gjenerata Z shikon nga një e kaluar para-digjitale në kërkim të asaj që e percepton si të vlefshme në mënyrë që të riformësojë të tashmen e saj”, shpjegon ai.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
