Nuk kishte ndodhur qysh prej Dilbertit kur e vërteta e pushtetit në mjediset e pashpirta të punës, ishte thënë hapur. Por pasardhësi i personazhit vizatimor mund të jetë David Graeber. Në vitin 2013 ai arriti famë virale, pasi botoi një ese të shkurtër mbi prevalencën e punës që nuk kishte asnjë arsye sociale ose ekonomike për të ekzistuar, të cilat i quajti “dëngla-punë”. Vëmendja e gjerë duket se konfirmoi tezën e tij.
Z. Graeber, një antropolog në London School of Economics, ka zgjeruar idetë në një libër. Ai përplaset kundër “mbetjeve feudale të servilëve, të padobishëm në thelb”. Siç thotë ai: “Njerëzit duan të ndiejnë se po transformojnë botën përreth tyre në një mënyrë që sjell një lloj ndryshimi pozitiv”.
* * *
Çfarë janë “dëngla-punë” dhe a mund të jepni disa shembuj?
Është një punë që edhe personi që e bën atë tinëz beson se nuk ka nevojë, ose nuk duhet të ekzistonte. Se nëse puna apo edhe e gjithë industria do të zhdukej, ose nuk do të bënte asnjë ndryshim për askënd, ose bota mund të ishte edhe një vend pak më i mirë.
Afro 37-40% e punëtorëve sipas sondazheve thonë se punët e tyre nuk bëjnë asnjë ndryshim. Përderisa ka diçka vërtet radikale në lidhje me librin, nuk është vëzhgimi se shumë njerëz ndihen të tillë, por thjesht për të thënë se duhet të vazhdojmë me supozimin se për pjesën më të madhe, vetëvlerësimet e njerëzve janë kryesisht të sakta. Punët e tyre me të vërtetë janë po aq të pakuptimta sa mendojnë se janë.
Punët e ngatërruara përqendrohen jo aq në shërbime sesa në role klerikale, administrative, menaxheriale dhe mbikëqyrëse.
Sikur të marrësh vetëm fjalët e njerëzve për këtë mund ta nënvlerësojë problemin, pasi nëse mendoni se ajo që po bëni është e pakuptimtë, por ekziston një tablo jo e dukshme dhe më e madhe se vërtet po kontribuoni për të mirën më të madhe, ose së paku e mira më e madhe e organizatës, atëherë cili është kuptimi që askush nuk do t’jua thotë këtë?
Nga ana tjetër, nëse mendoni se po bëni diçka që duket sikur ka një arsye të mirë për ta bërë, por në një pamje më të madhe nuk jeni (të themi, i gjithë operacioni për të cilin po punoni është në të vërtetë një lloj mashtrimi, ose askush nuk po lexon me të vërtetë raportet tuaja, etj.), mirëpo, kjo është pikërisht situata ku ka më pak të ngjarë t’ju tregojnë se çfarë po ndodh me të vërtetë.
Punët e ngatërruara përqendrohen jo aq në shërbime sesa në role klerikale, administrative, menaxheriale dhe mbikëqyrëse. Shumë punëtorë në menaxhim të mesëm, PR, burime njerëzore, shumë menaxherë markash, nënkryetarë kreativë, konsulentë financiarë, punëtorë të pajtueshmërisë, mendojnë se punët e tyre janë të pakuptimta, por gjithashtu shumë njerëz në fusha si ligji i korporatave apo telemarketing.
Çfarë thotë për vendin modern të punës, ekzistenca e këtyre punëve të paqëllimta?
Një gjë që tregon është se, i gjithë ideali “i dobët dhe meskin” zbatohet shumë më tepër për punëtorët produktivë sesa, për kabinat e zyrave. Nuk është aspak e pazakontë që të njëjtët drejtues që krenohen me reduktimin dhe shpejtimin në katin e dyqanit, ose me shpërndarjen e kështu me radhë, të përdorin paratë e kursyera të paktën pjesërisht për të mbushur zyrat e tyre me rezerva feudale të servilëve, në thelb të padobishëm.
Ata kanë ekipe të tëra njerëzish që ndodhen atje, për shembull, për të hartuar grafikë për raportet e tyre, për të shkruar vlerësime për revistat e brendshme që askush nuk i lexon, ose në shumë raste, nuk po bëjnë asgjë, përpos memeve me mace ose duke luajtur lojëra kompjuterike, gjatë gjithë ditës. Por ato mbahen për shkak se prestigji dhe madje ndonjëherë edhe paga e ndonjë menaxheri të caktuar matet nga sa njerëz ka, që punojnë nën të.
Sa më shumë fitimet e një kompanie rrjedhin nga financat, sesa nga prodhimi dhe shitja në të vërtetë e diçkaje, aq më shumë kjo tenton të jetë e vërtetë. Unë e quaj atë “feudalizëm menaxherial”. Por nuk është vetëm sektori i ZJARRIT [financa, sigurime dhe pasuritë e patundshme]: ka një infektim të ngjashëm të gradave ndërmjetëse gjithashtu në industritë krijuese. Ata vazhdojnë të shtojnë pozicione të reja menaxheriale midis njerëzve që prodhojnë gjëra dhe atyre që paguajnë për të, shpesh roli i vetëm i të cilëve është të ulen gjithë ditën duke u përpjekur t’i shesin gjëra njëri-tjetrit.
Shëndeti dhe arsimi janë njëlloj të goditur rëndë: menaxherët tani mendojnë se duhet të kenë secili skuadriljen e tyre të vogël të ndihmësve, të cilët shpesh nuk kanë asgjë për të bërë, kështu që ata përfundojnë duke krijuar forma të reja ekzotike të dokumenteve për mësuesit, mjekët, infermierët … të cilët kështu kanë gjithnjë e më pak kohë për të mësuar, trajtuar ose kujdesur për këdo.
Ju vëreni se shumë punë interesante që sjellin kreativitet dhe status janë të përqendruara në qytete të pasura. A mendoni se dëngla-punët kanë kontribuar në populizëm dhe polarizim?
Po. Unë mendoj se shumë inate – shpesh mjaft legjitime – të klasës punëtore ndaj “elitës liberale” bazohen në pakënaqësinë ndaj atyre njerëzve që shohin se kanë kapur në mënyrë efektive të gjitha vendet e punës, ku paguhesh mirë për të bërë diçka sa argëtuese aq edhe krijuese, por gjithashtu, nga të cilat shoqëria përfiton. Nëse nuk keni mundësi ta dërgoni fëmijën në një kolegj të mirë dhe pastaj ta mbështesni atë për 2-3 vjet duke bërë praktikë të papaguar në ndonjë vend si Nju Jorku apo San Francisko, harrojeni, jeni i përjashtuar.
Për të gjithë të tjerët, nëse nuk jeni me shumë fat, zgjedhjet tuaja janë kryesisht të kufizuara në dy opsione. Ju mund ta merrni në thelb një pozicion në dëngla -punë, i cili do të paguajë qiranë, por do t’ju lërë të mbërthyer me ndjenjën e fajit se jeni duke u detyruar, kundër vullnetit tuaj, të jeni një mashtrues dhe një parazit. Ose, ju mund të merrni një punë të dobishme, ndihmuese duke u kujdesur për njerëzit, duke prodhuar, ose lëvizur, ose mirëmbajtur gjëra që njerëzit duan ose kanë nevojë – por më pas, me gjasë do të paguheni aq pak sa nuk do të jeni në gjendje të kujdeseni për familjen tuaj .
Ekziston një lidhje e kundërt, pothuajse e përsosur, midis asaj se sa puna juaj përfiton drejtpërdrejt nga të tjerët dhe shpërblimit. Rezultati është një kulturë politike toksike e inatit.
Ata që janë në punë kryesisht të pakuptimta i urrejnë fshehurazi mësuesit, ose edhe punonjësit e automjeteve, të cilët në fakt bëjnë diçka të dobishme dhe ndihen të kërcënuar kur kërkojnë paga të mira, kujdes shëndetësor dhe pushime të paguara. Njerëzit e klasës punëtore, të cilët mund të bëjnë kryesisht gjëra të dobishme, e urrejnë elitën liberale që rrëmbeu gjithë punën e dobishme ose përfituese, ku paguhet mirë dhe të trajton me dinjitet dhe respekt.
Të gjithë e urrejnë klasën politike të cilën e shohin (për mendimin tim, me mjaft të drejtë) si në thelb një bandë mashtruesish. Por të gjitha inatet e tjera e bëjnë shumë të vështirë për këdo që të mblidhet së bashku, për të bërë diçka në lidhje me të. Në një masë të madhe, shoqëritë tona janë mbajtur të bashkuara nga zilia dhe inati: jo zilia ndaj të pasurve, por në shumë raste, zilia e atyre që shihen në një farë mënyre moralisht më të lartë, ose inati i atyre që pretendojnë epërsinë morale, por që shihen si hipokritë.
Njerëzit priren të përshtaten emocionalisht me rrethanat e tyre, prandaj a ka ndonjë arsye për të besuar se ne do të ishim në mënyrë dramatike më të kënaqur në një botë të lirë nga angaritë?
Gjëja që më befasoi ishte se sa e vështirë ishte për kaq shumë njerëz të ndreqnin ato që dukeshin si probleme relativisht të vogla: në thelb, mërzia dhe ndjenja e paqëllimësisë në jetë. Pse nuk mund të thoshin thjesht: “Mirë, kështu po marr diçka duke mos bërë asgjë. Le të shpresojmë se shefi nuk do ta kuptojë!”
Por shumica dërrmuese raportuan se ishin plotësisht të mjerueshëm. Ata raportuan depresion, ankth, sëmundje psikosomatike që do të zhdukeshin me magji në momentin që do t’u jepej ajo që e konsideronin punë të vërtetë; dinamika e tmerrshme sadomazokiste e vendit të punës.
Konkluzioni im personal ishte se psikologjikisht, nuk është se njerëzit duan të punojnë, por më shumë duan të ndiejnë se po transformojnë botën përreth tyre në një mënyrë, që e bën një lloj ndryshimi pozitiv për njerëzit e tjerë. Në një farë mënyre, kjo është kjo është qenia njerëzore. Hiqja këtë, ata fillojnë të rrënohen. Pra, nuk është tamam angari.
Siç Dostojevski tha diku: nëse doni të shkatërroni plotësisht një të burgosur nga ana psikologjike, thjesht detyrojeni të hapë një vrimë dhe ta mbushë përsëri, pa pushim, gjatë gjithë ditës – dhe në disa gulagë, ata në fakt e provuan atë si një formë të torturës dhe ai kishte të drejtë, funksionoi. I çmendi njerëzit plotësisht. Unë mendoj se njerëzit mund të durojnë punë edhe të mërzitshme, nëse e dinë se ka një arsye të mirë për ta bërë atë.
Nuk është se njerëzit duan të punojnë; është se njerëzit duan të ndiejnë se po e transformojnë botën në një mënyrë që sjell një ndryshim pozitiv
Si antropolog, e di që koha e lirë nuk është problem vetë. Ka mjaft shoqëri ku njerëzit punojnë dy deri në tre orë në ditë maksimumi dhe gjejnë të gjitha llojet e gjërave interesante për të bërë me kohën e tyre. Njerëzit mund të jenë pafund krijues, nëse u jepni kohë të mendojnë.
Njerëzit në Perëndim kanë më shumë liri për të zgjedhur karrierën e tyre sesa kurë më parë, në historinë njerëzore. A meriton liberalizmi ndonjë meritë për këtë dhe nëse po, a nuk janë njerëzit përgjegjës për punët e tyre të paarsyeshme?
Epo nëse flisni me të rinj të freskët nga kolegji, nuk i dëgjoni shumë prej tyre të thonë: “Ah, bota hapet para meje … çfarë do të bëja më mirë?”
Sigurisht, e keni dëgjuar atë shumë në vitet 1970, ‘80, madje ‘90: “Çfarë dua vërtet?”
Tani, jo aq shumë. Shumica e të diplomuarve janë në panik për mënyrën se si do të paguajnë huatë e tyre studentore dhe dilema e vërtetë që dëgjoni është: “A mund të gjej një punë që në fakt do të më paguajë aq sa të jetoj (e lëre më të kem një familje një ditë ), për të cilën nuk do të turpërohesha plotësisht?”
Është i njëjti kurth që përshkrova më lart: si mund të jetoni një jetë që përfiton nga të tjerët, ose të paktën të mos dëmtojë askënd në ndonjë mënyrë të dukshme dhe përsëri të jeni në gjendje të kujdeseni për një familje, ose njerëzit që doni. Dhe gjatë gjithë kohës është kjo rrahje e pafund daulleje të asaj që unë e quaj “qortimi i të drejtave” dhe vjen nga e majta dhe e djathta, në mënyrë të barabartë. Është një fshikullim moral ndaj të rinjve që presin të meritojnë ndonjë nga gjërat që brezi i prindërve të tyre (të cilët zakonisht janë ata që bëjnë qortimin) i mori plotësisht si të mirëqena.
Shëndeti dhe arsimi janë njëlloj të goditur rëndë: menaxherët tani mendojnë se duhet të kenë secili skuadriljen e tyre të vogël të ndihmësve, të cilët shpesh nuk kanë asgjë për të bërë,
Nuk do të fajësoja askënd se nxjerrin më të mirën e mundshme nga situata. Pyetja për mua është: pse nuk shihet kjo situatë si një problem i madh shoqëror? Dua të them, nëse llogaritni të gjithë njerëzit që janë në punë të vërteta në mbështetje të punëve të paarsyeshme, të gjithë pastruesit ose recepsionistët ose shoferët që nuk e dinë se kompania për të cilën po punojnë është në thelb një dredhi taksash ose diç e ngjashme dhe keqtrajtim i punës reale, atëherë ndoshta gjysma e punës që është bërë, del krejtësisht e panevojshme.
Thjesht mendoni se çfarë lloj kulture, muzike, shkence, ideje mund të rezultojë nëse të gjithë ata njerëz do të çliroheshin për të bërë gjëra, që në të vërtetë mendonin se ishin të rëndësishme. Pra, nëse pyetja është një nga përgjegjësitë personale, unë do të thosha: le t’i japim gjithsecilit mjaftueshëm për të jetuar, një lloj të ardhurave themelore universale dhe të themi “në rregull, të gjithë jeni të lirë tani të vendosni vetë se çfarë duhet të bëni për të kontribuuar në botë. ”
Atëherë, me siguri, mund të themi se njerëzit do të ishin përgjegjës për atë që do të dilte si rezultat. Dhe sigurisht, shumë prej tyre do të ishin të pakuptimta. Por është e vështirë të imagjinohet se një 40-50% e plotë do të bënte marrëzi dhe kjo është situata që kemi sot. Dhe nëse marrim edhe një ose dy Miles Davisë ose Ajnshtajnë ose Frojdë ose Shekspirë të rinj nga kjo ujdi, do të thosha që do të kishim më shumë sesa kthim i investimeve tona./ The Economist. Përktheu: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
