.png)
Nga Gazeta ‘Si’-“Un bel dì”, aria e madhe e personazhit të titullit në “Madama Butterfly”, nis me sopranon duke kënduar.
Puccini shkruan në partiturë se nota duhet të dalë jo thjesht pianissimo, ose shumë e butë, por edhe “come da lontano”: sikur të vijë nga larg.
Opera flet për një grua të re japoneze e bindur se oficeri i marinës amerikane që e braktisi do të kthehet, dhe “Un bel dì” rrëfen fantazinë e saj për të parë anijen e tij duke lundruar përsëri në portin në Nagasaki.
Në Festivalin Aix-en-Provence në Francë, Ermonela Jaho e përmbledh atë iluzion të dëshpëruar në një filament toni. Për më tepër, ajo e këndon notën ndërsa shtrihet me shpinë në dysheme në këtë prodhim të ri intim të veprës së dashur.
“Këndimi në G-maxhore është sikur shpresa po pezullohet në ajër, është një tingull si anija që shfaqet në horizont,” tha në një intervistë Daniele Rustioni, e cila drejton Orkestrën e Operës së Lyonit në produksion .
“Dhe Ermonela e bën këtë. Ju prisni atë moment dhe ajo ua dorëzon.”
Jaho, e cila mbush 50 vjeç më 18 korrik, jep këto fije tingujsh që ndalojnë kohën përsëri dhe përsëri në momente si hyrja eterike e Butterfly, e shënuar edhe më e butë se pianissimo; gjatë duetit të saj të dashurisë me Pinkerton, oficerin e pashpirt amerikan, kur thotë se yjet janë si sytë, duke i vështruar; dhe më vonë, kur ajo këmbëngul që kur Pinkerton të kthehet, emri i djalit të tyre do të ndryshojë nga Trishtim në Gëzim.
Mezi të dëgjueshme, por të veshura me shkëlqimin e një boje uji ashtu edhe me saktësinë e një vizatimi me stilolaps, këto pasazhe të larta e të qeta janë një specialitet i Jahos, që kap thelbin e personazheve të saj të brishtë dhe të vuajtur.
“Pianissimi, ata nuk janë vetëm pianissimi; është tingulli i shpirtit”, tha ajo në një intervistë në një kafene dy ditë para natës së hapjes.
“Mund të jetë më dramatike sesa të bërtasësh.”
Zëri i Jahos, ndonëse jo i madh, është mjaft i sigurt, saqë ata pianissimi regjistrohen edhe në salla të gjera.
Teatri l’Archevêché në Aix, ku po luhet “Butterfly”, ka rreth 1200 vende. Por edhe në Operan Metropolitan në Nju Jork, me mbi trefishin e kapacitetit, Jaho guxon të murmurisë, duke bërë që veshët e publikut të vijnë tek ajo .
Kombinimi i saj i teknikës së përsosur dhe përkushtimit të plotë – ndjenja katartike se ajo është duke jetuar me të vërtetë historitë e disa prej grave më prekëse të operës – ka fituar ovacionet, lavdërimet dhe adhurimin e kolegëve të saj.
“Guximi që ajo tregon në skenë për t’ju dhënë 150 për qind të vetvetes dhe më shumë, është vërtet unik sot,” tha dirigjenti Antonio Pappano, drejtori muzikor i sapo larguar i Operës Mbretërore në Londër.
Andrea Breth, drejtoresha e saj në Aix, tha: “Unë kurrë nuk kam punuar me një artiste kaq të bukur.” Rustioni tha: “Nuk jam i interesuar të bëj një tjetër ‘Butterfly’, por nëse më jep Ermonela…”
Sa për të qeshur, për një artiste marka e të cilës është pianissimi(butësia) e cila u rrit në një familje ushtarake në Shqipëri duke menduar se opera ishte vetëm duke bërtitur.
Por kur ishte 14 vjeç, ajo pa për herë të parë “La Traviata” në Tiranë. Jo vetëm që u dashurua me këtë pjesë, por menjëherë mendoi se mund ta kishte bërë më të besueshme se sopranoja në skenë. E ardhmja e saj u vulos dhe disa vite më vonë u transferua në Itali për të studiuar zërin.
“Unë isha një fëmijë i turpshëm,” tha ajo. “Pra është interesante, edhe pse isha pak e ndrojtur, që zgjodha të këndoj, duke dalë para të gjithëve. Por gjithmonë ndihesha e lirë kur këndoja.”
Violetta në “Traviata” u bë një rol gur prove, të cilin e ka kënduar disa qindra herë. Por nuk ka asnjë ndjenjë rutinë në shfaqjet e saj: Vitin e kaluar, ajo solli dridhje shqetësuese të realitetit edhe në skenën e mërzitshme të Met.
“Sempre libera”, arija që ul perden e Aktit I, ishte tmerrësisht sfiduese, pothuajse një skenë e çmendur.
“Sigurisht, në forte ajo arrin tek ju dhe mund të këndojë në teatrot më të mëdha”, tha Rustioni. “Por cilësia e pianos, pastërtia e tingullit në nota të gjata dhe, më e rëndësishmja, frazat e gjata pa frymë, ky është ari i teknikës së saj. Është magnetike.”
Produksioni në Aix e mban fokusin drejtpërsëdrejti tek ajo, duke imagjinuar “Butterfly-n”, ndonjëherë një spektakël i zbukuruar, si një dramë rezervë, e përqendruar në dhomë, me korin gjithmonë jashtë skenës. Hapësira e lojës është e ngjeshur në disa ekrane dhe karrige të lyera në një dhomë të vogël, me një rrip transportieri që lëviz ngadalë rreth perimetrit, duke lëvizur personazhet si dora e fatit. Një grusht kërcimtarësh japonezë me maska Noh qëndrojnë në periferi, simbole ogurzi të paraardhësve të Butterfly.
Me gjithë cilësinë e modës së vjetër dhe të gjithanshme të Jahos, performanca e saj është dukshëm e parregullt dhe e përmbajtur. Në aktin e parë, kur Butterfly është ende vetëm një vajzë, ajo nuk kishte asnjë nga gjestet koketë vokale që disa soprano sjellin në këtë pjesë.
Zëri i saj është i drejtpërdrejtë dhe pa siklet teksa përshkruan të kaluarën e saj të pakëndshme si një geishë. Ndërsa shërbëtori i saj i besuar, Suzuki, e zhvesh atë për natën e saj të martesës, fytyra e Jahos regjistron në heshtje një kënaqësi të pastër.
Pas ndërprerjes, ajo duket disi më e vjetër: zëri i saj disi më i errët, qëndrimi i saj më i pjekur. Por asgjë nuk ndihet si e tepruar, madje edhe pasazhet e saj delikate mahnitëse janë shprehje organike të linjës muzikore, në vend të efekteve të ngulitura.
“Pas një shfaqjeje, jam krejtësisht bosh”, tha Jaho. “Kam dhënë gjithçka. Unë as nuk dua të dal në skenë për duartrokitjet; Unë dua të largohem. Jam e strapacuar.”
“Ndonjëherë,” tha Rustioni, “ka një ndjesi që për Butterfly-n të duhet një zë më i fuqishëm. Por nuk ju nevojitet gjithë kjo fuqi për të arritur tek audienca.”
Ndërkohë që në skenë e çon veten në kufijtë e saj, Jaho është treguar e kujdesshme në rolet që merr. Këtu përfshihen: Butterfly, Liù në “Turandot”, Magda në “La Rondine”, Suor Angelica në “Il Trittico” – si dhe Fedora e Giordano, Adriana Lecouvreur e Cilea dhe protagonistja pa emër e një gruaje intensive të Poulenc.”
Por, ajo tha, “Unë i di kufijtë e mi”. Ajo mendon se protagonistët e “Tosca” dhe “La Fanciulla del West” të Puccinit, për shembull, janë shumë të rëndë për të, siç është Salome, të cilën i është kërkuar të këndojë në të kaluarën.
“Unë nuk mendoj se ajo duhet të këndojë Tosca ose Aida ose gjëra të tilla,” tha Pappano. “Ajo është një soprano klasike lirike, me gjithçka që nënkupton zemrën dhe dobësinë dhe aftësinë për të kënduar me zë të ulët. Dhe ajo duhet të mbetet e tillë. Këngëtarët nuk duhet të jenë gjithmonë në tranzicion. Ata mund të korrin përfitimet e të qenit në krye të lojës së tyre.”
Shfaqjet e Jahos arrijnë kulmin pas përfundimit të operës.
Disa këngëtare dalin me buzeqeshje për duartrokitjet, edhe pas pjesëve më tragjike. Por Jaho duket pothuajse e shkatërruar.
Në natën e hapjes së “Madama Butterfly”, ajo praktikisht u përplas në skenë, duke u mbështetur në kolonat e holla të setit për mbështetje ndërsa publiku brohoriste. Me siguri ky ishte një akt i jashtëzakonshëm? Por Jaho këmbëngul – dhe të gjithë ata që punojnë me të pajtohen – se ajo nuk po e bën atë për t’u dukur.
Breth, drejtori i saj, tha: “Në një farë mënyre, unë mendoj se ajo është si një fëmijë. Shumë e pambrojtur dhe duhet të jeni vërtet të kujdesshëm me të; ju duhet t’i jepni asaj strehë dhe shumë dashuri.”
Burimi: New York Times/Përshtati Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
